مصایب محدودیت گزینه‌های پروازی برای مسافران

گروه راه و شهرسازی  زهره علامی

چندی پیش علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری از حذف پروازهای چارتری خبر داد. تصمیمی که در همان روزهای نخست اعتراض شدید فعالان گردشگری، آژانس‌های هواپیمایی و ایرلاین‌ها را به همراه داشت. البته انتقاد از تصمیم جدید سازمان هواپیمایی کشوری تنها محدود به زیان مالی آژانس‌ها و ایرلاین‌ها نمی‌شود. کارشناسان صنعت گردشگری معتقدند که اجرای این تصمیم ضربه محکمی به صنعت توریسم کشور و به تبع آن رونق گردشگری در کشورهای مجاور می‌شود. در واقع با حذف پروازهای چارتری و حضور بلامنازع پروازهای سیستمی، هزینه بلیت مقاصد گردشگری داخلی و خارجی به هم نزدیک شده و بسیاری از مسافران مقاصد گردشگری خارجی را ترجیح می‌دهند و بر همین اساس هم برخی مسافران با توان مالی پایین از چرخه گردشگردی حذف می‌شوند و هم صنعت گردشگری آسیب می‌بیند. مخالفان حذف پروازهای چارتری، معتقدند که نظم دهی به پروازها و همچنین سرویس‌دهی بهتر به مسافران می‌تواند بدون حذف پروازهای چارتری هم انجام شود و سازمان هواپیمایی کشوری برای انجام این دو هدف نیازی به حذف صورت مساله ندارد اما از سوی دیگر موافقان تصمیم جدید سازمان می‌گویند که در پروازهای چارتری حقوق مسافر نادیده گرفته می‌شود و خرید بلیت‌های چارتری در برخی مواقع به ضرر مسافر تمام می‌شود. بر همین اساس بهتر است، پروازهای چارتری از سیستم فروش بلیت حذف شوند ضمن اینکه با حذف این پروازها حجم مسافرت‌ها هم تغییر نمی‌کند و مسافرانی که زمان در سفر بر‌ای آنها اولویت داشته باشد، سفر هوایی همچنان اولویت اول و آخر آنها باقی می‌ماند. اما باید به این موضوع توجه شود که حذف پروازهای چارتری به بهانه احقاق حقوق مسافران شاید ساده‌ترین راه برای دستیابی به این هدف باشد اما بهترین راه نیست و راه‌های دیگری برای احقاق حقوق مسافران وجود دارد که می‌تواند تبعات منفی کمتری به همراه داشته باشد. ساماندهی پروازهای چارتری و حذف چارتر‌کنندگانی که قوانین را زیر پا می‌گذارند، گزینه بهتری نسبت به حذف کامل پروازهای چارتری است ضمن اینکه برخی کارشناسان معتقدند که اگر پروازهای چارتری 50 درصد و پروازهای سیستمی 50 درصد دیگر از کل پروازها را به خود اختصاص دهند و سهم دقیق هر کدام از این پروازها مشخص باشد بسیاری از مشکلات کنونی مسافران حل می‌شود.

 حقوق مسافران در پروازهای چارتری؟

حمیدرضا پهلوانی، رییس سابق سازمان هواپیمایی کشوری درباره حذف پروازهای چارتری و تبعات این تصمیم به «تعادل» می‌گوید: این پروازها مولفه‌های خاصی دارند و سیستم پروازهای چارتری جدا از پروازهای برنامه‌یی است و این دونوع پرواز قوانین متفاوتی هم دارند.

پهلوانی می‌افزاید: اگرچه پروازهای برنامه‌یی و چارتری مقوله‌های جداگانه‌یی هستند اما در ایران به دلیل مشکلات اقتصادی، پروازها، تلفیقی از چارتری و برنامه‌یی هستند و در پروازهای برنامه‌یی(سیستمی) چارتر هم با نسبت‌های متفاوت گنجانده شده است.

او ادامه می‌دهد: به دلیل ویژگی‌های خاص پروازهای چارتری، تعاریف حقوقی خاصی هم برای مسافران این پروازها وجود دارد و یکی از بارزترین ویژگی‌های این پروازها غیرقابل برگشت بودن بلیت است درحالی که در پروازهای برنامه‌یی بلیت قابل برگشت است.

به گفته این کارشناس ارشد صنعت هوانوردی در پروازهای چارتری حقوق مسافر چندان جدی گرفته نمی‌شود و پروازهای چارتر به دلیل منافع و مزایای اقتصادی که برای چارتر‌کنندگان به همراه دارند از سوی آژانس‌ها همچنین چارترکننده‌ها مورد استقبال قرار می‌گیرند.

پهلوانی با اشاره به اینکه چارترکنندگان بیشتر به دنبال چارتر هواپیماهایی با مقاصد گردشگری هستند، اضافه می‌کند: در برخی فصول سال که تعداد مسافران کمتر است به دلیل کاهش تقاضا قیمت بلیت چارتر هم کاهش می‌یابد و بلیت با قیمت کم در اختیار مسافر قرار می‌گیرد و از نظر مالی به نفع مسافر است و در فصول پرتقاضای سال قیمت بلیت پروازهای چارتری افزایش می‌یابد و حتی در برخی موارد از قیمت بلیت‌های برنامه‌یی هم بیشتر می‌شود.

او بیان می‌کند: در صورتی که یکی از پروازهای چارتری دچار حادثه شود، قوانین حمایت کمتری از حقوق مسافران می‌کنند و اگرچه مسافران این پروازها تا حدودی هزینه کمتری نسبت به پروازهای برنامه‌یی پرداخت می‌کنند اما حقوق کمتری نسبت به مسافران پروازهای برنامه‌یی دارند.

رییس سابق سازمان هواپیمایی کشوری ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه حقوق مسافران پروازهای چارتری نسبت به پروازهای برنامه‌یی کمتر است، استفاده از این پروازها با وجود هزینه کمتر ‌به ضرر مسافران است.

 حذف چارتر اثری بر اقتصاد ندارد

پهلوانی معتقد است که مسافران تنها در پروازهای سیستمی از حق و حقوق یک مسافر برخوردار می‌شوند؛ نام آنها، شماره شناسنامه و... روی بلیت ثبت می‌شود و شما به عنوان یک مسافر به رسمیت شناخته می‌شوید.

او می‌گوید: پروازهای چارتری منافع اقتصادی برای چارترکننده دارد و او از یک نقطه به نقطه دیگری هواپیما را چارتر می‌کند و بیشتر به دنبال دستیابی به اهداف اقتصادی است.

این کارشناس ارشد صنعت هوانوردی با رد کاهش حجم مسافران هوایی با حذف پروازهای چارتری بیان می‌کند: اگر پروازهای چارتری حذف شوند، مسافران از پروازهای سیستمی استفاده می‌کنند و تقریبا هزینه ثابتی را در شرایط و فصول مختلف پرداخت می‌کنند.

پهلوانی اظهار می‌کند: برای مسافر جز یک مقدار هزینه بیشتر در بلیت پروازهای برنامه‌یی، تفاوتی بین پروازهای برنامه‌یی و چارتری وجود ندارد.

او تصریح می‌کند: با توجه به اینکه حقوق مسافر در پروازهای چارتری پایمال می‌شود، حذف این پروازها گزینه خوبی است و خللی هم درحجم مسافر ایجاد نمی‌کند و مسافران از پروازهای برنامه‌یی استفاده می‌کنند ضمن اینکه با توجه به پایمال شدن حقوق مسافر، کاهش میزان گردشگری موضوعی حاشیه‌یی است.

رییس سابق سازمان هواپیمایی کشوری ادامه می‌دهد: حذف پروازهای چارتری تاثیری در رونق اقتصادی کشور ندارد و در صورت اجرای این تصمیم با انجام پروازهای برنامه‌یی مسافران می‌توانند به مقاصد مورد نظر خود سفر کنند.

 حذف پروازهای چارتری و کاهش عرضه

محمدرضا ملکی، ‌کارشناس هوایی که مدیریت یک آژانس هوایی را برعهده دارد با حذف پروازهای چارتری موافق نیست و در این زمینه به «تعادل» می‌گوید: برخی کارشناسان مطرح می‌کنند که حذف پروازهای چارتری موجب ارزان‌تر شدن بلیت پروازهای داخلی می‌شود درحالی که حذف این پروازها تاثیری در قیمت بلیت هواپیماها ندارد.

ملکی ادامه می‌دهد: بلیت پروازهای چارتری در اغلب مواقع زیر قیمت مصوب فروخته می‌شود و تنها در برخی فصول پرتقاضا شاهد افزایش قیمت بلیت پروازهای چارتری هستیم و در سایت‌ها مشاهده می‌کنیم که بلیت برخی مقاصد به 20تا 25تومان هم می‌رسد درحالی که نرخ مصوب این مسیر چندین برابر است.

این کارشناس هوایی اظهار می‌کند: در سایر کشورها هم در فصول پرتقاضا شاهد افزایش قیمت بلیت هواپیما هستیم و در زمانی که تقاضا کاهش می‌یابد، قیمت بلیت هم افت می‌کند. او می‌افزاید: کاهش قیمت بلیت پروازهای داخلی بستگی به عرضه دارد و در صورتی که هماهنگی مناسبی میان عرضه و تقاضا برقرار باشد شاهد کاهش قیمت بلیت هواپیما خواهیم بود که این افزایش عرضه نیازمند برقراری پروازهای فوق‌العاده در زمان رشد تقاضا از سوی ایرلاین‌هاست.

به گفته ملکی، کاهش قیمت بلیت پروازها همچنین می‌تواند به دلیل کاهش قیمت بلیت از سوی چارترکننده‌ها باشد که با توجه اینکه شرکت‌های چارترکننده هواپیما عموما شرکت‌های برگزار کننده تور هستند و به صورت پکیج قیمت‌ها را اعلام می‌کنند چندان به صرفه نیست که قیمت بلیت را کاهش دهند.

این کارشناس هوایی می‌گوید: در صورتی که پروازهای چارتری حذف شود. ایرلاین‌ها باید با برگزاری پروازهای فوق‌العاده ‌کاهش پروازها را پوشش دهند زیرا با حذف این پروازها میزان عرضه افت می‌کند ضمن اینکه ایرلاین‌ها به صورت قیمت مصوب پروازها را به فروش می‌رسانند.

او اظهار می‌کند: در شرایطی قیمت بلیت هواپیما بسیار کمتر از قیمت مصوب فروخته می‌شود که تعدادی از صندلی‌های چارتر‌کننده فروخته نشده و چارتر‌کننده برای کاهش ضرر و زیان مالی مجبور به فروش بلیت‌های خود با قیمت‌های پایین می‌شود.

ملکی می‌افزاید: ایرلاین‌ها براساس نرخ مصوب بلیت می‌فروشند و حذف پروازهای چارتری باعث نمی‌شود که این ایرلاین‌ها اقدام به کاهش قیمت بلیت کنند بر همین اساس اعلام کاهش قیمت بلیت با حذف پروازهای چارتری استدلال درستی نیست.

 حذف تورهای ارزان قیمت

ملکی با اشاره به دیگر تبعات حذف پروازهای چارتری می‌گوید: با این اقدام تورهای ارزان قیمتی که برای طیف وسیعی از مردم از لحاظ مالی به صرفه بود دیگر برگزار نمی‌شود و این موضوع به ضرر بسیاری از مردم است.

این کارشناس صنعت هوایی ادامه می‌دهد: پروازهای چارتری همچنین تورهای ارزان قیمت به نفع مسافرانی بود که قصد سفر در فصل پرتقاضا را ندارند یا توان مالی پرداخت تورهای گرانقیمت را ندارند.

او اظهار می‌کند: با حذف پروازهای چارتری تعداد پروازهای انجام شده، کاهش می‌یابد و ایرلاین‌ها باید این خلأ در عرضه را پوشش دهند.

 ساماندهی چارتر‌کننده‌ها

ملکی درباره علت حذف پروازهای چارتری می‌گوید: یکی از دلایلی که سازمان هواپیمایی کشوری را برای حذف این پروازها ترغیب کرد، تخلفات برخی ایرلاین بود که باید با آنها برخورد شود نه اینکه کل پروازهای چارتری به دلیل تخلف برخی ایرلاین‌ها و آژانس‌های هواپیمایی حذف شود.

مدیر یکی از آژانس‌های هواپیمایی پیشنهاد می‌دهد: سازمان هواپیمایی باید شرکت‌های چارتر‌کننده را رتبه‌بندی کند و شرکت‌هایی که مرتکب تخلف شده‌اند را حذف کند اما حذف تمام پروازهای چارتری منطقی نیست زیرا فروش بلیت‌های چارتری در تمام دنیا انجام می‌شود.  او ادامه می‌دهد: بهترین گزینه، رتبه‌بندی ایرلاین‌ها و چارتر‌کننده است. اقدامی که پیش از این نیز قرار بود، سازمان هواپیمایی کشوری انجام دهد که ایرلاین‌ها را رتبه‌بندی کند و از این پس بلیت ایرلاین‌ها براساس رتبه‌یی که دارند، قیمت‌گذاری شود.

ملکی اضافه می‌کند: ساماندهی پروازهای چارتری همچنین ایرلاین‌ها بهترین گزینه است و نباید از ادامه فعالیت شرکت‌های چارتری که براساس قوانین عمل می‌کنند، جلوگیری شود.

 سهم پروازهای چارتری؟

این کارشناس حوزه هوایی درباره سهم پروازهای چارتری و سیستمی نسبت به کل پروازها می‌گوید: این سهم در ایرلاین‌های مختلف همچنین مسیرهای مختلف متفاوت است به عنوان نمونه در دو ایرلاین بزرگ کشور یعنی ایران ایر و ماهان ایر بیش از 95درصد پروازهای انجام شده مربوط به پروازهای سیستمی است و حداکثر 5 درصد مربوط به پروازهای چارتری است.

او بیان می‌کند: سهم پروازهای چارتری در دیگر ایرلاین‌ها متفاوت است اما می‌توان گفت که عمده پروازهای چارتری به مقصدهای گردشگری و زیارتی انجام می‌شود، شهرهایی مانند کیش، مشهد، ‌شیراز و...

به گفته ملکی ایرلاین‌ها پروازهای سیستمی خود را برای انجام پروازهای چارتری حذف نمی‌کنند و اگر ایرلاینی روزانه دو پرواز به شیراز داشته باشد در روزهای پرتقاضا دو پرواز دیگر هم به صورت فوق‌العاده انجام می‌دهد و این پروازهای فوق‌العاده را به چارترکننده می‌دهد.

 ضربه به توریسم سیاحتی و زیارتی

این مدیر آژانس هواپیمایی ادامه می‌دهد: پروازهای چارتری در مسیرهایی که به مناطق محروم است، مشاهده نمی‌شود و مربوط به مسیرهای پرتقاضاست زیرا پرواز به مناطق محروم تعدادی مسافر مشخص دارد و حجم این مسافران در فصول مختلف سال چندان تغییر نمی‌کند و بر همین اساس نیازی به انجام پروازهای چارتر نیست. او می‌گوید: حذف پروازهای چارتری به این معناست که توریست یا باید از پروازهای سیستمی استفاده کند که هم قیمت بالاتری دارد و هم اینکه محدود است که این موضوع ظرفیت توریستی شهرهای پرمسافر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد به عنوان نمونه اگر پروازهای چارتر به شهرهایی مانند کیش و مشهد حذف شود به طور حتم حجم مسافران هوایی به این شهرها کاهش می‌یابد.

ملکی می‌گوید: حذف این پروازها موجب می‌شود که تعدادی از مسافران سفر خود را لغو کنند یا از دیگر وسایل حمل و نقل بهره ببرند که این موضوع به نفع صنعت هوایی کشورمان نیست.

او اضافه می‌کند: حذف پروازهای چارتری شاید در شرایطی که زیرساخت‌های لازم در حوزه جاده‌یی و ریلی وجود داشت چندان غیرمنطقی نبود اما با توجه به اینکه زیرساخت لازم در این حوزه‌ها وجود ندارد این اقدام چندان منطقی و اقتصادی نیست ضمن اینکه مسافر تهران- کیش با توجه به زمان زیاد سفر جاده‌یی یا ریلی نمی‌تواند از این نوع سفرها استفاده کند.

به گفته این کارشناس حوزه هوایی تا زمانی که زیرساخت‌های ریلی و جاده‌یی ایران بهبود نیابد، حذف پروازهای چارتری موجب می‌شود که قیمت بلیت سفر داخلی و قیمت بلیت کشورهای خارجی مجاور به هم نزدیک شده و بسیاری از مسافران، سفر خارجی را به داخلی ترجیح دهند و حجم بسیاری از مسافران مقاصد خارجی ازجمله ترکیه، ‌آذربایجان و ارمنستان را انتخاب کنند.

ملکی معتقد است: نباید با تصمیم‌های اشتباه اقدام به کم رنگ‌تر شدن صنعت گردشگری کشور و رونق گردشگری کشورهای مجاور کنیم زیرا حذف پروازهای چارتری کمکی به ساماندهی قیمت بلیت، پروازها و... نمی‌کند و سازمان هواپیمایی کشوری باید شرکت‌های چارتر‌کننده همچنین ایرلاین‌ها را نظم‌دهی کند.

این مدیر آژانس هواپیمایی ادامه می‌دهد: با فشار بر شرکت‌های تور اپراتور مشکلی حل نمی‌شود فقط موجب می‌شود که مسافران به مقاصد دیگر سوق داده شوند.

او با اشاره به اینکه حذف پروازهای چارتری نه تنها به ضرر مسافر است بلکه به صنعت گردشگری کشور هم ضربه می‌زند، می‌گوید: یکی دیگر از گزینه‌ها این است که 50 درصد پروازها سیستمی و 50 درصد دیگر چارتری باشد اگرچه هم‌اکنون بیش از 50 درصد پروازها سیستمی است.

ملکی می‌گوید: می‌توان این دستورالعمل به ایرلاین‌ها ارائه شود که در کنار دو پرواز سیستمی به مشهد یا کیش دو پرواز چارتری هم به این مسیرها داشته باشد.  این کارشناس صنعت هوایی می‌گوید: در دنیا قانون عرضه و تقاضا بر اقتصاد حاکم است و بهتر است که بازار صنعت هوایی را به حرکت عرضه و تقاضا واگذار کنند. او می‌گوید: ایرلاین‌ها با اجرای دستورالعمل 50 درصد سیستمی و 50 درصد چارتری در مقاصد پرمسافر موافق هستند که مشتری‌های خود را حفظ کنند.

ملکی می‌گوید: در سایر کشورها برای فروش ارزان‌تر بلیت بین ایرلاین و مسافر رقابت وجود دارد اما در ایران به دلیل ناهماهنگی عرضه و تقاضا شاهد چنین رقابتی نیستم. او اضافه می‌کند: قیمت بلیت پرواز چارتر در تمام کشورها براساس عرضه و تقاضا هماهنگ می‌شود و به عنوان نمونه در تعطیلات کریسمس قیمت بلیت پروازها افزایش می‌یابد و در فصول کم تقاضا شاهد کاهش قیمت بلیت هستیم.

این کارشناس صنعت هوایی می‌گوید: با افزایش عرضه، قیمت بلیت کاهش می‌یابد و این به نفع مسافر است اما در ایران با توجه به کاهش عرضه شاهد چنین موقعیتی برای مسافران نیستیم اگرچه وجود پروازهای چارتر تا حدودی موقعیت خوبی را برای مسافران در مسیرهای پرتقاضا فراهم می‌کند.

 مشکلی از مسافران حل نمی‌شود

رییس سابق سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است که حذف پروازهای چارتری درراستای حفظ حقوق مسافران پروازهای هوایی است اما محمدرضا ملکی، مدیر یکی از آژانس‌های هوایی این تصمیم را به ضرر مسافران می‌داند زیرا بسیاری از آنها برای بهره‌گیری از تورهای ارزان قیمت محدود می‌شود اما در این میان امیر هاتفی، دبیر انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری استان تهران در گفت‌وگو با تجارت نیوز می‌گوید: حذف کردن پروازهای چارتری مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه پروازهای چارتری باید ساماندهی شوند و پروازهای چارتری در همه جای دنیا انجام می‌شود و انجام این نوع پروازها در ایران هم ضرورت دارد.

این کارشناس ارشد حوزه گردشگری تصریح می‌کند: ممکن است با حذف پروازهای چارتری قیمت را برای یک مقطع زمانی کوتاه‌مدت پایین آورد، اما اینکه سفرها را با قیمت پایین‌تر در تمام طول سال ارائه دهیم، امکانپذیر نیست.

به گفته او، اگر سازمان هواپیمایی کشور قصد دارد که پروازهای چارتری را حذف کند دوباره به سرجای اول خود یعنی انجام تنها پروازهای سیستمی برمی‌گردیم که متاسفانه برای این پروازها به دلیل محدودیت نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد.

هاتفی می‌افزاید: مشکل عمده‌یی که در زمینه پروازهای سیستمی وجود دارد این است که محدود هستند. به‌عنوان مثال تعداد پروازها درماه‌های اسفند و فروردین با اردیبهشت و خرداد به یک اندازه است. درچنین شرایطی آژانس‌های مسافرتی پروازها را چارتر می‌کنند که نوع دوم فروش بلیت به مسافران است، اما از آنجایی که عرضه و تقاضا با هم همخوانی ندارد، یعنی تعداد مسافر زیاد و پروازها کم است، آژانس‌ها قیمت بلیت چارتری را بالا می‌برند، این در حالی است که قیمت پرواز چارتر باید مساوی با قیمت پرواز سیستمی و بلکه کمتر از آن باشد.

او ادامه می‌دهد: سال‌ها پیش تمام پروازها به صورت سیستمی انجام می‌شد و مسافران باید از روی سیستم بلیت را خریداری می‌کردند. درست است که گرفتن پروازها سخت و دشوار بود، اما قیمت‌ها مدیریت می‌شد. از زمانی که پروازهای چارتری به سیستم حمل‌و‌نقل هوایی کشور افزوده شد، در برخی مواقع هزینه پرواز ارزان‌تر از حد معمول بوده است، اما گاهی اوقات هم به‌دلیل عدم تناسب در عرضه و تقاضا هزینه پروازهای چارتری از حد معمول گران‌تر تمام شده است. به‌عنوان مثال طی بارش اخیر برف نرخ بلیت‌های 140 تا 160 هزار تومانی به بیش از یک میلیون تومان رسیده بود.

هاتفی ادامه می‌دهد: در پروازهای چارتری اگر مسافر با تاخیر به پرواز برسد یا از پرواز استفاده نکند امکان استرداد پول بلیت برای وی وجود ندارد. به همین دلیل پروازهای چارتر ارزان‌تر از پروازهای اسکجوال هستند، اما این مساله در ایران برعکس است و علت آن این است که سازمان هواپیمایی کشوری باید برای مسیرهای خاص که مسافر زیادی دارد، به اندازه کافی مجوز پرواز صادر کند اما چنین کاری را انجام نمی‌دهد، در واقع سازمان هواپیمایی کشوری اندازه خاصی برای برنامه کار خود دارد که در آن سطح مجوز پرواز صادر می‌کند و به همین دلیل همیشه در زمان‌های پرتقاضا مسافر برای تهیه بلیت از طریق سیستم اسکجوال پروازی با کمبود مواجه می‌شود.