افزایش درآمد مالیاتی با سیاست توسعه بازار
گروه اقتصادکلان| الهام آبایی|
در شرایطی دولت دنبال راههایی برای افزایش درآمدهای خود برای پوشش دادن کاهش درآمد ناشی از افت قیمت جهانی نفت است که در میان ابزارهای مختلفی که در اختیار دارد، مهمترین آنها یعنی افزایش درآمدهای مالیاتی را انتخاب کرده است تا بدین واسطه بتواند رنگ و بوی نفتی را از سبد درآمدی خود تا حد امکان بزداید. در این میان افزایش گستره مالیاتی، اخذ مالیات از بخشهایی که پیش از این معاف از مالیات بودند و جلوگیری از فرارهای مالیاتی مهمترین رویکردی بوده که تاکنون از سوی دولت دنبال شده است اما نتایج یک پژوهش اقتصادی نشان میدهد، این سیاست میتواند شمشیر دولبه باشد چراکه افزایش نرخهای موثر مالیات بر مصرف، درآمد نیروی کار و عایدی سرمایه باعث کاهش جریان تجارت بینالمللی میشود.
به گزارش «تعادل» رویکرد دولت یازدهم در بودجهریزی کشور از ابتدا بر اتکا بر درآمدهای مالیاتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی متکی بود. در این راستا باید بر افزایش گستره مالیاتی تمرکز کرد و هر سال نیز به سهم مالیات در بودجه افزوده شود اما معیارهای سختگیرانهتر دولت در این زمینه با انتقاداتی نیز مواجه شد. از مهمترین انتقاداتی که بر افزایش درآمدهای مالیاتی وارد میشود، این است که در شرایط رکودی، فشار برای اخذ مالیات از بنگاهها، معضلات آنها را مضاعف خواهد کرد به گونهیی که برخی از آنها حتی از ادامه حیات هم باز خواهند ماند. در شرایطی که تولیدکنندگان برای چندسال متوالی رکود را متحمل شدهاند، فشار وارد کردن به آنها برای پرداخت مالیات میتواند این بنگاهها را بیش از پیش تضعیف کند. هرچند با نگاهی منطقیتر میتوان بخشی از این انتقادات را پذیرفت اما فرارهای مالیاتی گسترده برخی دانهدرشتها هم موضوعی است که به رویکردی سختگیرانهتر از سوی نظام مالیاتی نیاز دارد تا این موارد شناسایی و ملزم به پرداخت مالیات شوند. همانگونه که بارها نیز کارشناسان مختلف اذعان کردهاند، حتی سختگیریهای مالیاتی هم تاکنون تنها گریبان شرکتهای دولتی و کارمندان دولت را گرفته و بدینترتیب بیشترین مالیات هم از سوی خود دولت پرداخت شده است. با این حال در کنار تمام ایراداتی که به نظام مالیاتی وارد میشود، نمیتوان سهم مالیات را در سبد درآمدی دولت نادیده گرفت. چراکه روند قیمتهای جهانی نفت طی سالهای اخیر نشان داده است راه رهایی کشورهای وابسته به درآمدهای نفتی، تقویت سایر بخشهای اقتصادی و کاهش وابستگی به بخش نفتی اقتصاد است. در این میان یکی دیگر از بخشهایی که به عنوان پتانسیل درآمدزایی برای دولتها تلقی میشود، صادرات محصولات غیرنفتی و خدمات است. با اینکه درآمد حاصل از این محل میتواند، نقش چشمگیری در سبد درآمدی دولت داشته باشد اما پتانسیلهای این بخش هنوز به فعلیت نرسیده است. به گونهیی که با وجود مزیتهای نسبی در بخشهای متعدد اقتصادی، هنوز نتوانستهایم در صادرات کالاهای فرآوریشده یا خدمات موفق عمل کنیم. در این رابطه کارشناسان بر این باورند که رویکرد حمایتی دولت در مقوله صادرات میتواند به تقویت این بخش کمک کند. البته کم و بیش مزیتهایی نیز برای این بخش درنظر گرفته شده که از آن جمله میتوان به معافیت مالیاتی صادرات کالاها و خدمات غیرنفتی اشاره کرد. اما این موضوع هم نتوانسته است آن طور که باید و شاید صادرات را به بخشی جذاب در اقتصاد ایران مبدل کند. با این حال پس از اجرایی شدن برجام و رفع تحریمها فرصت خوبی برای تقویت صادرات ایجاد شده است تا ایران بتواند در حوزههای مختلف تولیدی حضور پررنگتری در بازارهای جهانی داشته باشد. در این میان اما برخی کارشناسان بر این باورند که رویکرد مالیاتی دولت میتواند موضوع تجارت بینالملل را به صورت غیرمستقیم تحت تاثیر قرار دهد. در همین خصوص یافتههای یک پژوهش اقتصادی انتشار یافته در «مجله اقتصادی» وزارت امور اقتصادی و دارایی هم نشان داده است نرخهای بالاتر مالیاتی باعث بالا رفتن هزینههای تولید در یک کشور میشود که منجر به کاهش صادرات در بلندمدت خواهد شد. نتایج حاصل شده در این پژوهش که به قلم احمدعلی رضایی، سعید زارعیان و لیلا ترکی نگارش یافته است، همچنین نشان میدهد افزایش نرخهای موثر مالیات بر مصرف، درآمد نیروی کار و عایدی سرمایه باعث کاهش جریان تجارت بینالمللی میشود. با این حال رقابتپذیری پایین محصولات تولید داخل را میتوان مهمترین عامل ناکامی آنها در رقابت در بازارهای جهانی قلمداد کرد؛ موضوعی که بهطور قطع نقش پررنگتری از نرخهای مالیاتی داشته است. با این حال در معادله درآمدهای مالیاتی و درآمدهای صادراتی میتوان گفت سیاست افزایش درآمدهای مالیاتی میتواند به صورت غیرمستقیم درآمدهای صادراتی را متاثر کند. باید دید در این معادله دولت بیشتر جانب صادرات را خواهد گرفت یا مالیات. تحلیل دو کارشناس اقتصادی در رابطه با تاثیر افزایش فشارهای مالیاتی بر درآمدهای صادراتی را در ادامه میخوانید.