سرنوشت اهداف اوپک در مجادله اعضا
گروه انرژی| نادی صبوری |
«من امروز اینجا هستم تا درباره سازمانی صحبت کنم که در معادلات انرژی به نامی شناخته شده تبدیل شده اما اهداف و فعالیت‌های آن هنوز درست درک نشده است.» این جملات را عدنان شهاب‌الدین رییس مرکز تحقیقات اوپک که مدت‌ها به علت دارا بودن بالاترین مقام دبیرخانه‌یی، وظایف دبیرکلی این سازمان را نیز انجام می‌داد، در سال 2005 و در سخنرانی با حضور مقامات اتریش، کشوری که برای 5 دهه میزبان این سازمان بوده است، مطرح کرد. این عبارات آقای شهاب‌الدین، می‌تواند کلیت سازمانی را که تاکنون بارها توانسته از مشکلات و تنش‌های دیپلماتیک و بعضا جنگ میان اعضایش فراتر عمل کرده و شکلش را حفظ کند، به تصویر بکشد. با آغاز اقدام عربستان‌سعودی و متحدانش در منطقه، هر چند بازار نفت در ابتدا با ترس از اختلال در عرضه با افزایش قیمت روبه‌رو شد اما در ادامه روندی کاهشی به خود گرفت که بسیاری آن را ترس از تاثیر تنش‌های منطقه خاورمیانه بر اجرایی شدن توافق اوپک قلمداد کردند. اکنون و با گذشت چند روز از این ماجرا، خالد الفالح وزیر انرژی عربستان‌سعودی، عنوان کرده که مسائل دیپلماتیک به وجود آمده میان کشورهای عضو، بر توافق اوپک اثری نخواهد گذاشت. به گزارش «تعادل»، از میان 12 کشوری که تصمیم به قطع ارتباطات خود و به نوعی تحریم قطر گرفتند 3 کشور عربستان‌سعودی، امارات و لیبی عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام هستند. طبق محاسبات «تعادل» از آخرین گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام، این 3 کشور در ماه آوریل در مجموع 13 میلیون و 346 هزار بشکه نفت خام تولید کردند. این آمار 42درصد از تولید نفت خام اوپک در ماه آوریل را تشکیل می‌داد، از سوی دیگر، قطر نیز به عنوان کشور درگیر در مسائل در ماه آوریل 618 هزار بشکه نفت خام تولید کرده که با قرار گرفتن در کنار آمار تولید عربستان‌سعودی، امارات متحده عربی و لیبی، از درگیر بودن کشورهای تولید‌کننده 14 میلیون بشکه نفت خام اوپک در تنش سیاسی حکایت دارد. «تعادل» در این گزارش، با نگاهی اجمالی به تاریخ بعضی درگیری‌ها میان اعضای اوپک به بررسی این مساله پرداخته است که ادعای خالد الفالح درباره عدم تاثیر تنش میان کشورهای عربی بر توافق نفت خام تا چه اندازه پشتوانه تاریخی کافی در عملکرد این سازمان دارد؟
اگرچه سازمان اوپک از سال 1965 تاکنون همواره توانسته اعضای خود را در پایتخت اتریش گرد هم آورد، اما روزهای بسیار سختی نیز در این نمایش 50ساله وجود داشته است. تنش اخیر به وجود آمده میان کشورهای عربی که 4 عضو اوپک نیز در طرفین آن حضور دارند، نه نخستین و نه پیچیده‌ترین مورد در نوع خود به حساب می‌آید. فارغ از روابط نه چندان حسنه و بیشتر تنش‌آلود میان ایران و عربستان در چند سال اخیر، ایران و عراق به عنوان دومین و سومین تولید‌کننده نفت خام اوپک در آن زمان، درگیر جنگ نظامی بودند.
به گزارش «تعادل»، نکونیوز پیش از این در مطلبی با اشاره به وضعیت تولید نفت خام کشورهای اوپک در زمان آغاز جنگ ایران و عراق نوشته بود که در هفته‌های ابتدایی جنگ، به دلیل حمله دو کشور به تاسیسات تولید نفت خام یکدیگر، 4 میلیون بشکه از عرضه نفت خام جهان کم شد. موضوعی که توانست بهای نفت خام را از 12 دلار به سطوح بالای 36دلار در هر بشکه برساند. مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به «تعادل» می‌گوید: «جنگ ایران و عراق از منظر اثر‌گذاری بر بازار نفت یک استثنا بود. دو کشور بزرگ تولید‌کننده نفت با موقعیت جغرافیایی ویژه درگیر جنگی شدند که کل منطقه را تحت‌تاثیر قرار داد. اما در آن شرایط هم اوپک کلیت خود را حفظ کرد.»
اما رابطه تنش‌آلود و اختلافات عمیق میان ایران و عربستان نیز مثال دیگر قابل بررسی است. مرتضی بهروزی‌فر در حالی که اعتقاد دارد صحبت‌های خالد الفالح درباره عدم تاثیر تنش میان این کشور و قطر بر طرح کاهش تولید صحت دارد، می‌گوید: «تنش میان قطر و عربستان عمیق‌تر از تنش شدید میان ایران و عربستان‌سعودی که از موسسین اوپک نیز به‌شمار می‌روند، نیست. اما توافق اخیر با وجود چنین تنشی میان ایران و عربستان انجام شد و حتی سعودی‌ها با افزایش 90 هزار بشکه‌یی تولید نفت خام ایران موافقت کردند. این توافق به جهت نیاز کشورهای تولید‌کننده نفت خام از جمله عربستان به درآمد نفتی به وجود آمد و مادامی که این نیاز وجود دارد توافق نیز به طول خواهد انجامید.»
اهمیت نفت برای قطر
قطر ماهانه حدود 600 الی 700 هزار بشکه نفت خام صادر می‌کند. صادراتی که تنها 30درصد از سبد صادراتی این کشور را به خود اختصاص داده و سالانه حدود 17 میلیارد دلار برای این کشور آورد به همراه دارد. این عبارات به این معناست که اگرچه قطر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام است اما میزان وابستگی‌اش به درآمدهای نفتی در قیاس با دیگر کشورها بسیار کمتر است. همین مساله از زهر تنش میان کشورهای عربی با همسایه جنوب شرقی ایران می‌کاهد. بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات انرژی نیز در این باره می‌گوید: «ممکن بود در صورت وابستگی قطر به درآمدهای نفتی‌اش، عربستان بازیگوشی‌هایی برای کاستن از قیمت نفت و گوشمالی این کشور انجام دهد اما حالا و حتی با درنظر گرفتن میعانات گازی نیز سهم قطر به 2میلیون بشکه در روز نمی‌رسد. درآمد قطر به ال‌ان‌جی وابسته است در نتیجه می‌توان گفت دلیلی برای بر هم خوردن توافق اوپک در این تنش وجود ندارد.»
نخستین واکنش
روز گذشته خبرگزاری سی‌ان‌بی‌سی به نقل از خالد الفالح وزیر انرژی عربستان‌سعودی نوشت که او انتظار ندارد توافق اوپک از مسائل سیاسی و دیپلماتیک میان اعضای سازمان، اثری بگیرد. سی‌ان‌بی‌سی در گزارش خود عنوان کرد خالد الفالح وزیر انرژی عربستان‌سعودی اظهار کرد که هیچ شاهدی دال بر ضرورت اصلاح توافق کاهش تولید توسط تولیدکنندگان وجود ندارد. الفالح افت قابل‌توجه قیمت نفت در روزهای اخیر را زیاده‌روی بازار در واکنش به انتشار داده‌های غافلگیرکننده اداره اطلاعات انرژی امریکا دانست. خالد الفالح وزیر انرژی عربستان در جملاتی که نخستین واکنش عربستان به امکان تاثیر قطع ارتباطات دیپلماتیک خود با قطر بر توافق اوپک به حساب می‌آید، اظهار کرد که تصمیم اخیر عربستان‌سعودی و برخی کشورهای مسلمان در قطع ارتباطات دیپلماتیک و تجاری با قطر تاثیری بر توافق نفتی نخواهد گذاشت. وی که به قزاقستان سفر کرده بود، گفت: «انتظار ندارم که مسائل دیپلماتیک و سیاسی که قطر با آن مواجه شده است هیچ‌گونه تاثیری بر توافق کاهش تولید نفت داشته باشد.»
وزیر انرژی عربستان که در ماه‌های اخیر «تعادل» و «ثبات» جزو کلید واژه‌های جملات او بوده است، در صحبت‌های روز گذشته‌اش همچنین به مساله انتشار داده‌های غیرقابل انتظار از سوی اداره اطلاعات انرژی امریکا نیز واکنش نشان داده و عنوان کرد: «گذر زمان انحراف آماری که در هفته اخیر شاهد بودیم را اصلاح خواهد کرد.» این مقام سعودی تاکید کرد که نتایج و اثرات تمدید توافق کاهش تولید ورای هفته‌ها و ماه‌ها عینیت پیدا خواهد کرد. الفالح در این رابطه اظهار کرد: «من به این نتیجه رسیده‌ام که روند کلی بازار حرکت به سمت تعادل مجدد است.»
دبیرکلی؛ قربانی همیشگی
بسیاری از جمله مرتضی بهروزی‌فر، اوپک را سازمان روزهای سخت می‌دانند، سازمانی که جز یک دوره عملکرد در بحران 1970، در بقیه موارد عملکردهایش بیشتر «واکنشی» و بدون ابتکار عمل بوده و با درکنار هم قرار گرفتن اعضای سازمان و در بیشتر موارد کشورهای تولید‌کننده غیرعضو این سازمان، منوط می‌شود. این مسائل باعث می‌شود، درگیری‌ها و تنش‌های میان اعضا، بر تصمیمات کلی و سیاست‌گذاری‌های سازمانی که بیش از نیم قرن سابقه فعالیت دارد اثری نگذارد، اما این به معنای بی‌اثر بودن کامل این مسائل بر وضعیت اوپک نیست. تعیین دبیرکل سازمان همیشه یکی از نخستین مسائل اثرپذیر از سیاست اعضا بوده است. غلامحسین حسن‌تاش کارشناس انرژی در وبلاگ خود می‌نویسد: «در دوران جنگ ایران و عراق به‌‌دلیل اختلاف دو کشور و سایر جناح‌بندی‌های درونی اوپک، سال‌ها روی مساله دبیرکلی اوپک توافق نشد و قائم‌مقام وقت دبیرکل اوپک «فاضل الچلبی» قریب پنج سال، در موقعیت دبیرکلی باقی ماند.» در مورد ایران و عربستان نیز وجود تنش‌ها باعث شده در سال‌های اخیر هیچ‌وقت این دو کشور به دبیرکلی از کشور مقابل رای موافقت نداده و از آنجا که اوپک سازمانی است که تصمیم‌هایش براساس «اجماع» صورت می‌گیرد، ایران و عربستان عملا شانس دبیرکلی را از دست بدهند. اکنون قطع روابط دیپلماتیک و اقتصادی از سوی 3 کشور عضو اوپک با قطر، در صورتی که ابعاد جدی‌تری پیدا کند، می‌تواند شانس دبیرکلی کشورهایی مانند قطر، امارات و لیبی را نیز مانند ایران و عربستان‌سعودی کاهش دهد.
