مثل دولتهای قاجار امتیاز ندهیم
دولتهای قاجار وقتی پول کم میآوردند و نمیتوانستند خزانه را پر کنند یک جایی مثل گمرک، شیلات، تنباکو، کشتیرانی یا یک منطقه را به دولتهای خارجی به عنوان امتیاز میدادند و خزانه را پر میکردند. دورهیی رسید که دولتها دادن امتیازهایی مثل امتیازهای بالا را لغو کردند.
به نظر میرسد دولتهای پس از جنگ نیز به مردم محروم امتیاز میدهند و برای ساکت کردن آنها فعالیتهایی مثل حفرچاه آب بدون حد و مرز، برقی کردن چاههای آب، آوردن کالا به عنوان تهلنجی، تاسیس مناطق آزاد و ویژه و دادن حواله واردات را باب کردهاند. دولتها میخواهند با این کارها انتظارات را پاسخ دهند. پدرام سلطانی نایبرییس اتاق بازرگانی ایران در یک نشست مرتبط با ارزیابی کارکرد مناطق آزاد گفت: نباید مناطق محروم را به جای مناطق آزاد جا انداخت. وی افزود: «ما به عنوان بخش خصوصی برای اینکه انتظار داریم کشورمان بر سبیل صحیحی حرکت کند، باید با رفتارهای غلط دولت مانند سیاستها در حوزه مناطق آزاد، مخالفت کنیم.» این جملهیی بود که پدرام سلطانی نایبرییس اتاق ایران در انتهای نشست چالشها و راهکارهای توسعه صادرات در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مطرح کرد و با تشویق حاضران روبهرو شد. سلطانی بعد از بررسی تجربه سایر کشورها در ایجاد مناطق آزاد، معتقد است این طرح در ایران به درستی اجرا نشده و چنین توضیح میدهد: «رویکرد دولت در ایجاد مناطق آزاد، گرتهبرداری از تجارب موفق بینالمللی بود. ولی در عمل، بسیار متفاوت عمل کرد و در مسیر
درست و اصولی قرار نگرفت. نخستین اشتباه، خلط منطقه محروم با منطقه آزاد است. این در حالی است که منطقه آزاد، اصلا منطقه محروم نیست. اتفاقا منطقه آزاد را در اماکنی ایجاد میکنند، که امکانات و زیرساختهای مناسبی دارد. لازم نیست که زمین خاکی را انتخاب کنند و بعد بخواهند در آن امکانات ایجاد کنند. در سایر کشورها به مناطق محروم امتیازاتی را برای ارزان شدن سرمایهگذاری و ایجاد انگیزه میدهند. در منطقه محروم، هدف جذب سرمایهگذاری داخلی است ولی در منطقه آزاد با هدف جذب سرمایهگذاری خارجی، قسمتهای مناسبی را انتخاب میکنند و برای فعالیت آسانتر سرمایهگذار، به آنها امکانات میدهند. توجه کنید که برای فعالیت آسانتر، نه ارزانتر.»
سلطانی با تاکید برلزوم سرمایهگذاری در مقیاس بزرگ در مناطق آزاد ادامه میدهد: «الان رویکرد مناطق آزاد ما سرمایهگذاری ارزانتر است، اما در مناطق آزاد دنیا، رویکرد سرمایهگذاری آسان دنبال میشود. سرمایهگذار خارجی میخواهد گرفتار مقررات و دویدن دنبال مجوز نشود و راحت سرمایهگذاری کند. البته برخلاف برخی صحبتها، رویکرد مناطق آزاد به سمت سرمایهگذاریها در مقیاس بزرگ میرود. خطر بعدی همین است که سرمایهگذاری در مناطق آزاد، نباید با هدف جذب کسبوکارهای کوچک و متوسط باشد. در همه مناطق آزاد موفق دنیا، شرکتهای چندملیتی فعالیت میکنند.»
به گفته سلطانی، تفاوت مقررات در مناطق آزاد با سرزمین اصلی، باید کاهش یابد: «در کشورهایی که مناطق آزاد موفق بوده، شکاف مقررات منطقه آزاد با سرزمین اصلی، مرتبا کاهش یافته است و سرزمین اصلی هم شبیه مناطق آزاد شده است. من شاهد این بودم که در چین بعضی از مناطق آزاد پس از مدتی از راهاندازی آن دیگر مشتری نداشتند، چرا که امتیازاتی مشابه آن را در همه کشور ایجاد میکردند. برای منطقه آزاد شانگهای چنین اتفاقی افتاد و بعد از مطالعه اقتصاد چین، دریافتند که در بخش مقررات بانکی، مقررات ارزی پیچیده است. به همین دلیل همان منطقه شانگهای را که مشتری نداشت، تبدیل کردند به منطقه آزاد پولی و بانکی. بانکهای خود چین در آنجا شعبه زدند و مجدد آنجا رونق پیدا کرد. اما ما در ایران منطقه آزاد ایجاد کردیم، ولی فلسفه ایجاد آن را درست متوجه نشدیم.»
سلطانی با انتقاد از رفتار دولتها ادامه میدهد: «دولت هیچ مطالعهیی روی مناطق آزاد برای اصلاح روش نداشته است. کاملا مشخص است که رفتار امتیاز فروشی کردن را دولت پیش گرفته است. آن هم امتیازاتی که به ایجاد اشتغال نینجامیده است. از جمله امتیازات دولت چیست؟ اینکه در این مناطق میتوان خودرو خارجی وارد کرد. در کجای دنیا این امتیاز را میدهند که فرد خودرو خارجی سوار شود، تا شعاعی هم از آن منطقه خارج شود و برود گشت بزند؟»
به گزارش ساعت 24 براساس صحبتهای سلطانی، این امتیازها به مصرفگرایی در مناطق آزاد دامن زده است. نایبرییس اتاق ایران میگوید: «این امتیازها، رفتار فردی را که آنجاست براین اساس تنظیم میکند که من باید اینجا زندگی راحتتری داشته باشم. ماشینی را که جای دیگری نمیتوانم بخرم، اینجا ارزانتر بخرم. کالا را ارزانتر وارد و مصرف کنم. وقتی وارد زندگی اجتماعی در این مناطق بشوی، متوجه میشوی فرهنگ اشتباهی در اینجا شکل میگیرد که به جای سوق پیدا کردن به سمت سرمایهگذاری، به مصرفگرایی دامن میزند. همهچیز در اینجا خارجی و ارزان وارد میشود و راحت مصرف میشود، ماشین خارجی، شکلات خارجی، شوینده خارجی و...»
سلطانی صحبتهایش را با مخالفتی صریح با نحوه اجرا و عملکرد طرح مناطق آزاد به پایان میرساند: «در مورد این مسائل بسیار میتوان بحث کرد. ولی ما به عنوان بخش خصوصی، مهمترین مقصودمان برای مخالفت با مناطق آزاد، مخالفت با رفتار دولت است که از زیربار وظیفهاش برای بهبود محیط کسبوکار، برای مقرراتزدایی، برای کارآفرینی، برای افزایش جذابیت برای سرمایهگذاری خارجی، آگاهانه یا از سر اجبار، شانه خالی میکند. البته مقصر کامل تنها یک دولت نیست، در بحث مناطق آزاد چند دولت درگیر هستند و برای اینکه نمیتوانند با آن یکی دولتها کنار بیایند، چنین اقداماتی انجام میدهند.»
نایبرییس اتاق ایران تاکید میکند: «ما به عنوان بخش خصوصی برای اینکه انتظار داریم کشورمان بر سبیل صحیحی حرکت کند، باید با رفتارهای غلط دولت مانند سیاستها در حوزه مناطق آزاد، مخالفت کنیم.»