استاندارد در دام سودآوری
مطالعات زیادی در سراسر دنیا نشان داده که بهکارگیری و پیادهسازی صحیح استانداردها، تاثیر چشمگیر و بسزایی در کسبوکار و اقتصاد داشته است. استانداردها ابزار و خطوط راهنمای استراتژیک برای سازمانها و کارخانهها، برای مواجهه و رفع چالشهای موجود در دنیای امروزه هستند، بهگونهیی که عملیات موجود در کسبوکار را تا حد امکان اثربخش کرده، بهرهوری را افزایش داده و فرصت برای دستیابی به بازارهای جدید را فراهم میکند.
استاندارد در لغت به معنای نظم، قاعده و قانون است و در حالت کلی به ویژگیها و خصوصیات تدوین و تعیین شده در تولید یک فرآورده یا انجام یک خدمت اشاره میکند. در یک تقسیمبندی کلی، استانداردها در چهار گروه بینالمللی، ملی، منطقهیی و سازمانی مورد توجه قرار میگیرند. این استانداردها پشتوانه جامعه هستند، به گونهیی که ایمنی و کیفیت محصولات و خدمات را تا حدودی تضمین کرده، تجارت بینالمللی را هموار ساخته و باعث بهبود در محیط زندگی و اجتماع میشوند. در حقیقت تطابق با استانداردها به مصرفکنندگان اطمینان میدهد که محصولات سازمانها کاملا ایمن، قابل اطمینان و مناسب برای جامعه و محیط پیرامونشان است. این مهم همچنین به ارتقای فرهنگ جامعه به عنوان یکی از موثرترین عوامل پیشرفت و توسعه کشور میانجامد، بهطوری که بسیاری از پژوهشگران معتقدند موفقیت کشور در صنعت و مدیریت، منوط به توجه جدی به فرهنگ جامعه و به تبع آن فرهنگ سازمانی است. از معروفترین استانداردها، استانداردهای سازمان بینالمللی استاندارد (ISO) است که به کاهش هزینهها از طریق بهبود فرآیندها و سیستمها، تولید محصول باکیفیت و افزایش رضایت مشتریان در جامعه، بازاریابی
و فروش بیشتر محصول و ایجاد تقاضا و در نهایت کاهش آثار مخرب بر جامعه و محیطزیست کمک شایانی میکند.
سازمان بینالمللی استاندارد یک سازمان بینالمللی تخصصی است که در زمینه استانداردها فعالیت میکند. این سازمان طبق آمار منتشر شده در انتهای سال 2015 میلادی، 119 عضو دارد که ایران نیز یکی از آنهاست. همچنین آمار و ارقام انتهای سال 2015 نشان میدهد که این سازمان متشکل از 238 کمیته تخصصی است که هر یک از کمیتهها، مسوولیت فعالیت در یکی از زمینههای مربوط به استانداردها را به عهده دارند و 189 جلسه تخصصی در حدود 50 کشور جهان برگزار کردهاند. سازمان بینالمللی استاندارد بیش از 21000 استاندارد دارد که تمام جنبههای زندگی روزمره را پوشش میدهد. به عنوان مثال استانداردهایی برای امنیت جادهها، امنیت وسائل بازی کودکان و بستهبندی مطمئن محصولات دارویی و پزشکی تنها بخشی از هزاران استانداردی است که به جامعه و مردم کمک میکنند تا نگاه بهتر، سالمتر و مطمئنتری به محیط پیرامون خود داشته باشند. همچنین استانداردهایی که بهطور مثال در زمینه کیفیت آبوهوا و شرایط زیستمحیطی، کیفیت خاک و استخراج گاز وجود دارند به حفظ انسجام جامعه، محیطزیست و سلامت شهروندان میانجامد که حایز اهمیت زیادی است. بررسیهای دقیق و گزارشهای سازمان
بینالمللی استاندارد در انتهای سال 2015 حاکی از این است که تعداد 1519952 گواهینامه استاندارد در سراسر دنیا منتشر شده است که این آمار در مقایسه با تعداد 1476504 گواهینامه سال 2014، رشد 3 درصدی را نشان میدهد. از این میان حدود 27.2درصد سهم صنعت و تکنولوژی مهندسی، 22.5درصد سهم تکنولوژی تولید مواد، 17.6درصد سهم تکنولوژی اطلاعات و صنعت ارتباطات، 10.7درصد سهم صنعت حمل و نقل، راه و ترابری، 9.1درصد سهم علوم و خدمات زیرساخت، 5.7درصد سهم تکنولوژی کشاورزی و صنایع غذایی، 4درصد سهم سلامت، ایمنی و محیط زیست، 2.5درصد سهم ساخت و ساز و 0.8درصد مربوط به تکنولوژیها و صنایع خاص است. آمارها نشان میدهد که استقرار و ثبت استانداردهایی چون استانداردهای مدیریت کیفیت به افزایش و بهبود 83درصدی در کنترل مدیریت گزارشها، بهبود 70درصدی در ارائه خدمات به مشتریان، بهبود 64درصدی موفقیت در انعقاد قرارداد فروش و ارائه خدمات و همچنین افزایش 48درصدی سهم بازار شدهاند. بنابراین واضح است که جامعه و به تبع آن فرهنگ اجتماعی و سازمانی تاثیرپذیری زیادی از استانداردها خواهند پذیرفت.
نکته قابل توجه این است که پذیرش استاندارد به معنای اجرای آن نیست، و این مفهوم زمانی کارآیی دارد که پذیرش و اجرا به صورت توامان وجود داشته باشند. در این میان باید دید که وضعیت استاندارد، به معنای کلی آن و همچنین در مقام گواهینامههای مختلف در ایران چیست. در کشور ما از دیرباز استانداردهای منطقهیی، ملی و بینالمللی متفاوتی در صنایع مختلف به کار گرفته شدهاند. اما توجه خاص و ویژه مدیران به جنبههای اقتصادی و سودآوری سریع، به عنوان یکی از عوامل موفق نبودن و شکست در پیادهسازی این استانداردهاست، چرا که استقرار این استانداردها و حصول نتیجه مطلوب نیاز به صرف زمان و هزینههای اولیه به نسبت زیادی دارد. با توجه به اینکه متوسط طول عمر مدیریتی در کشورمان حدود 2سال است، مدیران دنبال راهکارهای سریع و زود بازده برای تقویت و تثبیت جایگاه خود هستند و این مهم استقرار صحیح استانداردها را با مشکل مواجه میکند، مسالهیی که مسلما توجه زیادی را طلب میکند. از طرف دیگر، تثبیت استاندارد در جامعه به تقویت نهاد فرهنگ کمک میکند، بنابراین ضعف در اجرای استاندارد میتواند، این نهاد را در خطر قرار دهد. نقشی که فرهنگ در رفتار انسان ایفا
میکند، یکی از مهمترین مفاهیمی است که در علوم رفتاری وجود دارد. فرهنگ آنچه انسان یاد میگیرد و نیز نحوه رفتار او را تعیین میکند. در مورد اینکه فرهنگ چگونه به وجود آمده است، باید گفت که فرهنگ پدیدهیی است که از توجه به خواستههای طبیعی و نیروهای اجتماعی سرچشمه میگیرد. اقتصاد و شیوه معیشت مردم از مهمترین عناصر پیدایش و بهبود فرهنگ جامعه بوده و مجموعهیی از ارزشها و باورهای چیره را پدید میآورند که بر رفتار انسانی تاثیر گذاشته و ارتباط میان مردم را آسان میکند. لذا پیادهسازی استانداردهای ملی و بینالمللی و توجه ویژه به آنها نقش بسزایی در تعیین دیدگاه افراد جامعه داشته و میتواند به سرعت باعث رشد و ترقی فرهنگ و جامعه شود.
با توجه به نقش اثبات شده استانداردها بر جامعه و فرهنگ مردمان آن، امید بر آن است که بنگاهها تنها به قصد برندسازی و رقابت با دیگر سازمانهای مشابه، اقدام به اخذ گواهینامههای مختلف نکرده و با پیادهسازی دقیق و بهکارگیری اصول استانداردها بهصورت روزمره، کیفیت، اطمینانپذیری، امنیت و آرامش را برای مصرفکنندگان به ارمغان آورده و به دنبال آن فرهنگ جامعه را نیز بهبود و ارتقا بخشند.