«دز» ایستاد
گروه انرژی| نادی صبوری|
روز پنجشنبه در شبکههای اجتماعی مانند تلگرام و توییتر، فایل ویدئویی دست به دست میشد که از سرریز شدید یک سد حکایت داشت. مردم به سبک و سیاق واکنش همیشگیشان نسبت به چنین اتفاقهایی، این فایل را با عنوان «سر ریز سد دز» به یکدیگر نشان میدادند و کار کم کم به شوخی و خنده با ویدئوی مربوط نیز کشیده شده بود. در واقعیت این فیلم مربوط به سد دز نبود، اما سیلاب شدید در مناطق غرب و جنوب غربی ایران و تخلیه روستاهای پاییندست این سد باعث شد تا باب هرگونه شایعهیی در این مورد افتتاح شود و سد دز را که همواره یکی از نقطههای مهم جذب گردشگر در ایران تلقی میشد سر زبانها بیندازد. بعضی مشکلدار شدن این سد در جریان سیل به وقوع پیوسته در جنوب ایران را «فاجعه ملی» عنوان کردند اما درنهایت «دز» در برابر سیلاب و در برابر شایعات ایستاد و طبق گفته سعید رئوفینسب، مدیرعامل شرکت تولید و بهرهبرداری سد و نیروگاه دز دچار «هیچگونه آسیب و خللی» نشده و دو سوم سیلاب را نیز در خود ذخیره کرده است. حمید چیت چیان، وزیر نیرو نیز روز پنجشنبه با سفری فوری عازم سد دز شد و بر ایستادگی سد، مهر صحه گذاشت.
به گزارش تعادل، 54سال پیش در یکی از روزهای آفتابی اندیمشک، سد دز با نواختن مارش نظامی و در حضور مهندسان کنسرسیوم ایتالیایی سازنده سد، افتتاح شد. در فیلمی که در آن تاریخ، برای معرفی آن به مردم در تلویزیون پخش شده بود، سد دز به عنوان ششمین سد بزرگ جهان و بزرگترین سازه در خاورمیانه اعلام شد. در آن روزها که کمتر مانند حالا ابرسازهها در تمام شهرها دیده میشدند، این سد توجه بسیار زیادی را به خود جلب کرد، آن روزها سد دز را «منشا اثرات خیر» و «باعث تغییر آب و هوای منطقه» میدانستند؛ خیری که شاید بتوان گفت حالا پس از نیم قرن هنوز روی زندگی مردم آن منطقه اثر داشته و جلوی خسارات بیشتر سیلاب را گرفته است.
اگر تا به حال به عکسهای هوایی یا محل «دریاچه سد دز» روی نقشه نگاهی انداخته باشید، تصویر اژدهاگونه آن به خوبی نشان میدهد در صورت طغیان این بخش که درواقع معیشت مردم در شمال استان خوزستان بهشدت به آن وابسته است، چه فاجعهیی در انتظار خواهد بود. با توجه به اعلام سازمان مدیریت بحران کشور، استانهای لرستان، خوزستان و ایلام بیشترین آسیبدیدگی را از سیلاب اخیر داشتند و به همین خاطر حمید چیتچیان، وزیر نیرو عازم جنوب غرب ایران شده است.
سدها نبودند خسارت چند برابر میشد
خبر این سفر را علیرضا دایمی، معاون وزیر نیرو در امور اقتصادی و برنامهریزی در روز پنجشنبه مطرح کرد. دایمی طی این صحبتها که پایگاه اطلاعرسانی وزارت نیرو آن را انتشار داد، موقعیت فعلی را بیش از هر چیز پاسخی به منتقدان سدسازی در ایران دانست. او در این باره اظهار کرد: «اگر سدهای خوزستان نبودند، خسارت این سیلاب در خوزستان بسیار شدید و غیرقابل جبران بود.» او در ادامه صحبتهای خود بیان کرد: «بارشهای شدید مناطق غرب و جنوبغربی، باعث جریان سیلاب در رودخانههای استانهای ایلام، لرستان و خوزستان شده است؛ اوج این بارشها در حوضه کارون بزرگ و سد دز بود که روز چهارشنبه گذشته باعث جاری شدن سیلابی با شدت 8هزار مترمکعب در ثانیه شد که در سالهای اخیر بیسابقه بوده است.»
وی ادامه داد: بزرگترین سیل سالهای اخیر در کارون در 23 اسفندماه 83 رخ داد که آن سیلاب هم حدود 7هزار مترمکعب در ثانیه بود.
دایمی روز پنجشنبه در توضیح وضعیت سیلاب آن روز در منطقه نیز عنوان کرد: «سیلاب در سد دز تسکین پیدا کرده و آسیبها به حداقل رسیده است، سیلاب در حال حاضر رو به کاهش است و پنجشنبه به 5.8 میلیارد مترمکعب رسیده است؛ همزمان با ورود این حجم بسیار بزرگ آب، دریچههای سد نیز باز شده و تخلیه سیلاب با سرعت چهار هزار و 500مترمکعب در ثانیه به پایین دست در دست انجام است.»
نکته قابل توجه دیگر درباره این سیلاب، فارغ از آسیبهایی که برای مناطق جنوب غربی و غرب ایران در پی داشت؛ رها شدن مناطق جنوبی از خشکسالی بود. معاون وزیر نیرو نیز در این باره گفت: «بیش از 10 سال است که این منطقه در خشکسالی به سر میبرد و مناطق حاشیه رودخانهها و دشتهای سیلابی در این مدت توسعه پیدا کردهاند و بروز این سیلاب باعث شده برخی از این روستاها و دشتهای کشاورزی تحت تاثیر سیل قرار بگیرند.» او با اشاره به مزیتهای موجود این سدها در خوزستان ادامه داد: «با وجود این سدها در خوزستان در این مدت علاوه بر مهار و تسکین سیلاب، حجم آب بسیار خوبی وارد مخازن سدها شده است، اما نبود این سدها باعث خسارت بسیار شدید به شهرها و روستاهای مسیر رودخانه ازجمله شهر اهواز میشد.» وی افزود: با بررسی عمیق در خصوص اثرات سیلاب خواهیم دید که این سدها علاوه بر اینکه در همین چند روز چندین میلیارد مترمکعب سیلاب را در خود ذخیره کردهاند، از بروز خسارتهای مادی و انسانی در پاییندست رودخانهها نیز جلوگیری بهعمل آوردهاند.
سعید رئوفی نسب، مدیرعامل شرکت تولید و بهرهبرداری سد و نیروگاه دز نیز با بیان مواضعی مشابه با دایمی، روز پنجشنبه بیان کرد: «سد دز حدود 5هزار مترمکعب در ثانیه از سیلاب شب گذشته را مهار و ذخیره کرد، درواقع این سد مانع ورود این حجم از آب به پایین دست شده است که همین موضوع اهمیت سدها را در کشور نشان میدهد.» معاون برنامهریزی و امور اقتصادی وزیر نیرو نیز با اظهاراتی خطاب به کسانی که به صورت ماهوی با سدسازی در ایران مشکل دارند، اظهار کرد: «در زمان آغاز یک طرح سدسازی و در ادامه هنگام اختصاص اعتبار برای سدهایی که از نظر توجیه اقتصادی و محیط زیستی مورد تایید هستند، انتقادهای فراوان غیرکارشناسی صورت میگیرد، اما در مواقع بحرانهای اینچنینی میتوان دید که این اعتبارها اگر برای ساخت سد استفاده نمیشد، باید برای جبران خسارتهای ناشی از سیل هزینه میشد.»
وی تاکید کرد:« باید توجه کنیم که هزینه تامین یک میلیارد مترمکعب آب، چندین میلیارد تومان هزینه در بردارد، اما با جریان سیلاب این حجم در سدها ذخیره میشود، حال آنکه اگر این سدها وجود نداشت، همین آبهای ارزشمند به دریا وارد میشدند.»
دایمی در جریان این صحبتهای خود در روز 26 فروردین از سفر روز جمعه حمید چیتچیان، وزیر نیرو به این مناطق نیز خبر داد. سفری که روز گذشته حدود ساعت 13 نخستین خبر درباره آن از طریق پایگاه اطلاعرسانی وزارت نیرو مخابره شد. طبق این خبر «وزیر نیرو با هیات همراه در سفر به خوزستان از سد دز در شمال این استان دیدن کرد و از نزدیک در جریان آخرین وضعیت این سد و خروجی آب آن قرار گرفت.»
در ادامه متن این خبر آمده است که حمید چیتچیان ضمن بازدید از وضعیت مهار سیلابها و رهاسازی آب سد دز از تلاش انجام شده برای کنترل شرایط قدردانی کرد.
تکذیب شایعه ترک برداشتن دیواره سد
همچنین فریدون صالحیفر، مدیرعامل کرخه و کارشناس کنترل پایداری در حاشیه دیدار وزیر نیرو از سد دز ضمن رد شایعه مشکل پایداری سد دز گفت: شایعه ترک برداشتن دیواره سد دز کذب بوده و واقعیت ندارد. وی گفت: از دو دریچه سد دز سیلابها کنترل و به بیرون هدایت میشوند که بخشی از آن به مخزن سد وارد میشود. صالحیفر افزود: ظرفیت رهاسازی دو دریچه سد دز 8هزار مترمکعب بر ثانیه است که باتوجه به فضای مخزن فقط حدود 4800مترمکعب بر ثانیه رهاسازی شده و مابقی وارد فضای مخزن میشود. وی تاکید کرد: در بحث پایداری هیچ خطری سد دز را تهدید نمیکند، ضمن اینکه سد کرخه نیز بهدلیل حجم خالی مخزن، هیچگونه مشکلی نداشته و ظرفیت گنجایش و ذخیره سیلاب را دارد. سد دز در 23کیلومتری شمال شرقی شهرستان اندیمشک در شمال خوزستان قرار دارد. در ادامه این بازدیدها، وزیر نیرو برای بازدید از مناطق آسیبدیده از سیل مسجدسلیمان و شهرستان هفتکل سفر کرده است.
تاسیسات آبفای خوزستان زیر سیلاب
اما هر چند چالشهای پیش آمده برای سد دز طی 2روز گذشته بیشتر رسانهیی شد، اما دیگر تاسیسات آبی استان خوزستان از گزند سیلاب در امان نماندند. روز پنجشنبه محسن درفشان، جانشین شرکت آبفای استان خوزستان اعلام کرد که طغیان رودخانهها تاسیسات آب و فاضلاب خوزستان را زیر آب فرو برد و در هفتکل و لالی نیز سیلاب روند برداشت و تامین آب خام را تحت تاثیر قرار داده؛ با این حال در لالی با استفاده از مخزن ذخیره 10 هزارمتر مکعبی، وضعیت عادی است و در هفتکل نیز شرایط تحت کنترل است.
او با کم سابقه دانستن وقوع سیل اخیر و افزایش چشمگیر حجم آب پشت سدهای خوزستان گفت: با طغیان رودخانه دز تلمبهخانه و تصفیه خانه فاضلاب دزفول زیر آب
فرو رفته است.
وی با اشاره به وقوع سیلاب در اندیمشک از زیر آب رفتن سه حلقه چاه تامین آب آشامیدنی این شهر خبر داد و افزود: در زمان حاضر روند آبرسانی با استفاده از ذخیره آب موجود، تحت کنترل است.
درفشان ادامه داد: وقوع سیلاب و طغیان رودخانه در شهر سردشت دزفول نیز منجر به از مدار خارج شدن تاسیسات آب خام این شهر شده است که در حال حاضر از ذخایر موجود آب برای آبرسانی استفاده میشود.
بر اساس این گزارش، در هفتکل و لالی نیز سیلاب روند برداشت و تامین آب خام را تحت تاثیر قرار داده؛ با این حال در لالی با استفاده از مخزن ذخیره 10هزارمتر مکعبی، وضعیت عادی است و در هفتکل نیز شرایط تحت
کنترل است.