تهران آبستن 3800 حادثه در مقیاس فاجعه پلاسکو
بیش از 3800 ساختمان «بسیار پرخطر» و «پرخطر» در تهران وجود دارد
گروه راه و شهرسازی آزاده کاری
دی ماه سال گذشته ساختمان 17 طبقه پلاسکو بعد از چند ساعت آتش سوزی فرو ریخت و شهر را در بهت و حیرت فرو برد. بهمن ماه سال جاری نیز ساختمان وزارت نیرو که یکی از ساختمان‌های بلند و قدیمی شهر تهران است، طعمه حریق شد. در زمان آتش سوزی ساختمان وزارت نیرو گمانه زنی‌ها بر سر اینکه آیا این ساختمان نیز به سرنوشت پلاسکو دچار خواهد شد یا نه به یکی از بحث‌های مهم روز تبدیل شده بود و حتی مسوولان آتش نشانی عنوان کردند که احتمال ریزش این ساختمان نیز وجود دارد. خوشبختانه ساختمان وزرات نیرو بعد از 53 ساعت و با تلاش آتش نشانان خاموش شد، اما به گفته مسوولان آتش نشانی دیگر قابل استفاده نخواهد بود.
این حادثه بار دیگر ناایمن بودن ساختمان‌های قدیمی تهران را یادآور شد. بعد از حادثه پلاسکو مسوولان مختلف در شورای شهر، شهرداری و سازمان نظام مهندسی بارها به نا ایمن بودن بخش زیادی از ساختمان‌های تهران تاکید کردند. وجود نزدیک به 300 ساختمان بلندمرتبه ناایمن، ساختمان‌های مناطق بافت فرسوده و حتی برخی ساختمان‌های نوساز نیز که به دلیل عدم رعایت قوانین و مقررات ملی ساختمان در برابر حوادثی مانند آتش سوزی و زلزله نا ایمن‌اند، باعث شده تا بارها و بارها شاهد هشدار کارشناسان باشیم. کارشناسان زلزله بارها از وقوع فاجعه انسانی در صورت وقوع زلزله احتمالی در تهران سخن گفته‌اند. هشدارهایی که به نظر می‌رسد چندان جدی گرفته نمی‌شود.
به گزارش «تعادل»، بعد از حادثه پلاسکو قرار شد تا ساختمان‌های نا ایمن تهران شناسایی شوند و اخطارهای لازم برای ایجاد ایمنی لازم به آنها داده شود و ساختمان‌های پرخطر نظیر آلومینیوم و پاساژ علاء الدین نخستین اخطارها را دریافت کردند.
تشکیل کمیته ارتقای ایمنی ساختمان‌ها
زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره با اشاره به تشکیل کمیته ارتقای ایمنی ساختمان‌های شهر تهران اظهار کرد: چندی پیش قرار شد با توجه به خروجی‌های گزارش کمیته بازرسی منتخب رییس‌جمهور در خصوص پلاسکو کمیته‌یی در شورا زیرنظر کمیسیون حقوقی و نظارت و مرکب از افراد مختلفی که در موضوع مدخلیت دارند، تشکیل شود تا بتوانند خروجی‌های گزارش پلاسکو را پیگیری و مرتبا اعلام کند چه اقدام‌هایی در حال انجام است. این مصوبه بعد از تصویب در شورای شهر اکنون در فرمانداری مراحل پایانی خود را می‌گذراند و در حال تصویب شدن است.
صدر اعظم نوری ادامه داد: کمیته ایمنی شورای شهرکه ذیل کمیسیون محیط زیست و سلامت و خدمات شهری شورا فعالیت می‌کند نیز اقدام‌هایی را در این خصوص انجام داده است.
این کمیته ساختمان‌هایی که توسط آتش نشانی احصا شده‌اند را پیگیری می‌کند تا اقدام‌هایی که به آنها الزام شده است را انجام دهند. آتش نشانی ازطریق مراجع قضایی به صاحبان ساختمان‌های ناایمن اخطار می‌دهد و از آنها می‌خواهد نسبت به ایمنی ساختمان‌ها اقدام کرده و دستورالعمل آتش‌نشانی را اجرایی کنند.
اولویت‌بندی ساختمان‌های ناایمن شهر
به گفته رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورا به دلیل اینکه هم تعداد ساختمان‌های نا ایمن بسیار بالاست و دیگر اینکه ساختمان‌های نا ایمن در صورت عدم اجرای دستور العمل آتش نشانی به دستور مقام قضایی پلمب خواهند شد، به درخواست دستگاه قضایی رسیدگی به این ساختمان‌ها با انجام اولویت‌بندی انجام می‌شود. وی در این باره ادامه داد: هدف این است که خود این کار تبدیل به یک مشکل اجتماعی نشده و کار با نظم و به آهستگی پیش رود.
وی با بیان اینکه اولویت‌بندی ساختمان‌ها نیز بر اساس یکسری شاخص‌ها انجام می‌شود، گفت: بر این اساس، ساختمان‌های بسیاری پرخطر در اولویت قرار می‌گیرند. البته امکان رسیدگی به تمام ساختمان‌های بسیار پرخطر نیز در یک زمان وجود ندارد و این کار باید به تدریج صورت گیرد. ما یا دستگاه قضایی به دنبال پلمب کردن ساختمان‌ها نیستیم بلکه هدف رفع نا ایمنی ساختمان‌هاست. بنابراین ساختمان‌ها بر اساس نوع، جمعیت، دسترسی‌ها و نوع فعالیت شان اولویت‌بندی شده و در دستور رسیدگی قرار می‌گیرند.
آمار متناقض تعداد ساختمان‌های ناایمن
تاکنون مراجع مختلف آمارهای گوناگونی درباره تعداد ساختمان‌های ناایمن عنوان کرده‌اند. صدر اعظم نوری در این باره گفت: در حال حاضر شورای شهر آمار دقیقی درباره تعداد ساختمان‌های ناایمن ندارد اما براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان آتش نشانی تا به امروز 7 هزار و 300 ساختمان احصا شده که در گروه‌های مختلف هستند. از بین این7 هزار و 300ساختمان، 430 ساختمان بسیار پرخطر هستند و از این میان 3 هزار و 400ساختمان پرخطر و 3 هزار و 400 ساختمان میان‌خطر هستند که در این مدت با قید فوریت، ایمن‌سازی 10 پاساژ را دستور کار قرار داده‌ایم. بقیه نیز جزو ساختمان‌های کم خطر قراردارند اما لزوما اینها همه ساختمان‌های نا ایمن شهر تهران نیستند.
وجود 120 ساختمان امن
گذشته از تعداد ساختمان‌های ناایمن تهران سازمان آتش‌نشانی که از سال گذشته طرح رتبه‌بندی ساختمان‌های تهران را براساس درجه ایمنی و میزان مقاومت آنها در برابر حوادث طبیعی در دستور کار قرار داده بود، چندی پیش نتایج این مطالعات را منتشر کرده که نشان می‌دهد در حال حاضر 120 ساختمان امن در پایتخت وجود دارد که از این تعداد فقط دو ساختمان حائز درجه یک شده‌اند و مابقی به لحاظ میزان ایمنی در درجه‌های دو و سه قرار دارند.
در گزارش سازمان آتش‌نشانی، اغلب ساختمان‌های ناامن که از ۱۰۰ نمره کیفی، کمتر از ۵۰ نمره را دریافت کرده‌اند، شامل برج‌های مسکونی و ساختمان‌های بیش از ۴ طبقه می‌شود که برخلاف ساختمان‌های کوتاه مرتبه، از حساسیت بالایی در مواجهه با حوادث طبیعی برخوردارند، اما امکانات اولیه مقابله با حوادث در این ساختمان‌ها به چشم نمی‌خورد.
بر اساس این گزارش از بین 120 ساختمان بررسی شده هیچ یک موفق به اخذ درجه ممتاز نشده‌اند و تنها دو ساختمان هایپراستار و یک برج در منطقه پاسداران دارای رتبه یک هستند. علاوه بر این، 10 ساختمان دارای درجه دو و 108 ساختمان باقیمانده متاسفانه دارای درجه 3 هستند.
بی‌توجهی به ایمن‌سازی بیمارستان‌ها
علاوه بر ساختمان‌های اداری و مسکونی و تجاری نا ایمن، ساختمان بیمارستان‌ها از موارد بسیار مهم است که مورد بی‌توجهی مسوولان قرار گرفته است. در حادثه زلزله سر پل ذهاب شاهد بودیم که بیمارستان این شهر تاب زلزله را نیاورد و فرو ریخت. سوال اینجاست که چند درصد از بیمارستان‌های تهران در برابر حوادثی نظیر زلزله و آتشسوزی تاب مقاومت دارند؟ بنابر استانداردهای بین‌المللی ساختمان‌های دولتی باید مقاوم‌تر از سایر ساختمان‌ها باشند و عمری ۱۰۰ ساله و مقاوم در برابر زلزله داشته باشند که گمان نمی‌رود بیمارستان‌های تهران اینگونه باشند.
عدم ایمنی ساختمان‌های بلندمرتبه
تهران در سال‌های گذشته صاحب ساختمان‌های بلندمرتبه زیادی شده است. هم‌اکنون 978 ساختمان بلند با ارتفاع بیش از 12 طبقه در پایتخت وجود دارند که حدود یک سوم آنها در معابر صعب العبور، کوچه‌ها و خیابان‌های باریک قرار گرفته‌اند، البته بر اساس ضوابط طرح جامع و تفصیلی شهر تهران صدور مجوز برج‌‌سازی در این معابر ممنوع بوده اما به دلیل نبود سیستم‌‌های نظارتی و کنترلی مناسب به این قوانین و مقررات توجه نشده است. پیشتر محمد مهدی تندگویان نایب‌رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای چهارم شهر عنوان کرده بود که حدود 40 درصد از برج‌ها سیستم اطفای حریق داخلی ندارند و در صورت بروز آتش سوزی امکان اطفا حریق آنها نیست. بنابر آمار و اطلاعات موجود اکنون ساختمان‌های نا امن زیادی در سطح شهر وجود دارد که رسیدگی به آنها فقط نیازمند برنامه‌ریزی است. برخی ساختمان‌های قدیمی تهران دیگر کارایی خود را از دست داده‌اند و حتما باید تخریب و بازسازی شوند. گذشته از ساختمان‌های نا امن در تهران وجود 4 هزار و 400 هکتار بافت فرسوده این ناامنی را تشدید کرده است و در صورت وقوع حادثه‌هایی مانند زلزله یا آتشسوزی فاجعه بزرگ رقم خواهد خورد.
تمرکز بر مبحث دوم و کمیسیون ماده 100
زهرا نژاد بهرام، عضو هیات رییسه شورای شهر نیز در گفت‌وگو با تعادل با بیان اینکه شورای پنجم بعد از روی کار آمدن توجه بسیاری به مساله ایمنی ساختمان‌های شهر تهران داشته است، اظهار کرد: در این خصوص همکاری با نهادهای دیگر از جمله سازمان نظام مهندسی را در دستور کار قرار داده‌ایم و مصوبات مبحث دوم مقررات ملی ساختمان را پیگیری می‌کنیم. همچنین جلسات بسیاری بین کمیسیون معماری و شهرسازی و کمیسیون عمران برگزار می‌شود تا بتوانیم موضوع چهار ناظره بودن در برخی از املاک را انجام دهیم. از طریق کمیسیون ماده 100 نیز پیگیر این موضوع هستیم. تلاش ما در کمیسیون ماده 100 بر این است تا مهندس ناظر ساختمانی که تخلف کرده تنبیه شود. برای رسیدن به این منظور بررسی می‌کنیم چه تعداد آرای صادر شده اجرایی شده و چه تعداد در حال اجراست.
ایمن‌سازی نیازمند فرهنگ‌سازی
وی با تاکید بر ضرورت حرکت به سمت ایمن کردن ساختمان‌ها، ادامه داد: در شورای شهر به دنبال فرهنگ‌سازی هستیم تا مالک هنگام ساخت و ساز از مصالح مرغوب استفاده کند و ساختمانی که احداث می‌کند جایی ایمن برای خود و خانواده‌اش باشد. در واقع باید بحث مسوولیت اجتماعی را بین مالکان و سازندگان بنا به خصوص بناهای بلندمرتبه که مصرف غیر شخصی دارد، ایجاد کنیم. معتقدم ایمن‌سازی‌سازی ساختمان‌ها بیش از هر چیز نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.
اما دراین رابطه ابزارهای نظارتی راهکار مناسبی است برای عبور از نا ایمن شدن ساختمان‌ها. وی با تاکید بر اینکه مبحث دوم مقررات ملی ساختمان در این زمینه بسیار مهم است و باید روی آن تمرکز کنیم، افزود: اکنون کمیسیون معماری و شهرسازی روی این موضوع تمرکز کرده است و همکاری خوبی بین شورا، شهرداری و سازمان نظام مهندسی در این زمینه وجود دارد. امیدواریم بتوانیم تعداد ساختمان‌های نا ایمن را در آینده نزدیک به حداقل برسانیم. وی درباره تعداد ساختمان‌های ناایمن شهر تهران نیز گفت: دراین خصوص آمارهای مختلفی ارائه شده است و دلیل آن هم به نوع نگاه مسوولان در بخش‌های مختلف بر می‌گردد. برخی ساختمان‌های واقع شده روی گسل‌ها را در نظر می‌گیرند، برخی ساختمان‌های بلندمرتبه و برخی نیز ساختمان‌های مناطق بافت فرسوده را در آمارهای خود اولویت می‌بخشند به همین دلیل آمارها قابل اتکا نیست. در تهران بیش از 3 هزار هکتار بافت فرسوده داریم که اگر فقط بخواهیم ساختمان‌های این مناطق را به عنوان بافت فرسوده در نظر بگیریم چیزی حدود کمتر از یک میلیون پارسل ساختمان نا ایمن خواهیم داشت.
اولویت با ساختمان‌های بلندمرتبه
نژادبهرام ادامه داد: همچنین 209ساختمان بلندمرتبه شناسایی شده است که از ایمنی لازم برخوردار نیست و استانداردهای ایمنی را ندارند. اولویت شورای شهر با ساختمان‌های بلند ناایمن و نیز ساختمان‌های منطقه بافت فرسوده است. به همین دلیل تمرکز خود را بر ساختمان‌های ناایمن مناطق 11 و 12 گذاشته‌ایم. در این رابطه سال گذشته 11 ساختمان نا ایمن شناسایی شد که با کمک قوه قضاییه به برخی ساختمان اخطار داده شد از جمله ساختمان آلومینیوم که تعهد دادند در نخستین فرصت مسائل ایمنی را اجرایی کنند و برخی ساختمان‌ها نیز پلمب شدند.
ایمنی ساختمان فقط سازه نیست
عباس ریاضت، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری نیز در گفت‌وگو با تعادل در این باره اظهار کرد: هرگاه سخن از ایمنی ساختمان می‌شود اکثر مردم، مسوولان و متخصصان روی سازه ساختمان تمرکز می‌کنند در صورتی که مباحث مهم دیگری هم هستند که کمتر به آنها توجه شده است. مباحثی همچون نقشه ساختمان، نوع کاربری، تراکم ساختمان و تراکم بافت محله، عرض کوچه، تخلیه اضطراری، تاسیسات و تجهیزات شهری مناسب و منعطف، رعایت سرانه کاربری‌های محله و...
به گفته ریاضت، بسیاری از این موارد ذکر شده به صورت کامل در طرح تفصیلی هر شهر توسط مهندسان شهرساز مشخص می‌شود ولی هنگام اجرا به مشکل برمی‌خورد. در اینجا لازم است بازرسان متخصص شهرساز از سازمان نظام مهندسی و ساختمان کشور بر رعایت اینگونه موارد نظارت داشته باشند تا بتوانیم شاهد ساختمان‌های ایمن باشیم.
وی با بیان اینکه نبود بازرسی دوره‌یی حتی پس از پایان کار ساختمان و قوانین ناقص باعث می‌شود که مالکان پس از مدتی اقدام به انجام تغییرات اختصاصی خود در ساختمان کنند و توجهی به ایمنی نداشته باشند، مثالی زد و گفت: هم‌اکنون در بین طبقات ساختمان به جای در‌های شیشه‌یی پرخطر از در‌های چوبی بدون رنگ استفاده می‌کنند و سازمان آتش‌نشانی نیز از ساختمان بازدید و تایید می‌کند ولی پس از مدتی این در‌ها توسط مالکین رنگ یا به کلی حذف می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین ساختمان‌های با نمای شیشه باعث می‌شود هنگام زلزله بر تعداد مصدومان افزوده شود و هنگام آتشسوزی شیشه‌ها فرو بریزد و ساختمان مانند یک دودکش عمل کند و مانند پلاسکو فرو بریزد. نصب کولر‌های گازی روی نماهای بیرونی ساختمان باعث می‌شود در مواقع بحرانی روی سر مردم فرو بریزد. همچنین باید عرض خیابان و کوچه نسبت به ارتفاع ساختمان‌ها بررسی شود و کاربری آن طبق نقاط دسترسی و شعاع عملکرد مشخص شود. این کارشناس شهرسازی با بیان اینکه ایمنی نباید فقط در داخل ساختمان‌ها مورد توجه باشد، گفت: هنگام بحران نیز باید به تخلیه اضطراری ساختمان و محله نیز توجه داشته باشیم و سناریوهای مختلف را بررسی و پیاده‌سازی کنیم و آموزش‌های لازم را به مردم محله و مالکان ساختمان‌ها ارائه کنیم. در سطح هر محله مانور مخصوص به خودش را برگزار کنیم تا مردم و مالکان مجتمع‌های تجاری بدانند در مواقع بحرانی چه کاری باید انجام بدهند تا صدمات ناشی از حادثه را به حداقل ممکن برسانند.
وی با اشاره به هوشمندسازی ساختمان‌های شهر نیز گفت: اکنون زمین و خانه و املاک در ایران به عنوان کالای سرمایه‌یی مطرح است و با اینکه این موضوع برای اقتصاد کشور یک نقطه ضعف محسوب می‌شود ولی می‌توان از آن به عنوان یک فرصت نیز استفاده کرد بدین شکل که ایده‌های هوشمندسازی ساختمان و به‌دنبال آن هوشمندسازی شهر را اجرا کرد و مالکان و سازندگان با اضافه کردن این مورد به املاک خود بتوانند با ارزش افزوده بیشتری املاک خود را به فروش برسانند و بدین‌ترتیب هوشمندسازی و کنترل ایمنی ساختمان توسط خود مالکان و بدون اجبار انجام می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه گره مشکلات ایمنی ساختمان‌ها و شهر‌های ما فقط با همکاری سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری و به دست مهندسان شهرسازی باز می‌شود، اظهار کرد: شهرسازان باید ناظر بر رعایت قوانین شهری باشند و با شناسایی مشکلات وضع موجود، پیشنهاد‌های خود را برای آینده شهر و ساختمان‌ها ارائه کنند سپس مهندسان معمار طرح زیبایی شناختی و انسان‌مداری ساختمان را پیشنهاد دهند و مهندسان عمران طرح سازه ساختمان‌ها را ارائه کنند. درنهایت با همکاری مهندسان شهرساز و معمار و عمران می‌توان اطمینان حاصل کرد که ساختمان طبق طرح تفصیلی و طبق نظر معمار خوش‌ذوق و طبق تایید مهندس عمران دارای سازه‌یی قدرتمند ساخته می‌شود و ادامه این روند منجر به ایجاد شهر‌هایی با قانون و انسان‌محور و مقاوم و ایمن است.
در سالروز حادثه پلاسکو همایش‌ها و برنامه‌های مختلفی در خصوص عبرت گرفتن از پلاسکو برگزار شد. در یکی از این همایش اسماعیل خیرآبادی، عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران اظهار کرد که یک سوم ساختمان‌های تهران نا ایمن است. به گفته وی ایمنی ساختمان‌ها شامل سه دسته بلندمرتبه‌های زیر ۶ طبقه و کوچه‌های فرعی است، و بهتر است یک نقشه جامع برای ایمن‌سازی این قبیل ساختمان‌ها تهیه شود.
بازار تهران نیازمند توجه ویژه
بازار تهران یکی از مناطقی است که روزانه مراجعه‌کنندگان بسیاری دارد و علاوه بر دارا بودن بافت فرسوده، وجود بافت تاریخی در این محدوده اهمیت توجه به آن را دو چندان کرده است. به گفته کارشناسان وضعیت بازار بسیار بدتر از ساختمان پلاسکو است و اگر یک آتشسوزی کوچکی در آنجا رخ دهد، شاهد صدمات جانی و مالی بسیاری خواهیم بود. بنابراین مسوولان باید توجه ویژه به این منطقه از شهر داشته باشند.
واقعیت این است که وزارت راه وشهرسازی، سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری تهران مسوولیت اصلی برای پیگیری مقاوم‌سازی ساختمان‌ها به خصوص ساختمان‌های قدیمی و همچنین اعمال مدیریت برای تعمیر و نگهداری از همه ساختمان‌ها را دارند. وظیفه هر سه نهاد یاد شده در ارتباط با این موضوع آن است که بدون هیچ گونه ملاحظه‌کاری و اغماض براساس ضوابط و مقررات موجود پیگیر ایمن‌سازی حجم گسترده ساختمان‌ها و برج‌های قدیمی مشابه پلاسکو در پایتخت و سایر شهرها باشند.
