دعوا بر سر پروژه‌های ناتمام
گروه اقتصاد کلان
وجود 71هزار طرح نیمه تمام ملی و استانی و عدم تحقق هر ساله بودجه طرح‌های عمرانی سیاست‌گذاران در سازمان برنامه و بودجه را واداشت تا به فکر برنامه عملیاتی‌تر باشند؛ راهکار تیم حسن روحانی «واگذاری طرح‌های عمرانی به بخش‌خصوصی» بود.
این راهکار گرچه از نظر برنامه‌نویسان مالی دولت بسیار هوشمندانه بود اما بخش خصوصی با این رویکرد همسو نبودند. بسیاری از نمایندگان این بخش استدلال می‌کردند که این طرح‌های نیمه‌تمام، عمدتا پروژه‌هایی هستند که در سال‌های پیش بدون آمایش سرزمین و صرفه اقتصادی اجرا شده‌اند و بهره‌برداری این طرح‌ها از حاشیه سود اندکی برخوردار است. محکم بودن این استدلال خود را اقبال کم واگذاری‌ها نشان داد، بخش خصوصی حاضر به پذیرش این طرح‌ها نبود و با گذشت تقریبا یک سال از به جریان افتادن این راهکار، تنها 4 هزار پروژه نیمه‌تمام واگذار شده است؛ یعنی کمتر از 5درصد کل طرح‌های نیمه‌تمام. محمدباقر نوبخت در توضیح همین شرایط دیروز در صحن علنی مجلس حاضر شد، توضیحاتی از لحاظ آمار و ارقام و خوش‌بینی با صحبت‌های نمایندگان مجلس متفاوت بود و به نظر می‌رسد نتوانست آنها را راضی کند.
همچنان که علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی پس از ارائه گزارش محمدباقر نوبخت در مورد واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام گفت: «جلسه امروز مجلس برای گزارش درباره واگذاری پروژه‌ها به این دلیل بود که مجلس بررسی کند اختیاراتی که داده بود به کجا رسیده است البته آقای نوبخت نیز تاکید کردند مصمم به انجام این کار هستند اما باید بپذیرید یک مقداری دیر در این زمینه اقدام کردید، مجلس سه الی چهار سال است که می‌گوید این طرح‌ها را دراختیار بخش خصوصی قرار دهید.»
البته نوبخت پاسخ لاریجانی را به صورت دیگری داد: «روش درست این است که بررسی شود آیا دولت و مجلس شورای اسلامی وظایف خود در این رابطه را به درستی انجام داده‌اند؟»
اختلاف آماری بر سر طرح‌های نیمه‌تمام
رییس سازمان برنامه و بودجه دیروز در صحن علنی مجلس در پاسخ به سوالات نمایندگان جزئیاتی از عملکرد برنامه واگذاری طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام ارائه کرد. به گفته محمدباقر نوبخت 6 هزار و
49 پروژه ناتمام و 65 هزار و 478 پروژه استانی نیمه‌تمام در دست دولت بوده که حدود 4هزار آن به بخش‌خصوصی واگذار شده است. البته جهانبخش محبی‌نیا نایب‌رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، آمار دیگری را ارائه کرد که فاصله زیاد با اعداد و ارقام در میان اظهارات نوبخت داشت. او در این نشست اعلام کرد: «71 هزار طرح نیمه‌تمام ملی و استانی وجود دارد و در حال حاضر بیش از 4هزار پروژه نیمه‌تمام از تعداد مذکور واگذار شده که اگر میانگین این واگذاری‌ها در هر سال را درنظر بگیریم، متعاقبا 15 سال برای تکمیل آنها زمان نیاز است.»
اما رییس سازمان برنامه و بودجه، چشم‌انداز معضل انباشت طرح‌های نیمه‌تمام عمرانی را این‌طور شرح داد: اگر دولت می‌خواست به روال معمول کار این پروژه‌ها را ادامه دهد باید 12 سال وقت و 4هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری صرف آن می‌کرد که چنین چیزی توجیه اقتصادی نداشت و از سوی دیگر، همه این طرح‌ها برای بخش خصوصی صرفه اقتصادی نداشتند.
رییس سازمان برنامه و بودجه تصریح کرد: بنابراین دولت از ساز و کار نوینی که امروزه در دنیا استفاده می‌شود، به نام قرارداد PPP استفاده کرد.
به گفته نوبخت، از آنجا که این واگذاری باید به‌صورت شفاف و قانونمند انجام می‌شد تا مساله رانت‌خواری پیش نیاید، مقررات و آیین‌نامه‌های مربوط تهیه و به تصویب دولت رسید و طرح‌های قابل واگذاری به بخش خصوصی به صورت شفاف از طریق سایتی که به همین منظور طراحی و راه‌اندازی شده بود به اطلاع مردم رسید.
به گفته وی، راه‌آهن همدان و کرمانشاه با تخصیص‌های 194 و 140 درصدی تکمیل شدند و درمورد راه‌آهن قزوین-رشت تخصیص 134درصدی، راه‌آهن مراغه-ارومیه (که ظرف ماه‌های آینده افتتاح می‌شود) تخصیص 218 درصدی و راه‌آهن
میانه-تبریز تخصیص 122 درصدی انجام شده است.
معاون رییس‌جمهوری و رییس سازمان برنامه و بودجه، ضمن انتقاد از کسانی که میزان اراده قوه مجریه، مقننه و حتی قوه قضاییه را در مورد واگذاری طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌یی زیرسوال می‌برند، گفت: روش درست این است که بررسی شود آیا دولت و مجلس شورای اسلامی وظایف خود در این رابطه را به درستی انجام داده‌اند؟
وی با اشاره به تبصره الف بند 19 قانون بودجه سال 1396 تصریح کرد: براساس این تبصره، 25درصد سرمایه‌گذاری طرح‌های عمرانی باید توسط دولت، 20درصد توسط پیمانکار خصوصی و 55درصد با مشارکت بانک از طریق اعطای تسهیلات انجام شود.
معاون رییس‌جمهوری افزود: برای اجرای این واگذاری‌ها علاوه بر عزم دولت و سازمان برنامه و بودجه، باید کار اجرا از طریق یک‌سری دستگاه‌های اجرایی انجام شود که روسای این دستگاه‌ها که همه حداکثر حقوق 5، 6 میلیون تومانی می‌گیرند واقعا از واگذاری می‌ترسند چون می‌دانند که مورد مواخذه قرار خواهند گرفت.
وی اضافه کرد: نباید بدون اطلاعات کافی دیگران را متهم کرد، بلکه باید کمک کرد تا بدون تضعیف چتر نظارتی، مسوولان اجرایی جرات پیدا کنند برای توسعه کشور و تکمیل این طرح‌ها، کار واگذاری انجام شود.
استفاده از منابع صندوق توسعه ملی
در ادامه سخنان رییس سازمان برنامه و بودجه، رییس مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه گفت: مجلس شورای اسلامی آماده هرگونه همکاری با دولت برای تسهیل واگذاری طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌یی است زیرا می‌خواهد منابع محدود دولت به‌صورت بهینه و در جهت تسهیل توسعه اقتصادی کشور مورد استفاده قرار گیرد.
علی لاریجانی درمورد پیشنهاد دولت درمورد استفاده بخش خصوصی در تکمیل طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌یی از منابع صندوق توسعه ملی گفت: دولت می‌تواند اذن رهبری در این مورد را خود بگیرد یا انجام این کار را به مجلس واگذار کند.
همچنین در ادامه جلسه علنی دیروز خانه ملت، پس از گزارش محمدباقر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه در مورد روند واگذاری طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام به مردم، معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، نایب‌رییس کمیسیون برنامه و بودجه، رییس کمیسیون عمران مجلس و سه نماینده براساس قرعه به اظهارنظر درمورد روند این واگذاری‌ها پرداختند.
وی ادامه داد: دولت بیان کرده بود که سامانه‌یی را ایجاد می‌کند تا اطلاعات طرح‌های نیمه‌کاره در آن قرار گیرد تا مشخص شود هر طرح عمرانی چه میزان بازدهی داشته و باید دراختیار چه افرادی قرار گیرد.
وی تصریح کرد: دولت تاکنون در این خصوص اقدامی صورت نداده و آنچه روی سایتی که معرفی کرده نشان داده شده کفایت لازم برای ایجاد انگیزه در بخش خصوصی جهت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نیمه‌کاره عمرانی را ندارد.
جزئیات عملکرد واگذاری طرح‌های نیمه‌تمام
محمدرضا رضایی‌کوچی رییس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه گفت: در پیوست قانون بودجه سال 96 و سال‌های گذشته 411هزار میلیارد تومان پروژه تعریف کرده‌ایم که از این میان 58 هزار میلیارد تومان برای طرح‌های استانی ویژه و در جدول 9 که جدول متفرقه است 25هزار میلیارد تومان پروژه تعریف کرده‌ایم از این رو سرجمع پروژه‌های تعریف شده در قانون بودجه 96، 600هزار میلیارد تومان است.
وی افزود: وضعیت اعتبارات در قانون بودجه سال 96 به این نحو است که 71 هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح تملک دارایی سرمایه‌یی تعریف کرده‌ایم که تخصیص ریالی آن از خزانه در 4 ماهه اول سال 1100میلیارد تومان به پروژه‌های عمرانی صورت گرفت در صورتی که باید 24 هزار میلیارد تومان تخصیص پیدا می‌کرد.
نماینده جهرم در مجلس تصریح کرد: سرجمع 4ماهه اول 4.7درصد تخصیص یافته است که به‌طور متوسط ماهانه 1.2درصد شاهد تخصیص ریالی بوده‌ایم البته روی کاغذ 20 هزار میلیارد تومان اسناد خزانه منتشر کرده‌ایم که تا به دست پیمانکار برسد زمان‌بر است اما درنهایت تنها 1100 میلیارد تومان تخصیص ریالی داشته‌ایم.
رضایی‌کوچی گفت: از 1100 میلیارد تومان 960میلیارد تومان به پروژه‌های جدول 9 که جدول متفرقه‌هاست، اختصاص یافته است به عبارتی 86درصد اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌یی به پروژه‌هایی که شفاف نیستند و قدرت چانه‌زنی در آن بالاست، اختصاص یافته است.
وی افزود: در بهترین حالت ممکن و با اختصاص سالانه 20 هزار میلیارد تومان به پروژه‌های عمرانی اتمام این پروژه‌ها 30 سال زمان خواهد برد.
وی تصریح کرد: در 21 اسفند 95 طبق گزارش ارائه شده 3780 پروژه واگذار شده که از این تعداد
250 پروژه تمام، 988 پروژه نیمه‌تمام و
2543 پروژه تکمیل شده واگذار شده است، همچنین طبق گزارش امروز 14.31پروژه واگذار شده است که 250 پروژه جدید، 1096 پروژه نیمه‌تمام و 2781 پروژه تکمیل شده واگذار شده است.
رضایی‌کوچی گفت: هیچ پروژه مهم در استان‌ها به بخش خصوصی واگذار نشده است، حداقل 15 سال است که واگذاری پروژه‌ها در کشور مطرح است و قوانین متعددی از سوی مجلس ارائه می‌شود اما هنوز نتوانسته‌ایم در واگذاری پروژه‌ها موفق عمل کنیم، در این مسیر موانعی چون عدم علاقه مدیران به واگذاری پروژه‌ها به‌دلیل کاهش اختیارات آنها وجود دارد.
همچنین جهانبخش محبی‌نیا نایب‌رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی گفت: در حال حاضر برای مدیریت برنامه ششم 770 هزار میلیارد تومان اعتبار در بخش‌های مختلف نیاز است که بخشی از آن مربوط به پروژه‌های نیمه‌تمام عمرانی می‌شود، مثلا برای اتمام طرح‌های نیمه‌تمام حوزه راه و شهرسازی نیاز به 20 هزار میلیارد تومان اعتبار است این در حالی است که نیازهای اساسی در حوزه آموزش و پرورش، دفاع، بهداشت و درمان، کمیته امداد، بهزیستی و... وجود دارد لذا باید تصمیم اورژانسی از سوی مسوولان اتخاذ شود.
وی افزود: 71 هزار طرح نیمه‌تمام ملی و استانی وجود دارد و در حال حاضر بیش از 4 هزار پروژه نیمه‌تمام از تعداد مذکور واگذار شده که اگر میانگین این واگذاری‌ها در هر سال را درنظر بگیریم متعاقبا 15 سال برای تکمیل آنها زمان نیاز است البته باید درنظر داشت که شرایط در این 15 سال مناسب باشد.
نماینده میاندوآب در مجلس گفت: اگر قرار باشد این روند ادامه یابد بخشی از طرح‌های کنونی نیز به دلایل مختلف به طرح‌های نیمه‌تمام تبدیل خواهد شد.
وی یادآور شد: 67 درصد واگذاری‌های صورت گرفته طرح‌های در حال اتمام بوده است، اگر واگذاری‌ها به این شکل بوده باشد حتما سایر پروژه‌های نیمه‌تمام به زخم کهنه‌یی تبدیل می‌شود که از دولتی به دولت بعد انتقال می‌یابد.
محبی‌نیا ادامه داد: دولت نسبت به واگذاری پروژه‌ها چسبندگی دارد یعنی طرح‌های فرهنگی، هنری، ورزشی، گردشگری، آموزشی و... به شرکت‌های وابسته به دولت، واحدهای اداری، تعاونی‌های وابسته واگذار می‌شود.
