عربستان سعودی در اولویتهای خود تجدید نظر میکند
گروه جهان
شاید نخستین بار در تاریخ معاصر پس از انقلاب اسلامی ایران است که رسانههای غربی در تنش میان ایران و عربستان، نگاهی واقعبینانه داشته و به انتقاد از عربستان در ماجرای اعدام شیخ نمر، روحانی بلندپایه شیعی پرداختهاند. با اینکه دولت امریکا با موضوع اعدام شیخ نمر محتاطانه برخورد کرد اما به نظر میرسد عربستان سعودی حمایت لازم برای اقدام خود در محافل رسمی غربی پیدا نکرد.
وزارت امور خارجه عربستان نسبت به بدتر شدن تلاشهای فرقهیی در اثر اقدامهای ریاض ابراز نگرانی کرد و جان کربی روز دوشنبه همان هفته در بیانیهیی از دستگیر شدن عاملان حمله به سفارت عربستان توسط ایران خبر داد. به نوشته بیزینس اینسایدر، این نشان میدهد که دولت امریکا اعتنایی به صحبتهای عربستان مبنی بر دست داشتن دولت ایران در حمله به سفارتش در تهران ندارد. این اظهار نظر و موضع کلی دولت امریکا در مورد مناقشه اخیر ایران و عربستان باعث شده که کارشناسان در مورد اینکه کاخ سفید واقعا طرف چه کسی را در این مناقشه گرفته، گمانهزنی کند. از طرف دیگر سیل انتقادات به سمت عربستان از این جهت که علاقهمند است تا جنگ فرقهیی را در منطقه ایجاد کند، روانه شد.
روزنامه ایندیپندنت نوشت اسنادی در اختیار دارد که نشان میدهد دولت عربستان سعودی از خشمی که این اعدام میتواند در میان مردم شیعی مذهب منطقه و ایران ایجاد کند، آگاه بوده است. برخی دیگر از کارشناسان نوشتند که عربستان سعودی میخواهد آخرین تلاشهای خود را برای ممانعت از اجرای برجام انجام دهد. یان برمر نیز در گزارش ریسکهای مهم سال 2016 پیشبینی کرده است که توافق ایران با 5 کشور بزرگ جهان ازجمله ایالات متحده باعث خواهد شد که عربستان از این پس بیپرواتر رفتار کند و خودش در منطقه دست به کار شود. با این همه عربستان نمیتواند اطمینان داشته باشد که پولهای این کشور همواره کارساز باشد و حمایت جهانی را برای اقدامات خطرناک این کشور بخرد.
بروس ریدل، کارشناس مسائل خاورمیانه در موسسه بروکینگز در وبگاه المانیتور در یادداشتی به چالشهایی که عربستان در سال ٢٠١۶ با آن روبهرو خواهد بود، پرداخته است. ریدل ازجمله این چالشها را جنگ پر هزینه و ظاهرا بیپایان یمن و نیز بزرگترین کسری بودجه تاریخ آن کشور و سقوط قیمت نفت یاد میکند.
به نظر ریدل، داعش همچنان تهدیدی برای عربستان سعودی خواهد بود و ابوبکر بغدادی، رهبر داعش مردم عربستان را به قیام علیه«ظالمین مرتد» فرا خوانده است؛ از طرف دیگر، سیاستهای رجب طیب اردوغان، رییسجمهور ترکیه و متحد عربستان سعودی به انزوای روزافزون آن کشور در منطقه منجر خواهد شد و این کمکی برای عربستان نخواهد بود.
ریدل مینویسد، عربستان امیدوار است که ائتلاف اسلامی علیه داعش«منتقدین آن کشور را که میگویند عربستان کار چندانی برای مبارزه با داعش در عراق و سوریه انجام نمیدهد و اینکه میگویند تمرکز آن کشور روی یمن است، ساکت کند.» درحالی که تلاشهای عربستان«به طور بالقوه این قابلیت را دارد که روحانیون را در جنگ علیه داعش بسیج کند» با این حال از تمایلات فرقهگرایانه ائتلاف نمیتوان چشمپوشی کرد. پادشاهی سعودی، ایران را که جزیی از ائتلاف مزبور نیست، حامی اصلی تروریسم در سوریه و عراق میداند. درحالی که تا اینجا عربستان به مبارزه با ایران نسبت به مبارزه علیه داعش و القاعده اولویت داده است، ممکن است مجبور شود در سال آینده در اولویتهایش تجدید نظر کند.
روز ٢۶دسامبر رهبر داعش ائتلاف به سرکردگی عربستان را به تمسخر گرفت و از مردم سعودی خواست که «علیه سیستم ستمکار و مرتد سعودی به پا خیزند و انتقام مردم را در سوریه و عراق و یمن از حکومت سعودی بگیرند.» این تهدید جدی برای عربستان است. امریکا و متحدانش انتظار دارند که عربستان بر تلاشهایش در جنگ علیه داعش و القاعده بیفزاید. در واقع در واشنگتن و پایتختهای اروپایی از این طریق است که جدیت عربستان را میسنجند. احتمال افزایش تهدید داعش برای عربستان زیاد است. نیروهای امنیتی عربستان در سال ٢٠١۴ یک هسته وابسته به داعش را در هم شکستند اما در سال ٢٠١۵ گروه مزبور مسوولیت دو عملیات بمبگذاری را که به مرگ ٣۶ نفر منجر شد بر عهده گرفت. داعش هنوز در عراق و سوریه پایگاه دارد، شبکهیی از هستههای مختلف را در اروپا در اختیار دارد و درحال گسترش نفوذ خود در افغانستان، یمن و شمال آفریقاست. البته پادشاهی سعودی به شکنندگی کشورهایی مانند عراق، سوریه، یمن، لیبی یا افغانستان نیست اما به استحکام فرانسه و بلژیک هم نیست. برخلاف سوریه و عراق که قومیتها و مذاهب مختلف در آن جای گرفتهاند ٨۵ تا ٩٠درصد جمعیت عربستان را سنیها تشکیل میدهند. اگر
داعش همچنان متحمل شکست در سوریه و عراق شود مانند هفته گذشته که در رمادی چنین شد، ممکن است به فکر بیفتد هوادارانش را در جایی دیگر به حرکت وادارد.
ریدل در پایان مینویسد:«همانطور که در ماه دسامبر در این ستون نوشتیم با وجود تمایل عربستان برای اولویت دادن به جنگ علیه ایران و بشار اسد ممکن است داعش با پادشاهی مزبور وارد جنگ شود و این موضوع تمامی اولویتهای عربستان را تغییر دهد.»