هشدار به سرمایه‌گذاری صنعتی
اتاق بازرگانی تهران در گزارشی به بررسی عملکرد تولید ناخالص داخلی بر حسب اقلام هزینه‌یی پرداخت.
در این گزارش با اشاره به این نکته که یکی از روش‌های برآورد تولید ناخالص داخلی، روش «هزینه نهایی» است، آمده است: در روش هزینه نهایی، با جمع هزینه‌های نهایی واحدهای اقتصادی، تولید ناخالص داخلی برآورد می‌گردد. در واقع می‌توان فرض کرد که محصولات تولید شده در داخل (تولید ناخالص داخلی) به صورت‌های مختلف به مصرف می‌رسد. به‌طور مشخص این محصولات یا به مصرف نهایی خانوار و دولت می‌رسند، یا سرمایه‌گذاری (ثابت و درگردش) می‌شوند، یا صرف صادرات به دیگر کشورها می‌گردند. از آنجا که در مصرف، سرمایه‌گذاری و حتی صادرات، کالاهای وارداتی نیز یافت می‌شود، با کسر کردن کل رقم واردات از جمع اقلام مذکور، تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید که باید معادل تولید ناخالص داخلی محاسبه شده از روش تولید باشد.
براساس این تحقیق با توجه به آمارهای بانک مرکزی از بررسی روند تحولات ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی، رشد اقتصادی ایران در سال 1395 معادل 12.5درصد رقم خورده است. از سویی در سمت تقاضای اقتصاد و براساس برآوردهای اولیه‌یی که در خصوص اقلام هزینه‌های همچون مخارج مصرف نهایی بخش خصوصی، مخارج مصرف نهایی بخش دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و صادرات و واردات در سال 1395 انجام شده، در مجموع تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار در سال 1395 نسبت به سال گذشته 4/13درصد افزایش یافته است.
نویسندگان این گزارش با اشاره به این نکته که براساس آمارهای بانک مرکزی نرخ رشد مصرف نهایی بخش خصوصی از منفی 3.5درصد در سال 1394 به 3.8درصد در سال 1395 افزایش یافته آورده است که نرخ رشد مخارج مصرف نهایی بخش دولت نیز در سال 1395 به 3.7درصد رسیده است. مقایسه آمارهای سال 1395 نسبت به سال 1394 نیز حاکی از رشد منفی 3.7 درصدی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص که متشکل از دو بخش ساختمان و ماشین‌آلات است، است که نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در این دو بخش در سال 1395 نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ترتیب منفی 7.4درصد و مثبت 5.6درصد بوده است.
این گزارش با اشاره به گزارش بانک مرکزی که افزایش نرخ رشد تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات ناشی از افزایش همزمان واردات کالاهای سرمایه‌یی و ماشین‌آلات از محل تولید داخلی است، می‌افزاید که در حوزه تجارت خارجی و براساس آمارهای بانک مرکزی، صادرات و واردات کالا و خدمات کشور طی سال 1395 به قیمت‌های ثابت سال 1390 و نسبت به دوره مشابه سال 1394 به ترتیب از نرخ رشد 41.3درصد و 6.1 درصدی برخوردار بوده است.
جدول 1 تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت ثابت سال 1395 را طی سال‌های 1390 تا 1395 نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، طی این بازه زمانی، بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی کشور مربوط به سال 1395 بوده است. از سال 1390 تا 1395، خالص صادرات کالاها و خدمات بیش از دو برابر افزایش یافته و هزینه‌های مصرفی بخش دولتی و تغییر موجودی در انبار نیز در سطح بالاتری قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد هزینه‌های مصرفی بخش خصوصی نیز مجددا روند صعودی خود را در سال 1395 آغاز کرده‌اند.
همچنین در سال 1395، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سطح بسیار پایین‌تری نسبت به سال‌های پیش از آن، به خصوص نسبت به سال 1390، قرار گرفته است. نگاهی به ارقام تشکیل سرمایه در دو بخش ماشین‌آلات و ساختمان، نشان می‌دهد که تشکیل سرمایه در هر دو بخش با افت مواجه بوده است، اما میزان افت در بخش ماشین‌آلات بیشتر از بخش ساختمان بوده است.
البته لازم به ذکر است که تشکیل سرمایه در بخش ماشین‌آلات در سال 1395 نسبت به سال 1394 با رشد همراه بوده و نشانه‌هایی از بهبود درآن مشاهده می‌شود.
همان‌طور که گفته شد هزینه ناخالص داخلی در بخش خالص صادرات کالاها و خدمات در سال 1395 نسبت به سال 1390 دو برابر شده است که نگاهی به جزئیات آن حاکی از رشد سالانه خالص صادرات کالا و خدمات و افت سالانه واردات کالاها و خدمات بوده است.
این گزارش حاکی است که بررسی ترکیب هزینه ناخالص داخلی در سال‌های 1394 و 1395 نیز نشان می‌دهد که در سال 1395، سهم هزینه‌های مصرفی بخش دولتی، خالص صادرات کالا و خدمات و تغییر موجودی انبار افزایش یافته و سهم سایر اقلام هزینه‌های کاهش یافته است.
همان‌طور که ذکر شد، در سال 1395 هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار بر اساس قیمت‌های ثابت سال 1390 نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد 4/13 درصدی را تجربه کرده است. عامل موثر در این رشد، افزایش خالص صادرات و واردات (با سهم 9.1واحد درصدی از رشد) بوده است؛ به‌طوری که بدون در نظر گرفتن رشد این بخش، افزایش هزینه تولید ناخالص داخلی کشور تنها 4.3درصد رقم می‌خورد. کاهش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز بر رشد هزینه ناخالص داخلی کشور در سال 1395، تاثیر منفی (با سهم منفی 0.7 واحد درصدی) داشته است.
در سال 1395، افزایش صادرات کالا و خدمات سهم 68 واحد درصدی از رشد حدود 64 درصدی بخش خالص صادرات کالا و خدمات را در سال 1395 نسبت به سال 1394 در برداشته است. واردات کالا و خدمات نیز بر خلاف سال‌های گذشته عاملی در جهت کاهش خالص صادرات کالا و خدمات بوده است.
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز طی این فصول با نوسان همراه بوده و صادرات کالا و خدمات روند صعودی را تجربه کرده است. نگاهی به روند کلی اقلام هزینه‌یی در سال 1395 نشان می‌دهد، از بهار 1395 صادرات کالا و خدمات بطور قابل ملاحظه‌یی افزایش یافته و تقریبا در فصول بعدی سال 1395 نیز در همین سطح باقی مانده است که با توجه به رشد نزدیک 6 درصدی درآمدهای حاصل از فروش نفت خام در سال 1395 انتظار می‌رود بخش عمده آن از محل صادرات نفت خام باشد.
