بهبود رتبه رقابت‌پذیری صنعتی ایران

بر اساس تازه‌ترین آمار منتشر شده از سوی یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) از میان 148 کشور رتبه‌بندی شده به لحاظ شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی، ایران در سال 2017 با یک پله صعود نسبت به سال قبل در جایگاه 58 قرار گرفته است. تغییر موقعیت کشورهای نوظهور و صنعتی به لحاظ ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی به‌ شدت ناشی از فاکتور تغییرات رقابت‌پذیری صنعتی است. از این رو توان رقابت‌پذیری صنعتی کشورها یکی از عوامل اساسی رشد پایدار در بلندمدت به شمار می‌رود. بر همین اساس طی سال‌های اخیر، شاخص‌های متعددی برای ارزیابی رقابت‌پذیری صنعتی کشورها به کار گرفته شده که در این میان، سه شاخص عملکرد «رقابت‌پذیری صنعتی، رقابت‌پذیری صنعتی جهانی و رقابت‌پذیری جهانی» بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مطابق داده‌های یونیدو، پنج کشور «آلمان، ژاپن، چین، ایالات متحده امریکا و کره‌جنوبی» توانسته‌اند، جایگاه نخست تا پنجم را از نظر شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی را به خود اختصاص دهند. نکته قابل توجه داده‌های منتشر شده این است که «قطر» با 13پله صعود نسبت به سال 2016 در جایگاه 48 قرار گرفته است. اما کشور «ترکیه» بدون تغییر وضعیت در جایگاه 29 قرار دارد. رتبه 37 «عربستان‌سعودی» به عنوان اقتصاد نوظهور صنعتی در شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی در سال 2017 نسبت به سال 2016 بدون تغییر گزارش می‌شود. بر همین اساس می‌توان گفت که در منطقه به خصوص سه کشور «قطر، عربستان‌سعودی و ترکیه» در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی نسبت به ایران در وضعیت بهتری قرار دارند. 

 وضعیت جهانی شاخص رقابت‌پذیری صنعتی 

بر اساس گزارش پیش‌رو شاخص رقابت‌پذیری صنعتی، کشورهای جهان را با در نظر گرفتن سه رکن مهم از قبیل «ظرفیت تولید و صادرات صنعتی»، «تاثیر و عمق فناوری» و «تاثیر بر تولیدات صنعتی جهان» و بر اساس 8 زیرشاخص «سرانه ارزش افزوده صنعتی، سرانه صادرات صنعتی، سهم کالاهای صنعتی با تکنولوژی متوسط و بالا از ارزش افزوده صنعتی، سهم ارزش افزوده صنعتی از تولید ناخالص داخلی، سهم کالاهای با فناوری متوسط و بالا از صادرات صنعتی، سهم صادرات صنعتی از کل صادرات، ‌سهم از کل ارزش افزوده صنعتی جهان و سهم از کل تجارت صنعتی جهان» مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد. بر اساس آخرین آمارهای منتشره یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد)، از میان 148 کشور رتبه‌بندی شده توسط یونیدو به لحاظ شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی، ایران در سال 2017 با یک پله صعود نسبت به سال قبل در جایگاه 58 قرار گرفته است. این در حالی است که در سال 2016، ایران به عنوان اقتصادی «در حال توسعه» در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی پس از کشورهای «ترکیه، عربستان، امارات، بحرین، کویت، عمان، قزاقستان و قطر» در رتبه نهم منطقه قرار گرفته بود. همچنین بر مبنای اطلاعات سال 2014 یونیدو، ایران رتبه 66 را بین 144 کشور جهان در آن سال به خود اختصاص داده بود. 

حال اگر بخواهیم، چرایی عملکرد ضعیف ایران در شاخص رقابت‌پذیری را مورد واکاوی قرار دهیم؛ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که مهم‌ترین عوامل مشکل‌ساز در رقابت‌پذیری در واحدهای تولیدی، شامل «محدودیت در دسترسی به منابع مالی، بی‌ثباتی سیاسی، ناکارآمدی بروکراسی دولت، نرخ تورم، وضعیت زیرساخت‌ها، ناکارآیی مقررات ارزی، وضعیت فساد و مقررات کار» هستند. از سوی دیگر، شاید بتوان بخشی از این ضعف را به بهره‌وری پایین، بخشی به تکنولوژی بنگاه‌ها و بخش دیگری را به نوع مدیریت واحدهای تولیدی ربط داد. به‌طوری که فعالان اقتصادی تاکید دارند، صنایع باید برای ارتقای بهره‌وری و رقابت‌پذیری خود به آسیب‌شناسی وضعیت موجود بپردازند. البته باید این موضوع را نیز در نظر داشت که رقابت‌پذیری، صرفا به معنای افزایش سهم بازار و افزایش ارزش افزوده یا فروش یک صنعت نیست. در عین حال رقابت‌پذیری را نمی‌توان صرفا به معنای تولید با هزینه پایین و افزایش صادرات در نظر گرفت. اما اگر صنعتی به دلیل افزایش درآمد نیروی کار، سهم بازار خود را از دست بدهد، این صنعت رقابتی نبوده است. صنعتی رقابت‌پذیر تلقی می‌شود که قابلیت خلق درآمد به‌طور مستمر را داشته باشد. در عین حال، رشد ناشی از رقابت‌پذیری باید پایدار باشد. این در شرایطی است که کالاهای ایرانی به‌دلیل محدودیت در بازارهای جهانی ضعف رقابت‌پذیری دارند. به عبارت دیگر یکی از ضعف‌ها در زمینه عدم رقابت‌پذیر بودن کالاهای ایرانی نبود برنامه منسجم و عدم توجه به موضوع ارتقای بهره‌وری است؛ این در شرایطی است که کشورهای پیشرفته برای رقابت‌پذیر کردن بنگاه‌های خود به مولفه بهره‌وری می‌پردازند و ما نیز باید این نوع مسیرها را برای بهره‌ور کردن بنگاه‌های صنعتی خود دنبال کنیم. از این رو، با توجه به جایگاه ضعیف ایران در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی در جهان و حتی در بین کشورهای منطقه، نیازمند یک بازنگری جدی در استراتژی توسعه صنعتی کشور هستیم. 

 رتبه رقبای ایران در منطقه

از سوی دیگر بر اساس داده‌های 2017 یونیدو، «آلمان» رتبه نخست در شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی را از آن خود کرده و در صدر کشورهای صنعتی رقابت‌پذیر جای گرفته است. همچنین بر اساس اطلاعات منتشر شده کشورهای «ژاپن، چین، ایالات متحده امریکا، کره‌جنوبی، سوییس، سنگاپور، بلژیک، هلند و ایتالیا» در رتبه‌های دوم تا دهم از نظر شاخص رقابت‌پذیری صنعتی قرار دارند. نکته قابل توجه در آمارهای منتشر شده این است که چین توانسته با دو پله صعود جایگاه خود را در شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی ارتقا ببخشد، در مقابل ایالات متحده امریکا هم که با تغییر رتبه بوده، با یک پله سقوط در جایگاه چهارم جدول قرار گرفته است. 

همچنین داده‌های 2017 یونیدو حاکی از این است، کشورهای «قطر، ترکیه، عربستان، امارات متحده عربی، بحرین و کویت» در منطقه در رتبه‌های بالاتر از ایران قرار داشته و از وضعیت بهتری در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی برخوردار هستند. همچنین از دیگر موارد قابل توجه در تغییرات صورت گرفته در وضعیت صنعتی کشورها، موقعیت کشور «قطر» است. به‌طوری که این کشور با 13 پله صعود نسبت به سال قبل به جایگاه 48دست یافته است که دلایل آن با انتشار جزییات این شاخص توسط یونیدو قابل بررسی خواهد بود. از سوی دیگر، مطابق اطلاعات این نهاد بین‌المللی کشور «ترکیه» بدون تغییر وضعیت، همچنان از لحاظ رقابت‌پذیری صنعتی در جایگاه 29 کشورهای جهان قرار دارد. کشور عراق نیز با 6 پله صعود در مقایسه با گزارش سال قبل در جایگاه 129 قرار دارد. رتبه 37 عربستان به عنوان اقتصاد نوظهور صنعتی نیز در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی در سال 2017 نسبت به سال 2016 بدون تغییر گزارش می‌شود. از طرفی داده‌ها حاکی از این است که دو کشور «افغانستان و عراق» که شرکای عمده تجاری ایران در منطقه آسیا به شمار می‌روند، در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. اگرچه عراق نسبت به سال 2016 صعود 6 پله‌یی داشته و توانسته موقعیت خود را در این شاخص ارتقا ببخشد، اما در بین

148 کشور جهان همچنان در جایگاه 129 قرار دارد. کشور افغانستان نیز بدون تغییر در جایگاه 141 در بین

148 کشور جهان دارد که گویای عملکرد ضعیف افغانستان در شاخص رقابت‌پذیری صنعتی است.