توزیع خوراکیهای ناسالم پیامد کمبود ناظران متخصص
گروه اقتصاد اجتماعی سپیده پیری
مدتها بود که مردم با هدف مصرف فرآوردههای خوراکی سالم، لبنیات و سایر اقلام خوراکی سنتی را کنار گذاشته بودند. شاید همین که کالا در کارخانه تولید میشد و برچسب استاندارد و وزارت بهداشت را داشت مشتری را دل گرم میکرد که کالای سالم مصرف میکند. اما اکنون قریب به یک سال و نیم است که ورق به کلی برگشته. ماجرا از زمانی آغاز شد که وزیر بهداشت جامعه را نسبت وجود روغن پالم در لبنبات برخی برندهای مطرح تولیدکننده آگاه کرد. به یاد دارم در آن زمان گزارش میدانی که برای بررسی تاثیر این خبر بر مصرف خانوار تهیه کرده بودم نتایج عجیبی دربر داشت. فروشندگان و صاحبان سوپرمارکتها خبر از کاهش چشم گیر خرید لبنیات دادند. یخچالهای مملو از انواع لبنیات فروشگاهها دلیلی بر اثبات این فرضیه بود. پالم که ماجراها و اخبار ضد و نقیضی تا مدتها با خود داشت هزینههای سنگینی بر سبد خانوار تحمیل کرد چراکه درشرایط عادی مصرف لبنیات ایرانیان تفاوت چشمگیری با استاندارد جهانی دارد و اعلام چنین خبری از سوی مقام عالی وزارتخانهیی که متولی تامین سلامت مردم است تا مدتها لبنیات را از سبد خانوار حذف کرد بدون آنکه راهحلی برایش اندیشیده شده باشد.
مردم هنوز درگیر اخبار مربوط به روغن پالم بودند واینکه تا چه زمانی نمیتوانند لبنیات سالم تهیه کنند که وزیر خبر از وجود آبلیموهای آلوده داد. غافلگیرکنندهتر از آن خبر آلودگی برندی از آب معدنی بود که سالها بر سر سفره مردم و مهمانیها و مجالس جا خوش کرده بود. این چند روز اخیر هم که با خبر توزیع برنجهای آلوده گویا این قصه تمامی ندارد. در تببین این اتفاق تکرار شدنی میتوان گفت، احساس مسوولیت و آگاهی به جامعه در خور توجه و از وظایف انکارنشدنی وزارت بهداشت و سازمانهای متبوعش است اما بد نیست مسوولان از زوایای دیگری نیز به این موضوع بنگرند. هر چند وقت یک بار شنیدن خبر آلوده بودن یکی از اقلامی که مستقیم با سلامت مردم در ارتباط است موجی از بیاعتمادی، نگرانی و اضطراب را در جامعه فراگیر میکند. شاید بهتر است تا متولیان امر به جای آنکه با انتشار اخبار آلوده بودن کالاهایی که خود مسوول نظارت بر آن هستند با اعلام شیوههای نظارت و کنترل دقیق خبرساز شوند. در گزارش پیش رو به نقشهای نظارتی سازمان غذا و دارو و نقش نیروی انسانی به عنوان ناظران فنی پرداختهایم.
قاچاق معضل اساسی سلامت
چندی پیش مدیرکل اداره نظارت بر موادغذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو در گفتوگو با ایسنا به قاچاق کالاهای خوراکی اشاره کرد و افزود: «مخاطرات ناشی از مصرف مواد غذایی ناسالم، «قاچاق» را معضلی اساسی در حوزه سلامت دانست.» وی افزود:«از آنجایی که مخاطرات زیادی از سوی مواد غذایی ناسالم، جوامع را تهدید میکند، تامین امنیت و ایمنی مواد غذایی و آشامیدنی موضوعی است که در همه دنیا جزو مهمترین چالشها و مسالهها است و راهکارهای مختلف و متعددی برای نظارت و ارزیابی آن مورد توجه قرار گرفته است. هر گونه اختلال در زنجیره تامین ایمنی مواد غذایی و آشامیدنی میتواند هزینههای سنگینی را بر بودجه محدود درمانی کشور تحمیل کند. به همین جهت همه باید در این مسیر قبول مسوولیت کنند. در همه دنیا دولتها به این نتیجه رسیدهاند که برای تسهیل نظارت بر کالاهای سلامتمحور، گریزی جز واگذاری امور اجرایی به تشکلهای تخصصی وجود ندارد و دولتها به جای تمرکز بر تصدیگری بهتر است امور نظارت، سیاستگذاری و هدایت را برعهده گیرند.»
نظارت دشوارتر از مقابله با سودجویان
سهیل اسکندری، معاون خوراکی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در گفتوگو با «تعادل» از نظارت بر کالاهای سلامت محور میگوید:«عموما نظارت بر کالاهای خوراکی و آشامیدنی در سه مرحله قبل از تولید، بعد از تولید و حین عرضه صورت میگیرد.»
در مرحله قبل از تولید مسوول فنی که در کارخانهها و شرکتها به عنوان نماینده وزارت بهداشت حضور دارند مسوولیت رسیدگی به کیفت کالا و اطلاع از سلامت آن را بر عهده دارند. این افراد با حضور در دورههای آموزشی و کارگاههای علمی بطور مستمر اطلاعاتشان به روز میشود تا نتایج آن در روند نظارت این افراد تاثیرگذار باشد، از سوی دیگر به صورت دورهیی و ناگهانی وزارت بهداشت از این افراد بازدیدهایی به عمل میآورد که میتواند منجر به ارزیابی عملکردشان شود. همچنین گزارشهای مردمی که از بیرون و داخل کارخانه به دستمان میرسد نیز ازجمله مستنداتی هستند میتوانند در ارزیابی عملکرد بازرسان فنی موثر واقع شوند.»
به گفته اسکندری در صورتی که این افراد تخلفی مرتکب شوند پروانه مسوول فنی باطل شده و در صورتی که به علت عدم نظارت آنان آسیبهای جدی به سلامت مردم وارد شود جهت رسیدگی به دستگاه قضا معرفی میشوند چرا که این افراد تحت هر شرایطی باید در قبال امضایشان مسوولیتپذیر باشند.
وی مرحله بعدی فرآیند نظارت یعنی نظارت بر سطح عرضه را اینگونه توضیح داد: «در این مرحله ناظران به عنوان شهروندان عادی وارد شرکتها و کارخانهها شده و خود را به عنوان خریدار معرفی میکنند هرچند انتخاب این افراد به صورت تصادفی است اما روند نظارت را تسهیل میکند.»
معاون خوراکی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو از امضای تفاهمنامه سه جانبه سازمان غذا و دارو با محوریت توانمندسازی و ارتقای جایگاه مسوولان فنی خبر داد. جامعه مسوولان نظارت بر مسوولان فنی، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و کانون انجمن صنایع غذایی از دیگر طرفین امضاکننده این تفاهمنامه هستند با این هدف که افراد نخبه در تدوین ضوابط بهداشتی دخالت کنند.
به گفته وی در نظر داریم همانگونه که کارخانهها درجهبندی شدهاند مسوولان فنی نیز با شاخصهایی همچون مدرک تحصیلی، سوابق و تجارب کاری وشرکت در کارگاهها و سمینارهای آموزشی رتبهبندی شوند. به اعتقاد اسکندری درصورتی که حوزه کاری نیروی انسانی متخصص و کارآزموده گسترش یابد بخش زیادی از مشکلات قاچاق فرآوردههای خوراکی مرتفع میشود چرا که مقابله با افراد متقلب و سودجو دشوار نبوده و قابل
کنترل است.
ضعف قانون نداریم
اسکندری در ادامه میگوید: «سال 2015میلادی از سوی سازمان بهداشت جهانی در حوزه ایمنی غذا از مزرعه تا سفره نام گذای شد که بخش اعظم فعالیت برای محقق شدن این شعار در حوزه نظارت فنی بوده است.
وی به تاثیر قانون در تحقق نظارت فنی اشاره کرد و افزود: «قانون را خوب نوشتن و خوب اجرا کردن از ارکان موفقیت هر حوزهیی است. اسکندری در پاسخ به سوال ما مبنی بر اینکه آیا نیاز به تدوین یا بازنگری در قانون وجوددارد گفت: بدیهی است که با گذشت زمان و اتفاقات جامعه سیستمهای نظارتی باید ارتقا یابد چرا که سازوکار تقلبات هر روز پیچیدهتر میشوند اما در حال حاضر نیاز به بازنگری در قانون احساس نمیشود تنها باید قوانین خوب نوشته شده را به درستی اجرا کنیم.»
وی یکی از مشکلات عمده این سازمان را کمبود نیروی انسانی اعلام کرد و افزود برای مرتفع شدن آن از مردم و انجمنهای تخصصی کمک گرفتهایم. برای مثال امضای تفاهمنامه با انجمن خرازان با هدف نظارت بر محصولات آرایشی و بهداشتی حکایت از آن دارد که ما به دنبال استفاده از پتانسیل خرد جمعی هستیم.
در بخش دیگری از این گفتوگو پرسیدیم مردم چگونه میتوانند از سلامت یک کالا مطمئن شوند و شنیدیم: «به دنبال آن هستیم تا افراد جامعه با داشتن یک نرم افزار ساده بر روی گوشیهای تلفن همراه بتوانند از اصالت کالاها مطمئن شوند. اما آسانترین راه این است که احاد جامعه از اماکن و فروشگاههای مطمئن خرید کرده و محصولات مطمئن
خریداری کنند.»
از معاون خوراکی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در رابطه با هدف از انتشار اخباری که هر از چند گاهی از سوی وزیر بهداشت ناسالم بودن یک کالای خوراکی را به گوش مردم میرساند پرسیدیم که اینگونه پاسخ داد:«در قبال این همه محصولی که روزانه تولید میشود اعلام چند قلم کالای ناسالم بسیار طبیعی است در واقع این اخبار حکایت از قدرت نظارتی و عدم اغماض وزارت بهداشت و سازمانهای متبوعش را دارد.» وی در پایان از آزمایشگاههای مجهز و معتبر سازمان غذا و دارو خبر داد و افزود: «آزمایش بر اقلام خوراکی به صورت تصادفی انجام میشود و شامل همه کالاها نخواهد بود. همانند ورزشکارانی که در رویدادهای ورزشی معتبر شرکت میکنند تنها به صورت تصادفی تعداد محدودی از آنان مورد آزمایش دوپینگ قرار میگیرند»