جدال گلادیاتورها بر سر آینده انرژی جهان

گروه انرژی| مهدی نیکوئی|

بدون شک زمانی که فاتیح بیرول، رییس ترک تبار آژانس بین‌المللی انرژی در کنار شماری از مدیران و مسوولان دولتی حوزه انرژی سراسر جهان دور یک میز جمع شده باشند، موضوع بحث جذاب خواهد بود. زمانی که این ترکیب به نوعی تداعی‌گر جنگ نفت و گاز با خورشید و باد باشد؛ جذابیت بحث بیشتر نیز خواهد شد. این ترکیب دومین نشست انرژی برگزار شده در مجمع جهانی اقتصاد در سوییس است. «تعادل» در شماره 1032 روزنامه (پنج‌شنبه 12بهمن) شرح یکی از این نشست‌ها را منتشر کرد. گزارش پیش رو مشروح نشستی دیگر در حوزه انرژی است که با حضور افراد شاخصی چون فاتیح بیرول، رییس آژانس بین‌المللی انرژی در روز 23ژانویه برگزار شده است و برای نخستین ‌بار توسط «تعادل» به فارسی برگردانده می‌شود.

طبق معمول نشست‌های مختلف مجمع جهانی اقتصاد، میهمانان این نشست از کشورها و حوزه‌های مختلف انرژی دعوت شده بودند. ایان کان(نفر دوم از سمت چپ)، مدیرعامل شرکت بریتانیایی سنتریکا تنها فردی از کشورهای انگلیسی‌زبان تولیدکننده انرژی جهان بود که در یکی از نشست‌های انرژی داووس 2018 حضور داشت. حضور فاتیح بیرول(نفر اول از سمت چپ)، رییس آژانس بین‌المللی انرژی هم باعث می‌شد که این نشست مهم صرفا به مسائل فنی حوزه انرژی ختم نشود. محمد صالح الساده(نفر دوم از راست)، وزیر انرژی و صنعت قطر نیز به نوعی نماینده خاورمیانه در این نشست بود؛ هر چند تلاش کرد در پاسخ به سوالات مرتبط با خاورمیانه «پاسخ‌هایی دیپلماتیک» بر زبان بیاورد و وارد مسائل کم ‌ارتباط به انرژی نشود. ایزابل کوشر(نفر اول از راست)، مدیرعامل گروه صنعتی انجی(ENGIE) از دیگران حاضران این نشست بود. مجموعه شرکت‌های فرانسوی انجی در 3حوزه برق، گاز طبیعی و خدمات انرژی فعالند و از پیشگامان پایداری انرژی جهان به شمار می‌روند. آخرین مهمان این نشست نیز گئو جیفان(در مرکز تصویر و با کراوات آبی)، مدیرعامل شرکت چینی

«ترینا سولار» بود که تولیدکننده پنل‌های خورشیدی و سایر تجهیزات وابسته است. با این حال، او در این نشست صحبتی درباره تعرفه‌های جدید امریکا روی پنل‌های خورشیدی و تاثیر آن بر آینده انرژی مطرح نکرد. مجری این برنامه هم تیان وی(مرکز تصویر با لباس سبز)، کارشناس امور بین‌الملل در شبکه جهانی تلویزیون چین(CGTN) بود تا 2نفر از افراد این نشست را چینی‌ها تشکیل بدهند.

عنوان این نشست «عصر جدید سیاست‌های انرژی» بود. با این حال صحبت چندانی درباره سیاست‌های انرژی نشد و بیش از همه حاضران جلسه به بررسی روندها و تغییرات اساسی شکل گرفته در حوزه انرژی پرداختند و البته به این نتیجه رسیدند که سیاست‌های انرژی در سال‌ها و دهه‌های پیش رو چندان قوی نیست و «مشتریان» را باید نیرویی قدرتمندتر دانست. مجری برنامه ابتدا بیان کرد که روندهای زیادی در حوزه انرژی مشاهده می‌شود و می‌توانیم نام عصر جدید را برای آن انتخاب کنیم. عصر جدید به نوبه خود با ناشناخته‌های فراوان همراه است و علاوه بر چالش‌های مختلف، فرصت‌هایی هم برای فعالان بازار به همراه خواهد داشت. تیان وی، نخستین سوال را از رییس آژانس بین‌المللی انرژی پرسید و خواستار تشریح روند پیش روی انرژی جهان از منظر این فرد مهم شد.

فاتیح بیرول بیان کرد: جهان امروز تغییرات بسیاری در حوزه انرژی تجربه می‌کند. با این حال من اعتقاد دارم که 4 مورد از این تغییرات بسیار مهم هستند و ویژگی‌های جهان انرژی را به طور کامل دگرگون می‌کنند. مساله آن است که این تغییرات در ابعاد بسیار گسترده رخ می‌دهد و بسیار سریع خود را نشان می‌دهند.

بیرول که دقتی مثال‌زدنی در گفتار خود دارد در تشریح این 4 تغییر عنوان کرد: 1) تغییرات امریکا ادامه نقش‌آفرینی: این کشور همواره نقشی اساسی در بازارهای نفت و گاز انرژی داشته است. هم‌اکنون نیز با اوج گرفتن انقلاب شیل و تحولات رخ داده در امریکا، قیمت‌های جهانی و امنیت انرژی کشورهای بسیاری به آینده امریکا گره خورده است. 2) رونق انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه برق خورشیدی: انرژی خورشیدی درحال تبدیل شدن به ارزان‌ترین انرژی در بسیاری از کشورهای جهان است و با منابع سنتی انرژی، رقابتی جدی را شروع کرده است. انتظار می‌رود که این تغییر، عامل انقلاب بعدی انرژی جهان باشد. 3) تغییر سیاست‌های چین: این کشور که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی در جهان است درحال تغییر سیاست‌های اقتصادی و انرژی خود است. دولت و مجلس نمایندگان این کشور بر خلاف سال‌ها و دهه‌های گذشته اکنون برنامه‌ها را برای «آبی‌کردن» دوباره آسمان چین انجام می‌دهند و به همین دلیل تقاضای مصرف این کشور به سمت انرژی‌های پاک و گاز طبیعی مایل شده است. 4) برقی شدن جهان: هم‌اکنون سرعت افزایش مصرف برق بسیار بیشتر از سرعت افزایش مصرف سایر حامل‌های انرژی است. این وضعیت به دلیل عوامل مختلفی مانند استفاده بیشتر از سیستم‌های سرمایشی، گسترش خودروهای الکتریکی، دیجیتالی شدن امور پدید آمده است.

رییس آژانس بین‌المللی انرژی در پایان این بخش از سخنان خود تاکید کرد که 4 تغییر بنیادین یاد شده بر حوزه‌های مختلف انرژی تا سال 2040 اثرات عمیقی خواهند گذاشت و هیچ کشوری هم از اثرات این تغییرها در امان نخواهد بود.

در ادامه این نشست، وزیر انرژی و صنعت قطر در تشریح 4 تغییر نام برده شده و اثرات آنها در کشورش بیان کرد: جهان به نیرو همچنین به انرژی بیشتری نیاز خواهد داشت. برآوردها نشان می‌دهد که میزان نیاز به انرژی در سال 2040 حدود

30 درصد بیشتر از حال حاضر است. برای تامین این میزان قابل توجه از انرژی، شرکت‌های تولیدکننده و توزیع‌کننده بیشتری فعالیت خواهند کرد و سبد انرژی جهان هم تغییر خواهد یافت. با این حال تغییرات به صورت تدریجی خواهند بود و نه به صورت ناگهانی.

به باور محمد صالح الساده در دهه‌های پیش رو با آنکه شاهد تغییر سبدهای انرژی کشورها خواهیم بود، هیچ سوختی به طور کامل حذف نخواهد شد. او در این زمینه عنوان کرد: اگر بخواهم مثالی بزنم باید به شیوه تامین سوخت در جوامع نخستین اشاره کنم. در آن زمان از زیست‌توده‌ها برای تامین انرژی استفاده می‌شد و به تدریج سوخت‌های دیگری به گزینه‌های انسان اضافه شد. با این حال هیچ کدام از این سوخت‌ها به طور کامل منسوخ نشده‌اند و همچنان کاربردهای خود را دارند. به همین شکل در سال 2040 نیز همچنان هیدروکربن‌ها و سوخت‌های فسیلی نزدیک به سه‌چهارم از سبد سوخت مصرفی جهان را تشکیل خواهند داد؛ هر چند تغییراتی در میزان مصرف هر کدام از آنها و سایر انرژی‌ها اتفاق خواهد افتاد.

وی با اشاره به افزایش جمعیت جهان در 2دهه پیش رو بیان کرد: باید مساله افزایش کیفیت زندگی را هم در نظر گرفت. در دهه‌های گذشته، خواسته بشر برای افزایش کیفیت زندگی‌اش باعث شده تا میزان مصرف انرژی به ازای هر نفر افزایش یابد.

پس از صالح الساده، نوبت به سخنران بریتانیایی این نشست رسید تا مخالفت خود را با وزیر جوان قطری بیان کند. مدیرعامل شرکت سنتریکا در رد سخنان وزیر انرژی قطر پیرامون عدم حذف کامل هیچ کدام از منابع سوخت در آینده بیان کرد: ما در آستانه تحولی شگرف در صنعت انرژی جهان هستیم.

هم‌اکنون حدود 10درصد از تولید ناخالص داخلی جهان صرف انرژی می‌شود. ما پیش از این نیز تحول‌های بزرگی را در انرژی جهان داشته‌ایم. زمانی چوب، سوخت غالب جهان بود و زمانی هم زغال‌سنگ. اکنون با تحولی دیگر مشاهده خواهیم کرد که تغییر اساسی دیگری در منابع اصلی تامین انرژی جهان اتفاق خواهد افتاد. وی توضیح داد: اکنون ما(جهانیان) به دنبال آن هستیم که تا

50 سال آینده میزان تولید کربن ناشی از سوخت‌ها را به صفر برسانیم و انرژی مورد نیاز خود را از منابع تجدیدپذیر به دست آوریم؛ هدفی که با وجود چالشی بودن، شدنی است.

ایان کان ادامه داد: تغییرات قابل توجه دیگری نیز در حوزه‌های انرژی شاهد هستیم که بسیاری از آنها ناشی از خطر گرمایش جهانی و هراس جوامع از آن است. اکنون توزیع انرژی درحال افزایش است، جوامع محروم بیشتری به منابع اولیه انرژی دست پیدا می‌کنند و در نتیجه قدرت هر کدام از این مصرف‌کنندگان افزایش می‌یابد. شرکت‌های فعال در حوزه‌های انرژی به تدریج باید توجه بیشتری به نیازها و خواسته‌های مشتریان خود داشته باشند. این فرآیندها با دیجتالی شدن جهان هم سرعت بیشتری پیدا کرده‌اند.

او در تشریح مواضعش عنوان کرد: در پی تغییر و تحولات پیش رو، قدرت و اهمیت تولیدکنندگان انرژی به تدریج کاهش یافته و آنها باید برای موفقیت به خواسته‌های مصرف‌کنندگان توجه بیشتری داشته باشند و همکاری نزدیکی با آنها شروع کنند. در این میان ظهور فناوری‌های جدیدی در بازار مانند بلاک‌چین‌ و ارزهای مجازی شرایط را بسیار تغییر می‌دهند. با توجه به آنکه موضوع این جلسه درباره سیاست‌های دولتی در حوزه انرژی و برای دهه‌های پیش رو است باید عنوان کرد که با توجه به تغییر و تحولات بسیار گسترده، سیاست‌های دولتی نخواهند توانست خود را به سرعت به‌روز کرده و همگام با تحولات بازار پیش بروند.

کان نتیجه‌گیری کرد: گسترش خودروهای برقی و شبکه‌های گسترده‌تر انرژی غیرقابل توقف‌اند و سیاست‌های انرژی درحال از بین رفتن و کمرنگ‌تر شدن هستند. از این رو در سال 2040 دولت‌ها اثرگذاری و قدرت امروز را در حوزه انرژی نخواهند داشت.

با پایان سخنان کان، مجری برنامه از سخنران فرانسوی این نشست خواست تا نظر خود را درباره میزان ضعیف شدن دولت‌ها و سیاست‌های انرژی بیان کند. ایزابل کوشر، مدیرعامل گروه صنعتی انجی پاسخ داد: در اینکه تغییر و تحولات گسترده‌یی پیش روی صنعت انرژی جهان قرار دارد، شکی نیست. من هم معتقدم که درحال وارد شدن به عصر جدیدی هستیم و فکر می‌کنیم که همه چنین اعتقادی داشته باشند. بنابراین دیگر مساله این نیست که جهان انرژی دستخوش تغییر شد یا نه. اکنون مساله کارشناسان آن است که شاهد چه تغییراتی خواهیم بود و چه شرایطی را تجربه خواهیم کرد. با این حال من به عنوان یک رهبر کسب‌وکار، نظر متفاوتی درباره علت وقوع این تحولات دارم. به نظر من عامل اصلی رقم خوردن عصر جدید انرژی، فناوری‌های جدید نیست بلکه نگرش‌های جدید به مسائل است.

مدیرعامل گروه صنعتی انجی تشریح کرد: اکنون نگاه و نگرش تمام ما نسبت به مسائل مختلف تغییر اساسی کرده و همین عامل هم باعث انقلاب در بازار می‌شود. گرمایش جهانی یکی از مهم‌ترین مواردی بوده که نگرش ما را تغییر داده است. گرمایش جهانی و وضعیت وخیم زیست‌محیطی مانند یک هشدار عمل کرده و ما را از خواب غفلت بیدار کرده است. اکنون هر فعالیت و اقدام اقتصادی که «پایدار» نباشد مورد حمایت مردم جهان نخواهد بود. ما تنها یک سیاره داریم و مردم نسبت به شیوه رفتار با آن حساس‌اند. شاید اکنون برای نخستین‌ بار در دهه‌های گذشته است که خواسته‌های مردم از تولیدکنندگان، توسعه صرف فعالیت‌هایشان نیست بلکه خواستار آشتی کردن با طبیعت هستند. به گفته وی، تغییر نگرش‌های مردم اکنون به درون شرکت‌ها هم رسیده و شاهد آن هستیم که حتی کارکنان شرکت‌های فعال در حوزه انرژی هم نگاه متفاوتی نسبت به انرژی و محیط‌زیست دارند.

کوشر بیان کرد: در این شرایط شرکت‌ها مجبور هستند تا خود را تغییر دهند و همگام با خواسته‌های مصرف‌کنندگان و مشتریان خود پیش بروند. با این حال تغییر کردن برای شرکت‌های بسیار بزرگ مشابه «انجی» کار آسانی نیست؛ چراکه درحال حاضر در 70کشور مختلف فعال هستیم و 55 هزار کارمند داریم. در نهایت اما توانایی چنین شرکت‌هایی در تغییر خود بستگی به نگرش‌ها و طرز فکرهای افرادی دارد که برای آن کار می‌کنند.

او که افکارش تفاوتی واضح با دیگر حاضران نشست داشت در ادامه افزود: پس از تغییر نگرش‌های مردم جهان و لزوم توجه به آنها باید به فناوری‌های درحال ظهور حوزه انرژی توجه کنیم. فناوری‌های جدید می‌توانند یک تناقض بزرگ بازارهای قدیمی انرژی را حل کنند. تاکنون همواره شرکت‌های انرژی مجبور بودند تا بین «ارزش‌آفرینی» یا «منافع جمعی» یکی را انتخاب کنند. آنها یا از نظر مالی بسیار موفق می‌شدند یا از نظر خدمت به جامعه و توجه به مسائل زیست‌محیطی. با این حال ظهور فناوری‌های جدید این امکان را برای فعالان حوزه انرژی فراهم کرده تا به طور همزمان در راستای هر دو هدف حرکت کنند. رشد انرژی‌های تجدیدپذیر هم به همین دلیل بوده است. مدیرعامل انجی نتیجه‌گیری کرد که در پی تغییر نگرش مردم همچنین ظهور فناوری‌های جدید، شرکت‌هایی مانند انجی تصمیم می‌گیرند تا توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را در دستور کار خود قرار دهند، اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های خود را کاهش دهند، مصرف‌کنندگان را در فعالیت‌های خود دخیل کنند و توجه بیشتری به جامعه نشان دهند. چنین اقداماتی باعث می‌شود تا جامعه هم بهای بیشتری به آنها بدهد و موفقیت آنها را تضمین کند.

در انتهای دور نخست سخنرانی‌ها نوبت به سخنران چینی رسید؛ تنها کسی در این نشست که توانایی صحبت به زبان انگلیسی را نداشت و مجمع جهانی اقتصاد را ناچار کرده بود تا برای او و سایر شرکت‌کنندگان در نشست مترجم در نظر بگیرد. این موضوع باعث شد تا برخی از بخش‌های سخنان مدیرعامل‌ ترینا سولار در فرآیند ترجمه مبهم شود یا جا بیفتد.

مدیرعامل شرکت‌ ترینا سولار ابتدا عنوان کرد: همانطور که خانم کوشر گفت بدون شک امروز در یک عصر جدید از انرژی قرار داریم؛ عصری که در آن شاهد فناوری‌های جدید، نگرش‌های جدید و سیاست‌های جدید دولت‌ها هستیم. این عوامل باعث شده‌اند تا شاهد یک انقلاب و دگردیسی در این انرژی باشیم و چند مساله را در آن مشاهده کنیم. گئو جیفان این مسائل جدید را به این صورت تشریح کرد: نخستین تغییر رشد باورنکردنی انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی است. به عنوان مثال زمانی که من شرکت خود را در سال 1997 بنیان‌گذاری کردم، هزینه انرژی خورشیدی 20برابر بیش از هزینه امروز آن بود. مساله دیگر افزایش بهره‌وری این انرژی است. به عنوان مثال ظرفیت تولید یک گیگاوات انرژی خورشیدی در سال گذشته برابر با ظرفیت تولید 100گیگاوات انرژی خورشیدی در 20سال پیش بود. مساله دیگر امکان ذخیره‌سازی انرژی است. توان ذخیره‌سازی و قیمت آن در 20سال آینده به سرعت پیشرفت خواهد کرد و حتی از تصورات مردم هم فراتر خواهد رفت. مساله دیگر آن است که مصرف انرژی هم در سال‌ها و دهه‌های پیش رو تغییر خواهد کرد. (مترجم نشست در این بخش از صحبت‌های جیفان نتوانست ترجمه‌یی منسجم ارائه دهد اما به نظر می‌رسید که مدیرعامل چینی حاضر در نشست قصد داشت تا درباره افزایش کاربرد پنل‌های خورشیدی در واحدهای تجاری و مسکونی غیرمتمرکز همچنین مصرف برق در اینترنت و فعالیت‌های تولید ارز مجازی سخنانی بیان کند؛ چراکه او در پایان بیان کرد، انقلاب 20سال پیش رخ داده در فناوری و اینترنت باعث شده تا اکنون شاهد تغییر شیوه مصرف انرژی باشیم.)

مدیرعامل شرکت برق سنتریکا در ادامه این صحبت‌ها تصدیق کرد که فناوری‌ها علاوه بر آنکه بر نوع تولید انرژی اثر گذاشته‌اند بر شیوه مصرف آن هم اثرگذار بوده‌اند. ایان کان ادامه داد: با این حال تلاش عجولانه برای انطباق خود با این تحولات فناوری، کاری بسیار پرهزینه و خطرناک است و باید تعادلی بین تغییر سیستم‌های انرژی و سرعت تحولات فناوری ایجاد کرد. وی تاکید کرد: معنی این سخن آن است که سیستم‌های انرژی نباید پیش از ظهور فناوری‌های جدید و تثبیت آنها خود را تغییر دهند؛ چراکه فناوری جدید ممکن است موقتی باشد.

کارشناس فرانسوی در خلال این صحبت‌های کان، چهره‌یی متفکر داشت؛ گویا تاکنون به این مساله فکر نکرده بود و قصد داشت تا در ذهن خود صحت و سقم آنها را بررسی کند. در این شرایط با سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه «فناوری باید خود را به انرژی برساند یا انرژی باید خود را به فناوری برساند؟» و اندکی دستپاچه شد. کوشر پس از چند ثانیه تامل بیان کرد: واقعیت آن است که هم‌اکنون نسل نخست فناوری‌های قرن جاری تثبیت شده است. اما مساله آن است که برای پیشبرد و تغییر سیستم‌های رایج انرژی هم نیاز به فناوری‌های جدید است. به عنوان مثال هنوز هم ذخیره‌سازی انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار پرهزینه است و نیاز به ظهور فناوری‌های جدیدی در این حوزه داریم. صحبت‌های کارشناسان به این نقطه که رسید، رییس آژانس بین‌المللی انرژی توجه حاضران را به موضوعی جلب کرد که اهمیت آن کمرنگ دیده شده بود: «سیاست‌های دولت‌ها» بیرول عنوان کرد: اگر به خاطرتان مانده باشد یا از این موضوع اطلاع داشته باشید 30سال پیش وزیر انرژی نروژ در صحبت با همتای امریکایی خود از لزوم توجه به انرژی‌های پایدار سخن گفت. در آن زمان سوخت‌های فسیلی 81 درصد از سبد انرژی جهان را تشکیل می‌دادند. اما بسیاری از کشورها در جهت اصلاح برآمدند، بهره‌وری انرژی بسیار افزایش یافت، انرژی‌های نو توسعه یافتند، فناوری‌های جدید پدید آمدند و فعالان زیست‌محیطی بسیاری برای تغییر اوضاع تلاش کردند. با این حال پس از 30سال سهم انرژی‌های فسیلی در سبد انرژی جهان هنوز 80 درصد بود. بنابراین نمی‌توان همه‌ چیز را به فناوری محول کرد و اگر خودمان هم به دنبال تغییرات بزرگ هستیم باید آنها را موجب شویم؛ یکی از ابزارها برای این کار سیاست‌های دولتی است. در پایان این سخنان، وزیر انرژی قطر در تکمیل صحبت‌های مطرح شده، بیان کرد: باید به این موضوع توجه داشت که جهان امروز بسیار یکپارچه است. حتی سیاست‌های انرژی کشورها نیز بر یکدیگر اثر می‌گذارند. با این حال کشوری که نگرش و نگاه بهتری به آینده داشته باشد در سیاست‌گذاری موفق‌تر خواهد بود.

 در این نقطه مجری برنامه تلاش کرد تا از خاورمیانه‌یی بودن قطر استفاده کرده و نقش تحولات ژئوپلیتیک منطقه را در سیاست‌های انرژی این کشورها جویا شود. با این حال صالح الساده که مشخص بود قصد صبحت در این باره را ندارد با به جان خریدن انگ «دیپلماتیک سخن گفتن» اجازه نداد نقش مسائل سیاسی در سیاست‌های انرژی خاورمیانه برجسته شود. وی تنها به این جمله اکتفا کرد که کشورهای حاشیه خلیج [فارس] درحال تغییر سیاست‌های انرژی و اقتصادی خود و مستقل شدن از نفت و گاز هستند.