واکنش تند در سطوح میانی، مدارا در سطوح بالا
عفیفه عابدی|
پس از عادی‌‌سازی دوباره روابط روسیه و ترکیه، یکی از گمانه‌زنی‌هایی که در بسیاری از محافل تحلیلی و راهبردی نقل می‌شد این بود که آنچه میان روسیه و ترکیه آشتی ایجاد کرد زمینه‌های مشترک برای اقدام هماهنگ علیه داعش در سوریه و نگرانی ترکیه از قدرت گرفتن کردها در سوریه است. اندکی پس از این بود که ترکیه عملیات خود در شمال حلب موسوم به «سپر فرات» را آغاز کرد عملیاتی که علاوه بر داعش، کردها را هدف قرار می‌داد، کردهایی که در واقع بخش مهم و هسته اصلی نیروهای دمکراتیک سوریه مورد حمایت امریکا را
تشکیل می‌دهند.
حملات ترکیه به مناطق شمالی سوریه با انتقادات وسیع مقامات امریکا روبه‌رو شد. برت مک گارک، نماینده رییس‌جمهوری امریکا در ائتلاف ضد جریان تروریستی داعش در این باره گفت درگیری میان ارتش ترکیه و نیروهای مخالف دولت سوریه پذیرفتنی نیست. اما موضع روسیه درباره عملیات ترکیه در سوریه به شفافیت موضع
امریکا نبود.
وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌یی با ابراز نگرانی عمیق در ارتباط با عملیات ترکیه در سوریه اعلام کرد: «چنین رفتارهایی بحران در منطقه را تشدید می‌کند و تلفات غیرنظامی را افزایش می‌دهد.» همزمان خبرهایی درباره سفر مقامات نظامی روسیه به ترکیه منتشر شد و اندکی بعد منابع خبری روسی و ترکی از گفت‌وگوی تلفنی روسای‌جمهور روسیه و ترکیه حول محور سوریه خبر دادند.
درباره موضع روسیه نسبت به عملیات ترکیه در سوریه، نظرات گوناگونی مطرح می‌شود. به نظر می‌رسد در میان کارشناسان روسی نیز اجماعی درباره موضع مسکو نسبت به این عملیات وجود ندارد. اگرچه اظهارات برخی مقامات روسی در برابر آغاز عملیات ترکیه بسیار تند بود و نشان از واکنش سخت احتمالی روسیه داشت اما با توجه به ادامه رایزنی‌ها میان دو طرف روس و ترک ازجمله دیدار روسای دو کشور در حاشیه اجلاس جی 20 باید این پرسش را مطرح کرد که آیا روس‌ها واقعا از عملیات ترکیه در سوریه غافلگیر شدند؟ اهداف و انگیزه‌های روسیه از این موضع دوگانه درباره این تحول
چیست؟
دیدگاه کارشناسان روس
بررسی دیدگاه کارشناسان روسی شاید در رسیدن به پاسخ دقیق‌تر به پرسش‌های یاد شده کمک کند. بررسی مجموع دیدگاه‌ها و تحلیل‌های کارشناسان روسی درباره تحولات اخیر نشان می‌دهد دو دیدگاه بدبینانه و مثبت نسبت به اقدامات ترکیه و واکنش روسیه وجود دارد.
1- احتمال جنگ لفظی دوباره: لئونید ایواشف رییس آکادمی مسائل ژئوپلیتیکی روسیه پس از آغاز عملیات ترکیه در سوریه، در اظهاراتی تند در نشست خبری در مسکو اعلام کرد: «غیرممکن است روسیه با عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه موافقت کرده باشد، در حالی که مقامات دمشق با این اقدام به‌شدت مخالف هستند.
ضمن اینکه روسیه به رعایت قوانین مربوط به حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل پایبند است.» بر این اساس برخی ناظران گمانه‌زنی کردند پس از پایان تنش‌ها میان روسیه و ترکیه در زمینه ساقط شدن جنگنده روسی توسط ترکیه، نشانه‌هایی از در خطر قرار گرفتن دوباره این رابطه به وجود آمده است.
برخی کارشناسان روس نیز ابراز نظر کردند که معتقدند که یکی از منازعه‌های لفظی آینده مسکو و آنکارا می‌تواند درباره کردهای سوریه باشد. چند ماه پیش نخستین نمایندگی کردهای سوریه در روسیه افتتاح شد و مسکو بطور مداوم تلاش دارد کردها در مذاکرات سوریه حضور داشته باشند. به عقیده این کارشناسان از نظر روسیه کردها ثابت کرده‌اند که مخالفان سازگار افراط‌گرایان هستند و در جنگ علیه آنها مشارکت موثر دارند. این درحالی است که مساله کردها خط قرمز ترکیه است. آنکارا از هیچ اقدامی برای جلوگیری از ظهور یک دولت کردی در مرزهای خود فروگذاری نمی‌کند. به همین دلیل نیز ترکیه در برابر فشارها برای بستن مرزهای خود مقاومت می‌کند.
در سایه این بدگمانی‌ها برخی از کارشناسان روس پس از تحولات اخیر در اظهارات تحلیلی خود ابراز داشتند، اساساً امکان شکل‌گیری همکاری بین روسیه و ترکیه در سوریه وجود ندارد. یکی از دلایل بدبینی آنها، این است که مسکو همچنان معتقد است که تسلیحات تروریست‌ها از مرزهای ترکیه تامین می‌شوند و در صورتی که ترک‌ها مرزهای خود را به روی ستیزه‌جویان ببندند شکست آنها در سوریه حتمی خواهد بود. اما تحلیلگران معتقدند که برای روسیه دشوار خواهد بود که ترکیه را به انجام چنین کاری متقاعد کند.
2- پرهیز از تنش دوباره و ادامه رایزنی: لئونید عیسی‌یف از مدرسه عالی اقتصاد روسیه معتقد است که هدف اصلی این عملیات مقابله با کردها است. به عقیده او ترکیه تلاش می‌کند با حمایت گروه‌های ترکمن سوری بین مناطق کردنشین منطقه حائل ایجاد کند. به گفته عیسی‌یف با وجود مخالفت روسیه با این اقدام ترکیه هر کدام به دلیل تلاش‌هایی که برای بازسازی روابط داشتند از هر گونه اظهارنظر و اقدامی که به تخریب دوباره این رابطه بیانجامد خودداری می‌کند. به عقیده این کارشناس برای روسیه در شمال سوریه منافع چندانی وجود ندارد بنابراین تلاش می‌کنتد دخالتی در موضوع ترکیه و کردها نداشته باشد. هر چند ممکن است این موضع روسیه مورد انتقاد کردها قرار گیرد.
به عقیده کارشناسانی که موضع روسیه به تحرکات نظامی ترکیه در سوریه را محافظه‌کارانه ارزیابی می‌کند، دلیل احتیاط روسیه این است که نشانه‌هایی از امکان همکاری با ترکیه در زمینه سوریه یافته است. ایرینا ژیگاسکا از آکادمی علوم روسیه می‌گوید ترکیه با ابقای بشار اسد در قدرت در دوره انتقالی موافقت کرده است و این نشانه‌یی از به وجود آمدن فرصتی خاص در روابط مسکو و آنکارا برای همکاری در مساله سوریه است. ویکتور نادین رانوسکی از موسسه اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل در آکادمی روسیه نیز معتقد است حتی با وجود دشمنی اردوغان با اسد، روسیه و ترکیه می‌توانند زمینه‌های مشترکی در فرآیند تشکیل یک دولت ائتلافی در سوریه بیابند.
ارزیابی کلی
در مجموع باید چند نکته را در نظر داشت:
1- نکته حایز اهمیت در موضع روسیه درباره عملیات نظامی ترکیه در سوریه این بود که مواضع تند مسکو در سطوح میانی ابراز شده و در سطوح بالا روسیه به رایزنی با مقامات ترک ادامه می‌دهد.
2- شواهد نشان می‌دهند سرویس‌های اطلاعات ویژه روسیه از عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه بی‌اطلاع نبوده‌اند. احتمالا این اطلاعات به صورت مستقیم توسط ترکیه به روسیه اعلام شده است. در همین حال منابع روسی تایید کرده‌اند، ترکیه و روسیه اکنون وارد تبادلات فشرده درخصوص انواع مختلف اطلاعات شده‌اند و مرتبا در ارتباط هستند.
3- این احتمال وجود دارد که به طور صریح یا ضمنی میان روسیه و ترکیه در مورد باز گذاشتن دست ترکیه در مناطق کردی در ازای تغییر موضع ترکیه نسبت به دولت اسد و مبارزه جدی‌تر با داعش توافق صورت گرفته باشد.
4- از سوی دیگر همزمان باید این نکته را نیز در نظر داشت که روند اخیر در مذاکرات روسیه و امریکا درباره سوریه نشان می‌دهد بهبود رابطه روسیه با ترکیه، تمایل واشنگتن به توافق با روسیه را افزایش داده است.
در مجموع به نظر می‌رسد با وجود افزایش احتمال توافق بین امریکا و روسیه درباره سوریه، مسکو پیرو سیاست خارجی عملگرای خود مانند گذشته تلاش می‌کند امکان خود برای بازی با همه کارت‌ها ازجمله ترکیه را حفظ کند. در واقع چه توافق روسیه با امریکا درباره سوریه اجرایی شود، چه نه برای مسکو چشم‌پوشی از آنکارا هزینه‌هایی در بردارد. افزون بر این به نظر می‌رسد که روسیه و ترکیه پس از رویدادهای اخیر قانع شده‌اند که منافعی در روابط دو جانبه دارند که نباید آنها را برای مسائل منطقه‌یی فدا کنند. به عبارت دیگر موضع دوگانه روسیه درباره عملیات ترکیه در شمال سوریه، اینگونه قابل تشریح است که موضع سخت، نمایش دیپلماتیک بوده و موضع اعمالی، نیات واقعی روسیه در قبال ترکیه-سوریه و امریکا را نشان می‌دهد.
منبع:مرکز تحقیقات استراتژیک
