«واسطه‌های خوب» بازیگران جدید بورس‌کالا
بورس کالا را می‌توان فرصتی برای رقابت شفاف دانست. در واقع بورس کالا ابزاری است که به کشف قیمت محصولات کمک می‌کند. به عنوان مثال بورس کالا در رینگ صادراتی خود سال گذشته 2.7میلیون تن سنگ آهن را خرید و فروش کرد.
به گزارش«تعادل» حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران معتقد است، بورس کالا میتواند نقش تناوب و استمرار را در بازار ایفا کند. ضمن آنکه بحثی تعریف شده و آن زمانی است که اگر پایین دستی به دلیل رکود یا هر موضوع دیگر نمی‌خواهد خرید داشته باشد، حال چه کسی باید سمت خرید قرار گیرد؟ پیشنهاد ما در این باره آن است که صندوق‌های کالایی تشکیل شود. بعد از بحران ۲۰۰۸ که پایه آن اوراقی بود، دنیا به حوزه دارایی و کالا توجه کرد و اگر قرار است از این پس کالا یا اوراقی منتشر شود باید پایه آن اوراق دارایی باشد. درحال حاضر صندوق‌های کالایی در حال رونق در دنیا هستند. صندوق‌های کالایی به مردم گواهی داده که چه مقدار پول گرفته و در ازای آن یک ورق بهادار به آنها می‌دهد. با جمع‌آوری و تجهیز کردن این پول‌ها، آنها را صرف خرید اوراق مبتنی بر کالا می‌کنند. اوراق مبتنی بر کالا گواهی سپرده است. گواهی سپرده به این مفهوم است که کالایی به انبار مورد پذیرش بورس رفته و دیپازیت شده و به جای آنکه آن کالا مورد معامله قرار بگیرد، اسنادش جابه‌جا شود. در این زمان است که اشخاصی وارد بازار می‌شوند که دنبال تحویل گرفتن کالا نبوده اما به دنبال خرید و فروش آن هستند. در واقع به آنها واسطه‌های خوب گفته می‌شود. هدف از این کار استمرار و در اختیار داشتن بازیگر سمت عرضه و تقاضا است. بازیگر سمت تقاضا همیشه مصرف‌کنندگان نیستند گاهی همین واسطه‌های مفید هستند که تحت نظارت برخی قوانین فعالیت می‌کنند.
براساس این گزارش، مدیرعامل شرکت بورس کالا گفت‌وگویی را انجام داده که در زیر می‌خوانید.
درحال حاضر در چه حوزه‌هایی از بورس کالا بیشترین دادوستدها انجام می‌شود؟
در سال‌های اخیر با بهره‌برداری از پروژه‌های مختلف، می‌توان گفت یک بازار خوب در حوزه فولاد شکل گرفته است. اما همچنان نکته موجود در این میان بحث قیمت در صنعت فولاد ایران است. به طوری که میان صنایع بالادستی و پایین دستی در حوزه قیمت‌ها اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی معتقد هستند زمانی که قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند، چون فرصت صادرات برای تولیدکنندگان ما به ویژه تولیدکنندگان ورق و شمش ایجاد می‌شود، تصمیم به صادرات گرفته و منفعت آن شامل سهام‌داران و خود آن شرکت شود چراکه برخی از فرصت‌ها ممکن است، تکرار نشدنی باشد.
در واقع این موضوع به منزله فرصتی برای توسعه در صنایع بالا دستی می‌بینند. اما صنایع پایین دستی نیز معتقد هستند؛ اگر قیمت‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند ما نباید قیمت‌های داخلی را متناسب با قیمت‌های جهانی افزایش دهیم چراکه ما دارای مزیت نسبی در صنعت فولاد هستیم و هدف‌گذاری این بوده که صنایع پایین‌دستی تشویق شوند و یک مزیتی برای آنها در نظر گرفته شود. همچنین آنها می‌گویند، اگر دنبال اشتغال هستیم، اشتغال در صنایع پایین دستی محقق می‌شود. هر چند دوستان بالادستی نیز معتقدند در صنایع بالا دستی نیز اشتغال وجود دارد. این بحث در جلسه اخیری که با مهندس نعمت‌زاده وزیر وقت صنعت، معدن و تجارت داشتیم نیز مطرح شد. اما در این میان نظر بنده بر این است که باید اجازه دهیم قیمت واقعی در بورس کشف شود. در واقع کارکرد بورس نیز همین است. هر چند سیستم بورس بر مبنای مزایده تعریف شده، البته ما مناقصه را نیز در بورس طراحی کرده‌ایم و ان‌شاءالله به زودی پس از تصویب و ابلاغ سازمان بورس اجرایی خواهد شد.
این راهکار میتواند مانند سلف موازی باشد؟
خوشبختانه در سلف موازی موفق عمل شده بطوری که سال گذشته حدود ۵هزار میلیارد تومان معامله سلف موازی داشته‌ایم. در واقع یک مطالعه و بررسی روی شیوه‌های جدید انجام و سپس به مرحله اجرا می‌رسد. در روش خرید دین نیز صنایع پایین دستی که خواهان خرید کالا بوده اما پول ندارند بر سر خرید کالا مدیون می‌شوند به صنایع بالادستی. دین صنایع پایین دستی به بالادستی میتواند در بورس به فروش رفته و صنایع بالا دستی به نوعی تامین مالی انجام دهند. این موضوع در بورس کالا دیده شده و به نوعی تامین مالی خریداران بوده با استفاده از اوراقی که در بورس منتشر می‌شود. البته این موضوع الزاماتی همچون رتبه‌بندی، ضمانت‌های خریداران را دارد که در قالب استاندارد قابل انجام است.
آیا فولاد مبارکه ورق کمتر از ۲ میل را در بورس عرضه می‌کند؟
فولاد مبارکه ورق ۲ و زیر ۲ که مورد اختلاف دوستان سندیکا و دوستان فولادی است را عرضه می‌کند. جالب است بدانید امسال صادرات این نوع ورق به صفر رسیده است. یعنی ۳۰۰هزار تن عرضه فولاد مبارکه امسال در بورس افزایش پیدا کرده است.
بخش قابل توجهی از این ۳۰۰ هزار تن درخصوص ورق‌های خاصی است که مورد مناقشه قرار دارد. همچنین با توجه به صحبت‌هایی که درباره دامپینگ مطرح بود باید گفت که رینگ صادراتی نیز مکان خوبی است برای آنکه مشخص شود، دامپینگ اتفاق افتاده است یا خیر. عرضه محصولات در رینگ صادراتی باعث می‌شود تا عرضه‌کننده از اتهام خارج شده و هم مصرف‌کننده با خیالی آسوده خرید خود را در مقایسه با قیمت‌های جهانی انجام می‌دهد. اما باید یک نکته را نیز در نظر داشت که در بازار جهانی وقتی بازاریابی انجام می‌شود اینگونه نخواهد بود که با یک بار عرضه مشتری کالا خریداری کرده و برود، بلکه خریدار به دنبال استمرار عرضه است. از سویی دیگر بازاریابی بین‌المللی نیز کار آسانی نیست. اگر ما در داخل با بازاری مواجه باشیم که به صورت مستمر از ما تقاضای کالا داشته باشد بسیار خوب است اما با روش خرید نامنظم، بازار شکل نمی‌گیرد. در نتیجه صنایع بعضا بالادستی ترجیح می‌دهد به اقیانوس جهانی متصل شده و بازار بزرگ‌تری داشته و تعهدات بلندمدت برای خود ایجاد کنند.
نقش بورس کالا در چشم‌انداز ۱۴۰۴و صادرات بخشی از ۵۵ میلیون تن فولاد تولید شده چیست؟
بورس کالا میتواند نقش تناوب و استمرار را در بازار ایفا کند. ضمن آنکه بحثی تعریف شده و آن زمانی است که اگر پایین‌دستی به دلیل رکود یا هر موضوع دیگر نمی‌خواهد خرید داشته باشد، حال چه کسی باید سمت خرید قرار گیرد؟ پیشنهاد ما در این باره آن است که صندوق‌های کالایی تشکیل شود. بعد از بحران ۲۰۰۸ که پایه آن اوراقی بود، دنیا به حوزه دارایی و کالا توجه کرد و گفت اگر قرار است از این پس کالا یا اوراقی منتشر شود باید پایه آن اوراق دارایی باشد. درحال حاضر صندوق‌های کالایی در حال رونق در دنیا هستند. صندوق‌های کالایی به مردم گواهی داده که چه مقدار پول گرفته و در ازای آن یک ورق بهادار به آنها می‌دهد. با جمع‌آوری و تجهیز کردن این پول‌ها، آنها را صرف خرید اوراق مبتنی بر کالا می‌کنند. اوراق مبتنی بر کالا گواهی سپرده است. گواهی سپرده به این مفهوم است که کالایی به انبار مورد پذیرش بورس رفته و دیپازیت شده و به جای آنکه آن کالا مورد معامله قرار بگیرد، اسنادش جابه‌جا شود. در این زمان است که اشخاصی وارد بازار می‌شوند که دنبال تحویل گرفتن کالا نبوده اما به دنبال خرید و فروش آن هستند. در واقع به آنها واسطه‌های خوب گفته می‌شود. هدف از این کار استمرار و در اختیار داشتن بازیگر سمت عرضه و تقاضا است. بازیگر سمت تقاضا همیشه مصرف‌کنندگان نیستند گاهی همین واسطه‌های مفید هستند که تحت نظارت برخی قوانین فعالیت می‌کنند.
آیا ممکن است واسطه غیر مفید داشته باشیم؟
واسطه غیرمفید در بورس وجود ندارد اما ممکن است، رخ دهد. کسانی که کالایی را احتکار کرده و سپس آن را می‌فروشند واسطه‌های غیرمفید هستند. بحث ما این است اگر قرار است واسطه‌یی فعالیت کند باید در چارچوب قوانین و تحت نظارت فعالیت و در یک بازار آزاد اما شفاف فعالیت کند.
وضعیت فعلی سنگ‌آهن در بورس چگونه است؟
زمان زیادی است که در رینگ صادراتی سنگ‌آهن فعال هستیم. به عنوان مثال سال گذشته بیش از ۲ میلیون تن صادرات سنگ‌آهن از بورس صورت گرفت. این میزان را ۲ الی ۳ شرکت عرضه کردند. اما در بازار داخل نکته مهم برای سنگ‌آهن آن است که در کشور ما بـرخلاف کشورهای دیـگر دنـیا سنگ‌آهن بـر مبنای نرخ‌گذاری و تعیین قیمت توسط نهادهای مربوط صورت میپذیرد. نتیجه این سیاست آن خواهد بود که بعد از چند سال سنگ‌آهنی‌ها به فولادسازها تبدیل می‌شوند. کمااینکه این موضوع در حال حاضر قابل
رویت است.
نگاه در این زمینه ناشی از قیمت‌گذاری یا یک شیوه فروش بر مبنای قرار داد است که مزیتی برای صاحبان سنگ آهن ایجاد کرده تا به سمت صنایع پایین‌دستی بروند. اما هر کنشی یک واکنش به همراه دارد. پایین‌دستی‌ها نیز می‌گویند اگر این اتفاق درحال وقوع است باید حرکتی در جهت خنثی‌سازی آن انجام شود. نتیجه آن می‌شود که امروز در کشور رخ داده است. به اعتقاد بنده پس از مدتی دیگر سنگ‌آهنی برای خرید وجود نداشته باشد. دود این اتفاق به چشم طرح‌ها و پروژه‌هایی می‌رود که متکی بر خرید سنگ‌آهن طراحی شده‌اند. در نتیجه این طرح‌ها نیز قدرت رقابتی خود را از دست داده و مجبور هستند سنگ‌آهن وارداتی بخرند. یک زمان تمرکز صنایع به سمتی می‌رود که کجا محصول با قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی وجود دارد تا از آن استفاده کنند. اما گاهی تمرکز صنایع به سمتی است که فناوری خود را به روز کرده تا به قیمت تمام شده کمتری دست پیدا کنند. این موضوع تفاوت میان ۲ نگرش است. درحال حاضر بیشترین تعداد بورس‌های کالایی در چین است زیرا چین یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان کالا در دنیاست در نتیجه میتواند تعیین‌کننده قیمت باشد. جالب است که برای کالاهایی نظیر میلگرد و... ابزارهای مالی تعریف کرده است که در نگاه نخست ممکن است دشوار به نظر برسد.
سنگ‌آهن صادر شده به چه صورت بود؟
سنگ‌آهن‌های دانه‌بندی بود که جزو مواد اولیه محسوب می‌شود. این محصول مشمول ماده ۳۷ قانون رفع موانع تولید است. البته برخی از دوستان سنگ‌آهنی یا تولیدکنندگان ماده اولیه اظهار می‌کردند این محصول در داخل جذب نمی‌شود. معیار اینکه محصول در بازار داخل جذب می‌شود یا خیر بورس کالاست. یعنی گفته می‌شود اگر ماده اولیه در بورس کالا عرضه و خریداری نشود آن موقع تولید‌کننده میتواند محصول خود را بدون عوارض صادر کند در غیر این صورت برای صادرات باید عوارض پرداخت کند. البته تا جایی که بنده اطلاع دارم امسال عوارض صادرات سنگ آهن صفر وضع شده است.
صحبت‌هایی درباره آلومینیوم مطرح است، لطفا کمی درباره این حوزه توضیح دهید؟
بحث آلومینیوم از اینجا آغاز شد، با خصوصی‌سازی آلومینیوم المهدی، عرضه آنها در بورس کاهش یافت. در نتیجه ایرالکو تنها ماند و معتقد بود شرکت رقیب به نحو دیگری در بازار خارج از بورس فعالیت داشته و محصول خود را می‌فروشد. درنتیجه در خواست اصلاح قیمت پایه را داد. برای این موضوع قیمت پایه اصلاح و فروش این شرکت از سر گرفته شد. با افزایش قیمت فلزات آلومینیوم نیز یک جهش خوبی داشت. بنده فکر می‌کنم حتی اگر آلومینیوم المهدی در بورس حضور داشت امروز سود خوبی به دست آورده بود. زمانی که فروش بر پایه قراردادهای ۲جانبه باشد دیگر نمی‌توان از تلاطم‌های جهانی بهره‌مند شد. البته درحال حاضر المهدی برای حضور تمایل پیدا کرده و گفته است در قالب قبض انبار کالا عرضه کند. بطور کلی در حوزه آلومینیوم فراز و نشیب زیادی به دلیل خصوصی‌سازی وجود داشته و صنایع پایین دستی کمی اذیت شدند اما در حال حاضر یک روند مستمر در این حوزه وجود دارد و پیش بینی‌ها حاکی از ادامه این روند است. امیدوار هستیم دیگر عرضه‌کنندگان را در هر قالبی داشته باشیم.
آیا در زمینه سرب و روی نیز فعالیت دارید؟
در حوزه سرب و روی فعالیت خیلی کم است.
چرا فعالیت کم است؟
سرب و روی کامودیتی ارزشمندی در دنیا است، اما در ایران کمی فعالیت کم بوده است. البته با راه‌اندازی معدن مهدی‌آباد شاید شرایط تغییر کند زیرا دوستان در مهدی‌آباد نیز علاقه‌مند به حضور در بورس هستند. شرکت توسعه معادن روی نیز از نظر ذخایر کمی مشکل داشته و برای تامین به سمت ترکیه رفته است. به نظر می‌رسد بورس محفل خوبی برای قیمت‌گذاری این حوزه است، زیرا سرب و روی در بورس لندن قیمت پایه داشته و کاربرد آنها روز به روز درحال افزایش است. اما شرط مهم آن است که این حوزه به دوران اوج خود بازگردد. استمرار در بازار باعث شکل‌گیری یک بازار کالایی می‌شود که و اتفاقات خوبی را به همراه خواهد داشت. ثبات بازار موضوعی بسیار مهم است.
بطور کلی نقش بورس کالا در صادرات چیست؟
در حوزه صادرات بحث کشف قیمت مطرح است. خریداران خارجی بسیاری را داریم که در بورس کالا ثبت شده‌اند که عمدتا خریداران سنگ آهن، گوگرد و برخی محصولات فرآورده‌های نفتی هستند و واقعا رقابت انجام می‌شود. اما چون باید پول خود را به ریال تبدیل کنند با مشکل همراه هستند. ما درصدد توسعه رینگ صادراتی هستیم. اما این رینگ باید با کمک بورس‌ها توسعه یابد. با ۲ بورس مذاکرات اولیه در این باره انجام شده است. اما بطور کلی کار بسیار سختی است. هدف‌گذاری ما این است که از جابه‌جایی بی‌رویه پول جلوگیری کنیم. زیرا جابه‌جایی پول هزینه دارد. در واقع بورس خالص‌سازی معاملات را انجام می‌دهد. نکته مهم آن است که خیلی از تولیدکنندگان ایرانی که با مازاد تولید مواجه هستند در بازار رقابت می‌کنند. این رقابت منفی باعث می‌شود کالای تولیدی در کشور با قیمت پایین در اختیار خارجی‌ها قرار گیرد. اما وقتی معاملات در بورس اتفاق افتد همه بازی یکدیگر را می‌بینند.
تنوع محصولات ارائه شده در بورس کالا به چه صورت است؟ آیا قصد اضافه کردن محصولات دیگری به بورس را دارید؟
محصولات عرضه شده در بورس باید دارای برخی ویژگی‌ها باشند. به عنوان مثال محصولات واسطه تولید باشند، مانند محصولات فولادی یا پتروشیمی. این محصولات یا قیمت‌های جهانی داشته یا اینکه کالای واسطه‌یی بوده که برای تولید صنایع پایین دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما محصولات کشاورزی نیز جزو محصولات بورسی محسوب می‌شوند. عموما قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی به دلیل آنکه بر معیشت مردم اثرگذار است به سازوکار بورس سپرده می‌شود.
جالب است بدانید حتی آب پرتقال هم در بورس در قالب قراردادهای بلندمدت مورد معامله قرار می‌گیرد. در واقع آب پرتقال طی قراردادهای بلندمدت مورد معامله شده و تنها کشف قیمت آن در بورس انجام می‌شود. به طور کلی هر کالایی که مشتریان زیادی دارد، میتواند وارد بورس شود البته دارو در ایران جزو محصولات بورسی نیست.
در ایران محصولات کشاورزی یک بازار ۲۷۰هزارمیلیارد تومانی در اختیار دارد که از این میزان حداقل بین ۵۰ تا ۱۰۰هزارمیلیارد تومان آن کالاهایی است که میتواند در بورس مورد معامله قرار بگیرد. در واقع کالاهای با دوام مانند گندم، شکر، جو، سویا و... می‌توانند در بورس معامله شود. در نتیجه بازار کشاورزی بازار بزرگی است.
ابزارهای مالی کمک می‌کنند تا برای آینده برنامه‌ریزی داشته باشیم. به عنوان مثال در حوزه مسکن به دنبال طراحی ابزاری هستیم تا براساس آن بتوان متر متر مسکن خریداری کرد و هر زمان که به ۸۰ متر رسید بتوان یک آپارتمان ۸۰ متری تحویل گرفت. این موضوع میتواند به تجهیز منابع برای خروج بخش مسکن از رکود نیز کمک کند. متاسفانه در بازار مسکن نمی‌توان با پول خرد عرضه یا تقاضا ایجاد کرد اما بورس به دنبال ایجاد ابزاری برای این موضوع است. البته بازار مسکن در ایران بسیار سنتی است.ما به عنوان بورس کالا در این موضوع جدی هستیم اما همانطور که گفتم بازار در این زمینه بسیار سنتی است. لازم به ذکر است؛ این موضوع در سکه نیز با ایجاد آتی سکه انجام شد.
همکاری بورس کالا با دیگر سازمان‌ها همچون فرابوس و اوراق بهادار و سایر صنایع مختلف به چه صورت است؟
زمینه فعالیت بورس‌ها تفکیک شده است. دلیل اصلی ایجاد بورس‌های مختلف نیز آن است که هر بورسی به صورت تخصصی حوزه‌های مختلف را پوشش داده و منجر به توسعه آن حوزه شود.
به عنوان مثال اگر فرابورس نبود، شرکت‌های کوچک و متوسط تا این اندازه در فرابورس حضور نداشتند. همچنین حوزه کاری بورس انرژی مربوط به حامل‌های انرژی مانند برق و سوخت است.حوزه بورس کالا نیز حوزه بسیار وسیعی از کامودیتی‌ها را در بر می‌گیرد. در ارتباط با همکاری نیز باید گفت؛ اگر تجربه‌یی در اختیار باشد در نشست‌ها مشترک میان بورس‌ها مطرح می‌شود. ما تقریبا در هر صنعتی با بازیگران آن ارتباط داریم.
به عنوان مثال در حوزه مرغ و طیور، جوجه یک روزه و تخم مرغ هر کدام بازیگران خاص خود را دارد و می‌طلبد که بورس کالا با آنها در ارتباط باشد. در بورس کالا هر هفته میزهای تخصصی ایجاد می‌شود که جمع‌بندی و تصمیماتی برای حوزه‌های مختلف در آنها صورت می‌گیرد. سعی ما بر این است که در این میزهای تخصصی ملاحظات صنایع مختلف دیده شود. در واقع به عنوان اپراتور بازار باید دغدغه‌های صنایع را بدانیم.
درخصوص بازار مشتقه ارزی و راه‌اندازی آن چه اقداماتی صورت پذیرفته است؟
بله، در واقع بازارهای مشتقه ارز فرصتی را برای مدیریت ریسک فراهم می‌کند. باید به این نکته توجه داشت که؛ سرمایه‌گذاری خارجی بدون بازار مشتقه ارز چندان محقق نخواهد شد. باید این موضوع شکل بگیرد البته یکی از ملزومات آن تک نرخی شدن ارز است. همچنین باید بازار بین بانکی ارز نیز ایجاد شود. ما به عنوان بورس کالا آمادگی راه‌اندازی آن را در اختیار داریم.
جالب است بدانید بزرگ‌ترین بازارهای ارز دنیا نیز در بورس کالا هستند. کشورهای درحال توسعه مانند ترکیه، روسیه و... سال‌های گذشته بازار مشتقه ارزی را راه‌اندازی کردند، متاسفانه این بازار در ایران هنوز ایجاد نشده است درحالی که یکی از مطالبات جدی تجار و تولیدکنندگان به شمار می‌رود.
