تشريح طرح سنجش عملكرد صندوق تثبيت بازار سرمايه

محمد مهدي، كارشناس مطالعات اقتصادي وبرنامه‌ريزي صندوق تثبيت بازار سرمايه با بيان اينكه نقدشوندگي در بازار مالي، به معناي توانايي خريد و فروش سريع با هزينه كم دارايي‌هاي مالي، از مهم‌ترين ويژگي‌هاي بازار مالي كارا است و اين ويژگي به بازار مالي كمك مي‌كند تا فرآيند تبديل دارايي‌هاي مالي به نقدينگي و بلعكس تسهيل شود و به پيشرفت بازار كمك كند اظهار داشت: در واقع نقدشوندگي نشان‌دهنده شفافيت بازار و نزديكي قيمت‌ها به ارزش واقعي دارايي‌ها است و اين خاصيت تأثير بسزايي بر پويايي و عملكرد بازارهاي مالي دارد. وي تصريح كرد: نقدشوندگي (liquidity) سهام در بازار بورس يكي از عوامل مهم تأثيرگذار بر ميزان سرمايه‌گذاري افراد و اعتماد آنها به بازار است- نقد شوندگي به ميزان تبديل دارايي‌ها به پول نقد در بازار ارتباط دارد و در تعيين آساني خريد و فروش سهام و تعداد معاملات تأثيرگذار است.

كارشناس مطالعات اقتصادي وبرنامه‌ريزي صندوق تثبيت بازار سرمايه در ادامه نكات مهم در مورد نقدشوندگي سهام و تأثير آن بر سرمايه‌گذاري و اعتماد بازار را تشريح كرد.

۱- آساني خريد و فروش: نقدپذيري بالا به معناي آساني خريد و فروش سهام است- اگر بازار نقدپذير باشد سرمايه‌گذاران مي‌توانند به سرعت سهام خود را بفروشند يا سهام جديد خريداري كنند، اين امكان باعث مي‌شود سرمايه‌گذاران به‌طور مستقيم از تغييرات بازار بهره ‌ببرند.

۲- كاهش ريسك: نقدپذيري مناسب مي‌تواند به كاهش ريسك بازار كمك كند- افزايش نقدپذيري معمولاً به كاهش احتمال وقوع فروش‌ اجباري به دليل نقض تعهدات مالي منجر مي‌شود كه اين نيز مي‌تواند به كاهش ريسك بازار كمك كند.

۳- افزايش اعتماد سرمايه‌گذاران: بازارهاي با نقدپذيري بالا معمولاً مورد اعتماد طيف گسترده‌اي از سرمايه‌گذاران قرار مي‌گيرد- سرمايه‌گذاران مي‌توانند در هر زمان متناسب با روند تحليلي خود، متناسب با قيمت‌ لحظه‌اي بازار، به‌راحتي از سهم خارج يا بدان وارد شوند و اين مهم تاثير بسزايي در حجم و ارزش معاملات، همچنين در انتخاب نوع سهام در سبد سرمايه‌گذاري بلندمدت دارد.

نقدپذيري سهام

به‌طور خلاصه، نقدپذيري سهام به عنوان يكي از عوامل موثر در سرمايه‌گذاري و اعتماد به بازار است كه بر پويايي بازار سهام بسيار تأثيرگذار است- از طرفي خاصيت بازارهاي مالي به شكلي است كه مي‌تواند به علت وقوع شرايط پيش‌بيني نشده از قبيل گسترش شديد نا اطميناني‌هاي سياسي و اقتصادي در حوزه‌هاي مهم و اثرگذار بر بازارهاي مالي، از جمله صنعت انرژي، صنعت معدن و مواد معدني، پزشكي و دارويي، فناوري اطلاعات، مسكن، خودرو و..- با تقاضا يا عرضه بسيار شديد در زمان كوتاه مواجه شود- اين شوك‌ها ممكن است قيمت دارايي‌ها و بازده مورد انتظار را به واسطه نوسان‌هاي نقدشوندگي به شكل شديدتري تحت تأثير قرار دهد. در اين ميان براي حفظ رقابت‌ و جلوگيري از ايجاد و تداوم ترس فراگير و همچنين براي حمايت از سرمايه‌گذاران خرد، كشورها به عنوان يكي از راهكارهاي موجود، روي به صندوق‌هاي بازارساز و تثبيت آورده‌اند- صندوق‌هاي توسعه بازار به عنوان بازارساز و تثبيت بازار با ايجاد فضاي نقدشوندگي، تأمين پايداري، كاهش پسوندهاي زماني و افزايش تعاملات مي‌تواند به افزايش نقدپذيري بازار در اين شرايط كمك كند- اين امر به سرمايه‌گذاران اعتماد بيشتري به بازار مي‌دهد و بازارهاي مالي را تقويت مي‌كند.

نقدشوندگي كامل

بر اين اساس، «نقدشوندگي كامل» به قابليت معامله سريع اوراق بهادار بدون تأثير و نوسان در قيمت اشاره دارد- به اين معنا كه فروشنده يا خريدار بتواند هر حجمي از مورد معامله را در قيمت مورد نظر بازار كه در حال معامله است، بفروشد يا خريداري نمايد. در بورس تهران نقدشوندگي يعني هر شخصي بتواند هر سهم را در حجم مورد نظر با كمترين نوسان قيمت روي تابلو معامله كند- اين مهم به علت عمق كم و ارزش معاملات محدود بازار سرمايه كشور عملاً غير ممكن به نظر مي‌رسد كه شخص با نوسان ناچيز قادر به خريد يا فروش در مقياس خصوصا پر ارزش باشد. با توجه به اينكه سهامداران و فعالان بازار سرمايه به اين نكته توجه دارند و با تعاريفي مانند ورود و خروج سهامداران بزرگ يا ميزان سرانه خريد و فروش بالا، سعي در شناسايي معاملات پر ارزش دارند- به همين منظور آنچه در بورس مي‌تواند نقدشوندگي را تهديد كند، عدم امكان فروش از سوي فروشندگاني است كه تصميم به فروش سهام خود در حداقل دامنه قيمتي ممكن دارند اما قادر به فروش سهام خود نيستند. از اين رو در طرح حاضر از تعداد «صف فروش جدا نشده از صف» به عنوان معياري از عدم نقدشوندگي سهام استفاده و مورد بررسي قرار گرفته است.

اثرگذاري صندوق تثبيت بازار سرمايه

بر نقدشوندگي بازار

پيرو مباحث فوق براي «هم‌سنجي و اثرگذاري صندوق تثبيت بازار سرمايه» بر نقدشوندگي بازار از روند ارزش خريد صندوق در بازه سال‌هاي ۹۹ تا شهريور ۱۴۰۲ در كنار نمودار صف فروش‌هاي جدا نشده از صف فروش بهره گرفته شده است.قابل ذكر است كه در نمودارهاي زير ارزش خريد صندوق در سهام در نظر گرفته شده و اوراق با درآمد ثابت از ارزش خريد روزانه صندوق كسر شده است. با توجه به وضعيت ناپايدار در شرايط اقتصادي ايران در حوزه‌هاي اثرگذار بر بازارهاي مالي در مقاطعي بازار با وضعيت مازاد شديد عرضه بر تقاضا (نسبت بالاي ارزش صفوف به ارزش معاملات بازار تا آن لحظه) مواجه بوده و اين مهم بر اهالي بازار سرمايه پوشيده نيست. صندوق تثبيت بازار سرمايه در راستاي اجراي ماده ۲۸ قانون رفع موانع توليد رقابت‌پذير و ارتقاء نظام مالي كشور، به منظور انجام رسالت ملي خود با هدف تثبيت، كنترل و كاهش مخاطرات سامانه‌اي يا فرا دستگاهي، حفظ شرايط رقابت منصفانه، جلوگيري از ايجاد و تداوم ترس فراگير در زمان وقوع بحران‌هاي مالي و اقتصادي و اجراي سياست‌هاي عمومي و حاكميتي در بازار سرمايه كشور، همچنين جلب اطمينان سرمايه‌گذاران خرد براي تداوم فعاليت در اين بازار به تصويب هيات وزيران رسيده است- در اين راستا مطالعه اثرگذاري صندوق تثبيت بازار سرمايه بر نقدشوندگي بازار امري ضروري به نظر مي‌رسد. هدف اصلي برآورد اثرگذاري يا عدم اثرگذاري ميزان خريد صندوق در نقدشوندگي بازار سرمايه كشور ضمن بررسي نحوه مداخلات صندوق در مواقع پنيك بازار است. بازار سرمايه در اواسط ارديبهشت ماه سال ۱۴۰۲ با مازاد شديد عرضه و ترس فراگير روبرو شده كه براي اولين‌بار بعد از سال ۱۴۰۰ تعداد صف فروش نقد نشده به بالاي ۱۰۰ نماد در بازار سرمايه كشور رسيد- صندوق تثبيت بازار سرمايه مطابق رسالت خود و نظر به ميزان منابع نقدي در دسترس، اقدام به ورود سنگين و پر حجم به نسبت ارزش معاملات بازار و ارزش خريد صندوق طي ماه‌هاي قبل كرده تا جايي كه ركورد خريد نزديك به يك همت در تاريخ فعاليت صندوق تثبيت ثبت شده و نسبت ارزش خريد صندوق به ارزش معاملات بازار به ۸.۵ درصد رسيده است- مطابق نمودار وضعيت عدم نقدشوندگي بازار پس از يك روز به‌شدت كاهش يافته و شاهد نقدپذيري مجدد بازار در دامنه قيمتي مجاز سهام هستيم. با توجه به بهبود وضعيت منابع نقدي و افزايش حجم خريد صندوق از سال ۱۴۰۱ شاهد تداوم نقدشوندگي نسبي در بازار هستيم- مطابق نمودار در هر دوره‌اي كه ميزان خريد صندوق در بازار به نسبت ارزش معاملات بازار در آن روز قابل توجه بوده، شاهد كاهش چشمگير تعداد صفوف فروشي هستيم كه از صف خود جدا نشده‌اند و اين بدين معنا است كه فروشندگاني كه قصد فروش سهم خود را داشته‌اند در بازه بازار قادر به فروش سهام خود بوده و بازار از ترس فراگير فاصله گرفته است. به‌نظر مي‌رسد صندوق تثبيت بازار سرمايه متناسب با منابع نقد در اختيار، به‌ خوبي توانسته در سال‌هاي اخير بالاخص سال جاري كه بازار با عدم نقدشوندگي وسيع به نسبت ماه‌هاي قبل مواجه بوده، در كنار ساير عوامل حامي بازار، امكان نقدشوندگي بازار را در سطح كلان فراهم كنند.