سودآوری سهام بانکها در انتظار خروج از رکود
گروه بورس علی مرتضویراد
حاج محمد حسن امین دارالضرب 136 سال قبل، با آگاهی از نقش مهم بانک از ناصرالدین شاه خواست تا نخستین بانک دولت- ملت ایرانی را تاسیس کند. 9سال بعد بارون جولیوس دو رویتر موسس خبرگزاری رویتر اجازه تاسیس نخستین موسسه بانکی را با نام «بانک شاهنشاهی ایران» از ناصرالدین شاه گرفت تا اینکه نخستین بانک ایرانی در سال 1304 با نام بانک پهلوی قشون برای پرداخت وجوه قشون نظامی تاسیس شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با ملی شدن بانکها و موسسات مالی دایر در ایران بانک تجارت در مهر 58 از ادغام یازده بانک و موسسه مالی تشکیل شد و رسما شروع بهکار کرد.
با تشخص یافتن بازار سرمایه و اجرای سیاستهای خصوصیسازی، حجم عظیمی از سرمایههای دولتی به بورس هدایت شد و متعاقب آن شرکتهای چند وجهی شبهدولتی و خصوصی شکل گرفت و بازار بورس به گره گاه تبدیل و تبادل سرمایه و پول بدل گردید. از آنجاییکه بانکها بر دکل کشتی اقتصاد ایران جزایر سود را دیدهبانی میکنند، به عنوان بزرگترین بنگاههای مالی کشور در آن زمان، با دیدن افقهای تازه سودآوری پا به بازار سرمایه گذاشتند.
پیشگام این مهم بانک تجارت بود که در 1387 با برآورده کردن هجده شرط هیات پذیرش اوراق بهادار به بورس وارد شد و پس از آن بانکهای ملت و صادرات به آن پیوستند.
هماکنون ارزش بازار گروه بانک و موسسات مالی با بیست و پنج شرکت در بازار سرمایه تهران بالغ بر 47هزار میلیارد تومان است و ارزش بازار شرکتهای بانکی پذیرفته شده در بورس اوراق بیش از 38 هزار میلیارد تومان است. بر این اساس مجموعه بانکیها پس از گروه صنایع شیمیایی دومین گروه بزرگ بازار بورس قلمداد میشود.
بانک ملت با سهمی در حدود 19.5 درصد ارزش بازار این گروه بزرگترین شرکت بانکی است و پس از آن شرکت بانک پاسارگاد و بانک صادرات و تجارت به ترتیب با 16درصد، 11درصد و 9.5درصد سهم از کل ارزش بازار سرمایه گروه بانکیها پیشرو هستند.
بطور مشخص بالغ بر نیمی از ارزش بازار گروه در اختیار این چهار بانک است. شایان ذکر است که این ارقام درشت تابلویی این گروه در غیاب غولهایی همچون بانک سپه، بانک ملی و بانک کشاورزی رقم خورده است. و با توجه به حجم سرمایه و منابع در اختیار بانکهای بیرون از تالار شیشهیی شاید باید در خصوص نمایندگی واقعیت اقتصاد توسط شاخصهای گروه بانک کمی با تردید و تامل نگریست.
رفتار شرکتها در فضای کسب و کار و بنیادهای شکلدهنده شان انتظارات فعالان و دارندگان سهام را نسبت به رشد و توسعه آتی آنها رقم میزند و با تخمینی از سودآوری آتی به رونق شرکت دامن میزند. بررسی عملکرد گروه بانکیها در بورس نیز ناظر بر همین شاخص است.
میدانیم که شاخصهای تعریف شده بازار سرمایه در گروه بانکیها از دو وجه تاثیر میپذیرد. یکی سیاستگذاریهای نظام بانکی است که متکی به روند اقتصاد ایران معین و مشخص میگردد و دیگری نظام مدیریت داخلی بانکها و چشماندازها و رویکردهای در نظر آورده شده مدیران است که بر عملکرد اعضای این گروه موثر است.
چالش بانکها
اول آنکه بانکها رفتار شفافی در فضای کسب و کار ندارند و با وجود تغییر سیاستگذاریهای و محول شدن نقش اول سناریوی تخصیص منابع هنوز بازیگر همان رول هستند. با توجه به اینکه لازم است تا برای کمرنگ کردن اهرمهای موازی که موجب اختلال نظام مالی میگردند، نقش بنگاهداری بانکها در اقتصادهای متکی به بازار سرمایه به حداقل ممکن تقلیل یابد.
نظام بانکی از این استاندارد فاصله دارد و همین مبنا هزینههایی را به بانکها تحمیل میکند که ریسک عملیاتی شان را بالا میبرد.
دوم از آن اما اگرهای هر ساله در انتشار صورتهای سود و زیان است که برابر الزامات شورای عالی بورس شفافیت مالی از شروط حضور در بورس است که به عقیده برخی کارشناسان نظیر آقای حسین عبدهتبریزی بانکها صورتهای مالی خود را آرایش میکنند و با نشان دادن سودهای غیرعملیاتی (از محل فروش سرمایه و مستغلات) و دستهبندیهای ابهامانگیز انواع هزینه با نوعی پنهان کاری تنها بدنبال رفع تکلیف و جلبتوجه سرمایهگذاران بنظر میرسند. حتی مشاهده شده که برخی بانکها ترازنامههای مالی را خلاف رویه استاندارد شورای عالی در گزارش فعالیت هیاتمدیره ذکر میکنند.
سوم آنکه بدنبال فشارهای مالی ناشی از تحریمها، حال عمومی بانکها در دهه اخیر هیچ مساعد نبوده است، بدهیهای سنگین به بانک مرکزی و عدم وصول بدهیهای بخش دولتی تحت تسهیلات متعدد، بلوکه شدن سرمایههای ارزی، محدود شدن مبادلات بینالمللی و مشکلاتی از این دست برخی بانکها را واداشته تا از محل تجدید ارزیابی و اتکا به تورم راهی برای افزایش سرمایه و فرار از وضعیت بغرنج عملیاتی جستوجو کنند.
چهارم آنکه بدلیل مدل تجاری پرنقص بانکها و مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، تعیین دستوری نرخ سود سپرده، ریسک نقدینگی ناشی از امکان فرار سرمایه از بانک، ریسک نرخ سپرده بدلیل ناکارا بودن در پوشش انتظارات سپردهگذاران و ایجاد یک روند موازی با بورس از عوامل آسیبرسان به نظام بانکی است.
پنجم آنکه هزینه مطالبات مشکوکالوصول بانکها در دوره پنج ساله با رشدی فزاینده روبهرو بوده است، بهطوری که از سال 89 تا 92 بیش رشدی 130 درصدی داشته است. مدیریت نظام بانکی در جهت بهبود عملکرد، مصوباتی را داشته که از جالبترینهای آن میتوان به الزام بانکها به ارسال صورتهای مالی به بانک مرکزی قبل از انتشار در بورس اشاره کرد. تا پیش از این بانکها سررسیدهای گذشته، معوقات و مطالبات مشکوکالوصول خود را با علم به سوخت شدن آنها در ردیف دارایی نشان میدادند که منجر به ارائه سودهای بالاتر از واقعیت میشد.
در حالی که علاوه بر محقق نشدن این سود با اضافه شدن هزینه مطالبات مشکوکالوصول سود واقعی محقق شده بیش از پیش کاهش مییافت.
همچنانکه هنوز صورتهای مالی بانکهای ملت و صادرات با گذشت یک هفته از برگزاری مجمع سالانه در بورس منتشر نشده است.
در مجموع میتوان گفت که بانکها در سالهای اخیر تحت تاثیر سیاستهای کنترل تورمی دولت و فشار رکود اقتصادی با رشد منفی بودهاند و تمامی تصمیمات مدیریتی در این زمین مهآلود و رکودزده، تا آنجا که در مقابله با مشکلات ساختاری اقتصاد بوده است توانسته نظام بانکی را در بالانشین جدول بازار بنشاند.
غولهای بانکی
بزرگترین شرکت بانکی حاضر در بورس اوراق شرکت بانک ملت است که ارزش بازاری معادل 9هزار میلیارد گردآورده است. بانک ملت با تسلط بر بازار طی چهار ماهه اخیر سال جاری روندی یکنواخت و رو به رشد و بالاترین میانگین تعداد فروشنده حقوقی در یک سال گذشته را داشته است.
بر اساس آخرین اظهار آقای ساروخی مدیرعامل بانک ملت، این بانک هیچ بدهی به بانک مرکزی ندارد و بدهی دولت به این بانک حدود 5200 میلیارد تومان است.
دومین شرکت بانکی بزرگ بانک خصوصی پاسارگاد است که ارزش بازاری بالغ بر 7500 میلیارد تومان دارد. این بانک در سال 89 به بورس وارد شده است و در حضور پنج ساله خود در بورس روند تماما صعودیای در جذب سپرده داشته، که دلیل آن است که موفقیت بورسیاش برآمده از عملکرد موفق آن در عرصه اقتصاد واقعی است، عاملی که پاسارگاد را به پرسودترین شرکت بانکی تبدیل
کرده است. سودی با رقم بالای 1200 میلیارد تومان. قیمت و حجم معاملات سهام این بانک از 10/4/1394 به این سو در سیری صعودی قرار گرفته است.
سومین شرکت بانکی از نظر ارزش بازار، بانک صادرات با نماد وبصادر است. نمادی که عموما جزو پربینندههای تالار شیشهیی است و در سه ماهه اخیر با حضور پررنگ خود رقم 35هزار میلیارد ریال را برای ارزش معاملات سه ماههاش ثبت کرده که مانند یک سال گذشته بالاترین رقم معاملاتی این گروه است. این نماد همچنین دارنده رکورد بیشترین خریداران و فروشندگان در سه ماه گذشته است.
مدیریت ریسک در دوران رکود و مقابله با بحران فرار نقدینگی، در کنار هزینههای تحمیل شده ناشی از سازوکارهای اقتصادی همگی سودهای تقسیم شده بانکیها را در قیاس با دورههای مشابه سالهای قبل بهشدت کاهش داده است و این همان واقعیتی است که کارشناسان امر، آسیب تحریمهای اقتصادی عنوان میکنند. امسال بیشترین سود در بانکها بین سهامداران بانکهای انصار (280ریال)، اقتصاد نوین (220 ریال) و کارآفرین
(210 ریال) تقسیم شد اما کمترین سود به سهامداران بانکهای صادرات (45 ریال)، حکمت ایرانیان (70 ریال) و ملت (90 ریال) تعلق گرفت.
بیشترین افت سود مربوط به کدام بانکهاست؟
در بین بانکها بیشترین افت در رقم سود امسال نسبت به سال گذشته، مربوط به بانک سینا (487- ریال)، پارسیان (250-ریال) و ملت (240-ریال) بود. با در نظر گرفتن مخالفت سهامداران پارسیان با صفر شدن سود امسال میتوان گفت مقام دوم در افت سود به این بانک تعلق دارد.
اما کمترین افت در سود به سهام بانکهای حکمت ایرانیان (6-ریال)، انصار (30-ریال)، صادرات (45-ریال) تعلق داشت.
از نکات جالب توجه در گروه بانکها و موسسات مالی، ترکیب سهامداران شرکتهای این گروه است که بصورت موزاییکی و غیر بلوکه توزیع شده است.
در شرکتهای بانکی عموما با سهامداران عمده خیلی بزرگ روبرو نیستیم بلکه با مجموعهیی متشکل از حقیقیها و حقوقیها روبرو هستیم همین امر موجب افزایش درصد سهام شناور این گروه و اقبال هرچه بیشتر سهامداران نسبت به سایر گروههای حاضر در بازار شده است. که از مزایای این گروه محسوب میشود. نقشه سهامداران این گروه نشان میدهد که آنها با آوردن درصد کوچکی از سهام بانکی در سبد خود، در این نظام کم ریسک و مبهم شریک شدهاند و این نشان میدهد که اگرچه فعالان بازار سرمایه از عملکرد ناکارای نظام بانکی چشمپوشی نکردهاند، به همان اندازه هم اهمیت این گروه بزرگ را در اقتصاد در نظر آوردهاند.