افزایش تعداد تلفات و جان‌باختگان و آسیب‌دیدگان ناشی از گرمازدگی و فعالیت در دمای بین ۴۵ تا ۵۰ درجه آن هم در محیطی که معمولا رطوبت بالای ۶۰درصد دارد، یکی از مشکلات عمده نیروی کار مناطق جنوبی کشور به ویژه در فصل گرماست. در سال ۱۴۰۲ میزان گرما در برخی استان‌ها به حدی رسید که برخی کارگاه‌ها در استان خوزستان و همچنین کار در کل واحدهای عسلویه و استان بوشهر در نیمه مردادماه چند روز تعطیل شدند. اما مساله فقط گرمازدگی کارگران در شهرهای جنوبی کشور نیست. با بالا رفتن دمای هوا در اکثر شهرها و استان‌ها حالا کارگران ساختمانی هم در معرض مرگ و میر بر اثر گرما قرار گرفته‌اند. در واقع افزایش دما باعث می‌شود تا سطح هوشیاری فرد پایین آمده و کارگران ساختمانی که در ارتفاع کار می‌کنند بیشتر در معرض خطر سقوط هستند.
در گزارش سازمان جهانی کار آمده است: «اگر دما به بالای ۳۵درجه برسد، عملکرد و توانایی‌های فیزیکی کارگر را محدود می‌کند و اگر به بالای ۳۹درجه برسد، می‌تواند به خستگی ناشی از گرما به‌طور مداوم و در نهایت «مرگ کارگر» ختم شود. وقتی دما افزایش پیدا می‌کند، چیزی که اتفاق می‌افتد این است که بدن نمی‌تواند این گرمای اضافه را تحمل کند؛ چیزی که آن را با نام استرس گرمایی یا فشار گرما می‌شناسند.»
البته موضوع گرمای زمین و گسترش آثار و عوارض فشار کار در فصول گرم در همه جهان از موضوعات با اهمیت حوزه ایمنی و بهداشت شغلی است. به نحوی که در سال ۲۰۲۴ سازمان جهانی کار، دستور کار کنفرانس‌های ایمنی را با محور «نقش تحولات آب و هوایی بر کار» نامگذاری کرد.
بی توجهی پیمانکاران به اجرای قوانین
علی‌رغم تاکیدات سازمان جهانی کار مبنی بر «انتقال زمان کار و شیفت‌ها به ساعات خنک‌تر روز»، «کاهش ساعت کار در روزهای بسیار گرم» و اجرای پیش‌بینی‌های مربوطه برای مقابله با گرمازدگی» و…، هنوز برخی پیمانکاران به اجرای این موارد بی‌توجه هستند. برخی رشته‌های خاص کار در صنایع جنوب کشور (به ویژه در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد) نیز بیش از سایر گروه‌ها در این شرایط آسیب می‌بینند. ضمن اینکه برای پیمانکاران ساختمانی نیز تعطیل کردن کار ساخت و ساز در ساعت های گرم هنوز به یک امر قانونی تبدیل نشده و همین مساله می تواند آمار مرگ و میر کارگران را افزایش دهد.
کار در شرایط گرمای سخت تعطیل نمی‌شود
در این میان کارگران و فعالان کارگری بر این باور هستند که باوجود پیشرفت‌های صورت گرفته طی چهار سال اخیر در حوزه توجه به موضوع حساس گرمازدگی، همچنان برخی استانداردهای ضروری کار در شرایط سخت فصول گرم، در کارگاه‌ها رعایت نمی‌شود.
سیدعلی موسوی (از کارگران فعال گروه ملی فولاد ایران و از نیروهای تعمیرات و مکانیک مجموعه) درباره شرایط کار در استان خوزستان و اهواز می‌گوید: ما کارگران فولاد در محیط کار طی فصول گرم در شهر اهواز، البته در محیط سرپوشیده هستیم اما گرمای هوا روی کار نیروهایی که در داخل سوله در حال کار با فولاد هستند، اثر می‌گذارد. گرمای هوا در شهر اهواز در فصول گرم سال گاه روی ۵۰ درجه بالای صفر می‌ماند و گاه به ۵۵ درجه نیز می‌رسد. این درحالی است که رطوبت هوا ۷۰ درصد می‌رسد که تنفس را نیز سخت می‌کند.
او درباره شرایط کار در کارخانجات فولاد خوزستان گفت: فولاد صنعتی است که برای کارگاه فولاد با دمای بالای ۱۵۰۰ درجه وارد خط می‌شود و برای اینکه وارد بخش‌ها شود، مرتب آب روی این فولاد ریخته می‌شود و این باعث می‌شود رطوبت هوا به ۹۰درصد رسیده و احساس گرما بیشتر شود. ما در تولید فولاد بخشی به نام QTV داریم که در آن هم‌زمان با نورد شدن میلگرد، باید برای شکل دهی آب با فشار زیاد باید روی آن ریخته شده و داخل خط شود. خود بخش QTV رطوبت نزدیک به ۱۰۰ درصدی نیز دارد که کار را مشکل‌تر می‌کند.
کار تعطیل نمی‌شود کارگر آسیب می‌بیند
موسوی با بیان اینکه «در گذشته در بخش تولید فولاد ما نیز موارد آسیب ناشی از گرمازدگی داشتیم» ،گفت: با این وجود بسیاری از بخش‌های تولید و کار در ساعات روز متوقف نشده و کار ادامه دارد. برای مثال در بخش تعمیر و نگهداری و در زمان اورهال، مکانیک‌ها و تعمیرکنندگان دستگاه‌ها کار خود را طی روز متوقف نمی‌کنند.
این فعال کارگری با اشاره به علت این اتفاق، بیان کرد: مساله این است که شرکت‌های بزرگ فولادی به خاطر کمبود و ناترازی برق ناگزیر از این هستند که یکماه از سال کار نکنند و تعمیر و نگهداری را دقیقا در همان ماه خاص تیر یا مرداد در تابستان انجام می‌دهند که گرما در اوج خود قرار دارد و کار فشرده بخش تعمیر و نگهداری به خاطر گرما قطع نمی‌شود.
البته این روزها به دلیل مطالبه‌گری و پیگیری کارگران رسمی و پیمانی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های بزرگ، وضعیت این بخش بهبود نسبی یافته اما مشکلاتی کماکان وجود دارد.
عدم نظارت بر مشاغل غیر مستمر
حشمت‌الله سلیمانی (ريیس هیات مدیره انجمن صنفی کارگران پالایشگاه چهارم پارس جنوبی) در این رابطه توضیح می‌دهد: در بخش کارهای مستمر پیمانکاری شاهد آن هستیم که در حوزه بهبود شرایط کار در گرما، تغییرات مثبتی طی سال‌های اخیر رخ داده است، اما در بخش مشاغل غیرمستمر پیمانی و کارهای فصلی پیمانکاری‌ها هنوز آن نظارت و رسیدگی وجود ندارد و امکان وقوع حادثه در ابعاد محدودتر وجود دارد.
او تصریح کرد: درخصوص کارهای مستمر، مباحث ایمنی و بهداشت زیرنظر بازرسان و کارفرما به خاطر حساسیت کار رعایت می‌شود. امکان چک کردن در پروژه‌های مستمر به دلیل اینکه زمان شروع و پایان پروژه مشخص است و بازرسی‌ها دقیق‌تر انجام می‌شود، حوادث کمتری را شاهد هستیم. افسر ایمنی معمولا درموقعیت کار حضور دارد. گرما یکی از فاکتورهای مهم برای ایمنی کار درجنوب کشور است.
سلیمانی تاکید کرد: ما یک بازه زمانی به نام اورهال یا تعمیر و جابه‌جایی قطعات داریم. برای مثال بخشی از یک فاز پتروشیمی یا پالایشگاه را از مدار خارج می‌کنیم و بخش‌ها و قطعات آن را تعمیر و به‌روزرسانی می‌کنیم. از آنجا که حجم کار در این مدت بالاست و حجم جدیدی از نیروی کار در این مدت به مدار اضافه می‌شود، جمعیت بالا و فشار کاری در شرایط گرم بدون امکان تعطیلی کار ادامه دارد. گاهی در این شرایط در کارهای مستمر هم آسیب دیدگی به دلیل گرمازدگی داریم.
کارفرمایان کار را در ساعات گرم روز
تعطیل کنند
اکبر شوکت (ريیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی ایران) با اشاره به موضوع افزایش گرمای هوا در فصل تابستان و نتایج آن برای کارگران ساختمانی، به ایلنا گفت: گرمای هوا در فصول گرم سال نه تنها برای کارگران حوزه نفت و گاز و پتروشیمی در جنوب، که برای همه کارگران کشور و از جمله کارگران ساختمانی مشکلاتی ایجاد می‌کند که هم کارفرما، هم دولت و هم خود کارگران باید به آن توجه و برای آن تدبیر کنند.
او افزود: صنعت ساختمان‌سازی جزو سخت و زیان‌آورترین مشاغل کشور است. این را هم آمار حوادث کار و هم تعداد بیماری‌های شغلی پس از بازنشستگی و تعداد از کارافتادگی‌ها در این شغل، تایید می‌کنند. یکی از دلایل این سختی شغلی این است که کار ساختمانی نیز در زمره مشاغلی است که در زیر نور آفتاب انجام می‌شود و در فصل گرما نیز ادامه می‌یابد. در تمامی استان‌های گرمسیر و سردسیر کشور در دماهای ۴۰ تا ۵۰ درجه در سه یا چهار فصل گرم سال، کارهای ساختمانی ادامه می‌یابد که در این حوزه باید نکاتی را مدنظر قرار داد.
شوکت با اشاره به افزایش سطح گرمای هوا در برخی ارتفاعات و مناطق، اظهار کرد: گرمی هوا برای برخی حوزه‌ها مثل آرماتوربندها، آهنگران و جوشکاران اسکلت فلزی، بنا-سفت‌کاران، نماکاران و سنگ‌کاران نمای ساختمان، سخت است و کارگران بسیاری در دمای گرم و شرجی آسیب می‌بینند.
نبود آب آشامیدنی سالم و خنک
برای کارگران ساختمانی
اکبر شوکت تصریح کرد: یکی از مشکلات واحدها و کارگاه‌های ساختمانی عدم تامین آب آشامیدنی سالم و خنک برای کارگران است. در برخی موارد حتی ظرف مناسب برای شرب وجود نداشته و در بسیاری از موارد مثل پروژه‌های ساختمانی دور از مناطق شهری و پروژه‌های مسکن‌های ملی، آب تصفیه شده در اختیار کارگران قرار نمی‌گیرد. ما موارد بالای مسمومیت کارگران در فصل گرم سال به دلیل مصرف بالای آب آشامیدنی نامناسب را داریم.
شوکت با اشاره به مشکلات پروژه‌های مسکن ملی گفت: باتوجه به دوری کارگران این پروژه‌ها از محیط‌های شهری، علاوه بر موضوع مسمومیت ناشی از مصرف بالای آب غیربهداشتی، فشار کار در فصل گرما در این پروژه‌ها بیشتر است. ضمن اینکه در فصول پایانی بهار که هوا به سمت گرمی می‌رود و ابتدای تابستان، به دلیل افزایش میزان بادها در محیط‌های بیابانی و کوهستانی، ما با حرکت برخی جانوران زهردار مثل مار و به ویژه عقب به سمت پروژه‌های ساختمانی خارج محیط شهری و حاشیه شهری مواجه هستیم. برای مثال سال گذشته چندین گزارش عقرب گزیدگی کارگران ساختمانی را در ماه‌های خرداد و تیرماه داشتیم که به دلیل تداوم کار در گرما، به سراغ ساختمان‌های دارای سایه رفته و کارگران را گزیده بودند.
او با اشاره به موضوع افزایش تعداد حوادث کار در فصل‌های گرم سال اظهار کرد: ما با توجه به افزایش تعداد حوادث کار ساختمانی در فصول گرم سال، بر لزوم کاهش ساعت کار و خارج کردن شیفت‌های کاری از ساعات گرم روز تاکید می‌کنیم. زیرا شاهد آن هستیم که میزان گرما، فشار و رطوبت هوا و همچنین برخورد مستقیم نور خورشید به سر کارگران، باعث می‌شود تمرکز کارگر از بین رفته و فکر کردن درست و واکنش مناسب در حالت بی‌حالی از کارگر سلب شود. بیشترین تعداد سقوط کارگران از داربست‌ها، اسکلت‌های فلزی و آرماتورها در تابستان است. کارگر ساختمانی قوای بدنی و حواس خود را در تحمل گرمای زیاد از دست داده و توانش تحلیل می‌رود و این خود مقدمه وقوع حادثه کار است.
