دوئل واسطه‌های قدرت
گروه جهان طلا تسلیمی
محاکمه وزیر اقتصاد پیشین روسیه به‌نوعی شرایط را برای باقی ماندن ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه، در قدرت فراهم کرد. الکسی اولیوکایف روز جمعه در پایان محاکمه به اتهام دریافت 2 میلیون دلار رشوه از ایگور سچین مدیرعامل شرکت بزرگ نفتی روسنفت، مجرم شناخته شد. اما این محاکمه بیشتر جنگ قدرت و مناقشه‌یی بین دو مقام روس بود و پیش‌ترها پوتین چنین مناقشاتی را در خفا و سکوت حل‌و‌فصل می‌کرد. جالب‌توجه است که این مرتبه پوتین تصمیم گرفت کناری بایستد و از مداخله خودداری کند.
به گزارش بلومبرگ، اولیوکایف ماه نوامبر 2016 توسط واحد ضداطلاعاتی داخلی «اِف‌اِس‌بی» در عملیات ضربتی سازماندهی شده توسط سچین، دستگیر شد. مدیرعامل روسنفت وزیر را به دفتر خود دعوت و با وی گفت‌وگو کرده و در آخر نیز کیفی به وی تحویل داده بود. وقتی نیروهای عملیاتی «اِف‌اِس‌بی» وزیر را گرفتند، معلوم شد که کیف حاوی مقادیر زیادی پول نقد است. سچین ادعا کرد که این مبلغ، حق‌السکوتی بوده که اولیوکایف برای دادن چراغ سبز «خصوصی‌سازی» شرکت ملی نفت بشنفت توسط روسنفت، درخواست کرده است. اولیوکایف پیش‌تر با این معامله مخالفت کرده و گفته بود اینکه یک شرکت نفتی دولتی یک شرکت دولتی دیگر را ببلعد، خصوصی‌سازی نیست. وزیر پیشین اقتصاد همچنین مدعی شد که برایش پاپوش دوخته‌اند و به‌دلیل ارتباط نزدیکی که با پوتین داشته و اهمیتی که برای روسنفت به عنوان بازوی اقتصادی کشور قائل بوده، دریافت رشوه از سچین برایش غیرقابل تصور بوده است. وی به دادگاه گفت فکر می‌کرده کیف حاوی بطری‌های نوشیدنی و احتمالا تکه گوشتی از شکار سچین، هدیه متداول مدیرعامل روسنفت است.
جدا از تحقیقات، داستانی که اولیوکایف تعریف کرد به‌طور ضمنی نشان می‌داد این وزیر دولتی به دریافت رشوه یا دست‌کم به دریافت هدایا برای پیشبرد منافع شرکتی عادت دارد. این ماجرا همچنین قدرت سچین در پایین کشیدن یکی از اعضای کلیدی دولت را برای عموم مشخص کرد؛ چراکه اولیوکایف، تکنوکراتی مورد احترام در صدر بلوک اقتصادی درستکار روسیه بود.
جلسات بعدی محاکمه هیجان‌انگیزتر از جلسه اول بودند. باتوجه به تمرکز محاکمه بر روابط در رده‌های بالای قدرت در روسیه، اگر پشت درهای بسته و به دور از جنجال‌های خبری برگزار می‌شد، جای تعجب نداشت. با این حال، محاکمه به صورت عمومی برگزار و متن گفت‌وگوهای میان اولیوکایف و سچین در آن روز خاص در دادگاه قرائت شد. رسانه‌های روسی هیچ‌گاه افشای مکالمات اینچنینی مقامات رده بالا را شاهد نبودند. اما این اتفاق بیش از هر کسی برای سچین ناخوشایند بود؛ وی تصمیم دادگاه مبنی بر انتشار مشروح مکالمات را «کرتینیسم (عقب‌افتادگی) حرفه‌یی» توصیف کرد.
دادگاه در توهین آشکار دیگری به سچین که در ابتدا به نظر می‌رسید کنترل امور را تماما در دست دارد، بارها مدیرعامل روسنفت را برای شهادت احضار کرد؛ اتفاقی که نظریه‌های اولیه را درباره اینکه کل ماجرا فتنه‌یی برای مهیا کردن شرایط سقوط وی بود، به‌طور نسبی تایید می‌کرد. سچین آن‌قدر از شهادت دادن طفره رفت تا قاضی تسلیم شد. این مساله با امیدواری طرفداران اولیوکایف از جمله لیبرال‌ها به احتمال شکست سچین، همراه بود. اما دادستان درخواست محکومیت 10ساله اولیوکایف را در زندانی با امنیت بالا درخواست کرد. اولیوکایف در آخرین اظهاراتش که به‌طور کامل توسط آژانس‌های خبری روسیه منتشر شد، تاکید کرد که برایش پاپوش دوخته‌اند. درنهایت سچین پیروز شد. وزیر اقتصاد پیشین به 8 سال زندان با احتمال عفو مشروط در زمانی کمتر از 5 سال، محکوم شد چون اگر پوتین مداخله می‌کرد سچین در ملا عام دچار شرمساری نمی‌شد، متن گفت‌وگوهای سچین را منتشر نمی‌کردند و احتمالا حتی به دادگاه هم احضار نمی‌شد. پوتین در کنفرانس خبری سالانه خود در پاسخ به پرسشی درباره رفتار سچین در طول محاکمه وزیر اقتصاد پیشین با بی‌تفاوتی گفت مدیرعامل روسنفت با امتناع از حضور در دادگاه قانونی را زیر پا نگذاشت، اما می‌توانست در دادگاه حضور یابد و آنچه پیش‌تر به بازرسان پرونده گفته بود را تکرار کند.
تصمیم پوتین به خودداری از مداخله از همان زمان آغاز محاکمه مشخص بود. سچین در جنگی که علیه گروه تکنوکرات‌های حاکم در دولت آغاز کرد، به تنهایی پیروز شد. ناظران کرملین نیز به این مساله توجه کردند. تاتیانا استانووایا برای کارنگی اهدا نوشت نظام فوق‌العاده متمرکزی که پوتین در دهه 2000 میلادی ساخت به لطف تمایل فزاینده وی به واگذاری تصمیمات و به نظاره نشستن تلاش دیگران برای محقق کردن خواسته‌هایش، فرسوده شده است. وی افزود: «وقتی پوتینی نباشد، فرد دیگری می‌تواند شبیه پوتین باشد. سچین از تلاش برای ترغیب به فروش بشنفت بدون درخواست کمک از رییس‌جمهوری، خجالت نکشید. وی حتی پرده‌یی از تنبیه یک وزیر به دلیل مخالفت غیرمحتاطانه را به نمایش در‌آورد.»
برداشت غرب از روسیه همچنان جایی است که پوتین در آن تصمیم‌گیرنده است. اما به‌نظر می‌رسد که پوتین کاملا به این مساله اطمینان دارد نظامی که در روسیه ایجاد کرده عملکرد و تعادل مناسبی دارد و حتی بدون مداخله شخصی، طبق منافع وی پیش می‌رود و اهمیتی هم ندارد که در یک مناقشه خاص یا پروژه سیاست‌گذاری کدام‌یک از اشخاص یا گروه‌های وفادار به وی پیروز می‌شوند. نظام سیاسی روسیه که سال‌ها تحت سلطه سزارها بود، اکنون بیشتر و بیشتر به یک سلطنت نمایشی نوین شبیه می‌شود؛ جایی که پوتین نسبتا منفعل می‌تواند هر لحظه در امور مداخله و نتیجه نهایی را مشخص کند، اما تصمیم می‌گیرد امور را به حال خودشان بگذارد.
همین احتمال مداخله است که کمپین‌های رقیب را از توازن خارج می‌کند. اما این احتمال هم وجود دارد که مهره‌های قدرتمندی همچون سچین به این یکه‌تازی و نادیده گرفتن واکنش‌های پوتین عادت کنند. پوتین احتمالا هر از گاهی قدرت خود را به نمایش می‌گذارد تا افرادی مانند سچین حساب کار را داشته باشند. در حال حاضر به نظر می‌رسد پوتین رهبری بدون دخالت را آزمایش می‌کند و شاید این اتفاقات تنها پیش درآمد تغییر شرایط به نقش کمتر پوتین در سال 2024، پایان دوره ریاست‌جمهوری آتی، باشد؛ زمانی که پوتین از نظر قانونی امکان شرکت مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری را نخواهد داشت.
