آیا یوزپلنگ در زیستگاه‌های جنوبی ایران منقرض شده است؟
در حالی که طی سال‌های اخیر عمده خبرهای مربوط به یوزپلنگ آسیایی از منطقه توران استان سمنان به عنوان اصلی‌ترین زیستگاه زادآور باقیمانده یوزپلنگ ایرانی یا بعضا منطقه میاندشت در استان خراسان شمالی منتشر می‌شد، اما در روزهای اخیر، انتشار خبری مربوط به یک یوزپلنگ در استان یزد، بار دیگر توجهات را به زیستگاه‌های جنوبی اینگونه در بحران انقراض جلب کرده است. البته این خبر هم مانند بسیاری از اخبار منتشرشده درباره یوز ایرانی در چند سال گذشته، تلخ بود و از تلف شدن یک یوز نر ۱۳ ساله به نام «هومینو» در پناهگاه حیات وحش آریز شهرستان بافق حکایت داشت.
نکته مهم درباره «هومینو» که برای اولین‌بار در نزدیکی رودخانه‌ای به همین نام در پناهگاه حیات وحش دره‌انجیر اردکان استان یزد مشاهده شده بود، این است که این یوز نر، همان یوزی بود که در سال ۸۸ به همراه دو برادر دیگر خود در کنار مادرشان در شهرستان بافق مشاهده شده بودند و با توجه به اینکه از آن زمان تا امروز، هیچ یوز ماده یا حتی یوز نر دیگری در استان یزد مشاهده نشده است، در یک دهه گذشته بسیاری از کارشناسان حیات وحش اعتقاد داشتند که تنها همین سه یوز نر در این استان باقی مانده‌اند که چون یوز ماده‌ای در کنار آنها نیست، بنابراین نمی‌توان هیچ امیدی به زادآوری یوزپلنگ در زیستگاه‌های استان یزد داشت.
انقراض یوز آسیایی
نکته مهم دیگر اینکه دو برادر دیگر «هومینو» نیز برای آخرین بار درسال‌های ۹۷ و ۹۹ مشاهده شده بودند و در حال حاضر هیچ خبری از سرنوشت این دو یوزپلنگ در دست نیست. به همین دلیل، با توجه به مرگ آخرین یوزپلنگ مشاهده‌شده در استان یزد در سوم تیر ۱۴۰۲ و با توجه به اینکه در بیش از یک دهه گذشته تقریبا هیچ یوز دیگری در استان‌های کرمان و اصفهان که زمانی در کنار استان یزد به عنوان زیستگاه‌های جنوبی یوز ایرانی شناخته می‌شدند، مشاهده نشده است، برخی کارشناسان حیات وحش معتقدند که می‌توان یوزپلنگ آسیایی را در زیستگاه‌های جنوبی کشورمان «منقرض‌شده» توصیف کرد.
به عبارت دیگر، تقریبا می‌توان گفت با وجود اینکه زمانی زیستگاه یوزپلنگ آسیایی از شبه‌جزیره عربستان تا شبه جزیره هندوستان و همچنین در کشورهای حاشیه دریای خزر و منطقه قفقاز جنوبی پراکنده بود، اکنون زیستگاه اینگونه جانوری تنها به دو استان سمنان و خراسان شمالی در ایران محدود شده است و به گفته حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، کمتر از ۲۰ فرد یوزپلنگ در زیستگاه‌های طبیعی کشورمان باقی مانده است.
امکان مشاهده یوزپلنگ در زیستگاه جنوبی
در چنین شرایطی از غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست و سرپرست پروژه حفاظت یوزپلنگ آسیایی پرسیدیم که آیا در حال حاضر می‌توان یوز ایرانی را در زیستگاه‌های جنوبی آن «منقرض‌شده» دانست یا خیر که او نیز در پاسخ به خبرنگار ایلنا گفت: با توجه به اینکه یوزپلنگ دامنه پراکندگی و قلمروی وسیعی دارد و مناطق گسترده‌ای را برای شکار و تردد انتخاب می‌کند، هنوز هم نمی‌توان گفت امکان ندارد که دیگر در زیستگاه‌های جنوبی کشورمان یوزپلنگ مشاهده شود. اوافزود: ما هنوز هم نمی‌توانیم یوزپلنگ آسیایی را در زیستگاه‌های جنوبی ایران «منقرض‌شده» بدانیم، زیرا اساسا درباره محیط‌های طبیعی و پراکنش حیات وحش نمی‌توان به سرعت و با قطعیت چنین نظری را داد و امکان دارد که در آینده مجددا یوز دیگری را در استان یزد یا دیگر زیستگاه‌های جنوبی کشور مشاهده کنیم. این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به سوال دیگر ما درباره علت مرگ «هومینو» توضیح داد: سن این یوزپلنگ بسیار بالا بود، زیرا معمولا یوزها در طبیعت بیشتر از ۱۲ تا ۱۳ سال عمر نمی‌کنند و «هومینو» نیز به نزدیکی حداکثر سن یک یوزپلنگ رسیده بود.
کاهش سرعت مجاز خودروها در جاده میامی – سبزوار
ابدالی با بیان اینکه در حال حاضر منطقه توران به عنوان زیستگاه اصلی یوزپلنگ آسیایی در ایران شناخته می‌شود، اما نمی‌توان گفت توران تنها زیستگاهی است که یوز ایرانی در آن باقی مانده است، اظهار داشت: تمرکز اصلی سازمان حفاظت محیط‌زیست همواره بر حفظ زیستگاه‌های طبیعی یوزپلنگ آسیایی بوده است و در حال حاضر در زیستگاه توران در حال تقویت جمعیت طعمه‌ها و پایش و بهسازی منابع آبی و آبشخورهای ایجادشده در منطقه هستیم.
مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان محیط‌زیست ادامه داد: یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ما برای بهبود وضعیت زیستگاه توران، ایمن‌سازی جاده میامی – سبزوار به عنوان کریدور مهم عبور یوزپلنگ در این منطقه است که با تصویب کمیسیون ایمنی راه‌های استان سمنان و کمیسیون ایمنی راه‌های کشور، سرعت مجاز خودروها در این محور به ۸۰ کیلومتر بر ساعت کاهش یافته است.
هنوز هیچ تصمیمی برای قلاده‌گذاری یوزهای توران گرفته نشده است
سرپرست پروژه حفاظت یوزپلنگ آسیایی در پاسخ به این سوال که آیا برنامه‌ای برای نصب قلاده ردیاب روی تعدادی از یوزهای زیستگاه طبیعی توران برای شناسایی بهتر مسیر عبور و محدوده قلمروی اینگونه جانوری در دستور کار قرار دارد یا خیر، توضیح داد: اقداماتی از جمله قلاده‌گذاری و نصب ردیاب روی یوزپلنگ جزو کارهایی علمی محسوب می‌شوند که تصمیم‌گیری درباره آنها باید در یک کمیته تخصصی انجام شود. در حال حاضر یک کمیته تخصصی در سازمان محیط‌زیست درباره یوزپلنگ آسیایی وجود دارد که با حضور کارشناسان و متخصصان داخل و خارج از سازمان تشکیل جلسه می‌دهد و برای انجام اقدامی مثل نصب قلاده ردیاب نیز حتما باید این کمیته تخصصی نظر بدهد.
