نمایش فرانسوی از تاریخ شرقی

ریحانه جاویدی  

تماشای موزه لوور شاید یکی از آرزوهای افرادی باشد که میل به سفر کردن و دیدن شگفتی‌های دنیا در جان‌شان ریشه دارد اما مناسبات سیاسی و اقتصادی گاه همه‌چیز را به‌هم می‌ریزد و تماشای لوور افسانه‌یی فرانسه را به رویای شیرین دست نیافتنی تبدیل می‌کند با وجود این ایرانی‌ها این شانس را دارند که تا چهار ماه آینده 56 اثر از این موزه را در موزه ملی ایران مشاهده کنند. آثاری که از میان راهروهای تو در توی لوور دستچین شد، راه پاریس به تهران را طی کرد و حالا در موزه ملی ایران آرام گرفته‌اند. «لوور کوچک» عنوان نمایشگاهی است که تا 18 خرداد 97 در ایران برپا می‌ماند تا باب دوستی هر چه بیشتر ایران و فرانسه را باز کند. نمایشگاهی کوچک از تاریخ جهان آن هم در روزگار پرمناقشه سیاسی که به اعتقاد رییس لوور، حکم دعوتنامه فرانسوی‌ها برای ایرانی‌ها را دارد. «ژان لوک مارتینس» معتقد است: «اینکه «لوور» خود را در موزه ملی ایران معرفی می‌کند، یعنی دارد از مخاطب ایرانی دعوت می‌کند بیاید و خود لوور را ببیند.»

 آثار لوور چگونه به ایران آمد؟

از سال 1394، تا امروز سه نمایشگاه از آثار تاریخی موزه کشورهای مختلف در ایران برگزار شده است و اکنون چهارمین نمایشگاه به آثار موزه لوور فرانسه اختصاص دارد. روزگاری ایران و به‌ویژه شهر باستانی شوش در خوزستان، بهشت باستان‌شناسان فرانسوی به‌شمار می‌رفت، مادام دیلافوآ، ژاک دمورگان و بسیاری از نام‌های شناخته شده در دنیا باستان‌شناسی و معماری، خاطرات پررنگ و بسیاری از روزهای کاوششان در ایران دارند، روزهایی که با اجازه ناصرالدین شاه قاجار، کاوش‌های باستان‌شناسی خود در ایران را آغاز کرده و بسیاری از اشیایی که حین مرمت یافتند، به غنیمت به فرانسه بردند. حالا از میان گنجینه عظیم موزه لوور آثاری از فرهنگ‌های باستانی، مانند رم، یونان، بین‌النهرین و هنر کلاسیک اروپا برای نمایش به ایران آمد، ‌54 اثر از کشورهای فرانسه، ایتالیا، اتریش، آلمان، هلند، مصر، ترکیه، سوریه، عراق و هند و در بین آنها تنها دو قطعه شیء متعلق به ایران است تا شاید با نمایش آنها کدورت دیرینه‌یی که میان ایرانیان نسبت به کاوش‌ها و غنیمت بردن‌های مادام دیلافوآ، ‌وجود داشت را رفع کند. اکنون قدم به ساختمان موزه دوران اسلامی که گذاشته شود، کاخ سلطنت ناپلئون بناپارت که هسته اولیه شکل‌گیری لوور بوده، نخستین تصویری است که پیش چشم مخاطب نقش می‌بندد و بعد از آن قدم زدن در میان پنج سالن ساختمان دوران اسلامی، روایتگر شگفتی‌های این موزه خواهد بود. جبرئیل نوکنده رییس موزه ملی ایران معتقد است مذاکره برای برپایی این نمایشگاه به سال 1394 و سفر مدیر موزه لوور فرانسه به تهران بازمی‌گردد اما ژان لوک مارتینس ‌رییس موزه لوور فرانسه، آن را نتیجه سفر حسن روحانی رییس‌جمهور کشورمان به فرانسه می‌داند. او می‌گوید: «نمایشگاهی که امروز شاهد آن هستید نتیجه سفر حسن روحانی رییس‌جمهور ایران به پاریس و توافق‌های آن سفر است. این نخستین نمایشگاه لوور در تهران است و قصد داشتیم تنوع آثار موجود در لوور را به نمایش بگذاریم.»

 چه آثاری در «لوور کوچک» به نمایش درآمد؟

این نمایشگاه که در پنج گالری برگزار می‌شود، آثاری از چهره‌های معروف هنر جهان از جمله رامبراند را همراه خود دارد و فرصت تماشای اشیایی مانند مجسمه ابوالهول را به مخاطبان می‌دهد، در میان آثاری از فرهنگ‌های مصر باستانی، رم، یونان، بین‌النهرین و هنر کلاسیک اروپا که در لوور کوچک تهران به نمایش گذاشته شده، دو اثر از ایران باستان را می‌توان دید؛ تبر مفرغی ۳۳۰۰ ساله، کاوش شده توسط رومن‌گیریشمن از محوطه جهانی چغازنبیل منقوش به نام پادشاه عیلامی (اونتاش ناپیریشا) و دِرفش مدور مفرغی که در اوایل هزاره دوم پس از میلاد در لرستان کشف شده است. موزه لوور این درفش را در قرن ۱۹ تملک کرد که آن زمان از نخستین آثار مفرغی لرستان در یک مجموعه عمومی بود. در سال ۱۹۶۷ میلادی از این شیء برای تهیه لوگوی رسمی بازار بورس تهران استفاده شد. از طرف دیگر 18 عکس از مجموعه عباس کیارستمی، ‌که از موزه لوور فرانسه گرفته شده است هم بخش دیگری از جاذبه‌های این نمایشگاه را به خود اختصاص می‌دهد.

شاهکار دیگر لوور تهران، تابلویی ساده و کوچک از رامبراند است. «زن جوان نشسته» به کنج دیوار سفید موزه که در اصل پرتره‌یی از «ساسکیا یولنبورگ» همسر رامبراند بوده که با مداد قرمز هماتیت با سایه روشنی سفید در قرن ۱۷ میلادی طراحی شده است، اگرچه این نقاشی در نظر اول نگاه‌ها را به خود جلب نمی‌کند، اما صحبت‌های کارشناس موزه، اهمیت آن را نمایان می‌کند، چرا که یوسف حسن‌زاده، مدیر انتشارات موزه ملی، این نقاشی را یکی از نفیس‌ترین آثار رامبراند می‌داند.

مجسمه معروف ابوالهول که یکی از نمادهای مصر باستان به‌شمار می‌رود، یکی از 56 اثری است که از لوور به تهران آمده است، ‌مجسمه‌یی از سنگ گرانودیوریت که در فاصله سال‌های 379 ـ 393 پیش از میلاد ساخته شد و در سالنی از نمایشگاه «لوور کوچک» که با عنوان «رویای جهانی شدن» نامگذاری شده است، به مخاطبان خوش‌آمد می‌گوید.

تمدن بین‌النهرین که لوور در زمان تکمیل مجموعه خود سراغ آنها رفت، آثاری قابل‌توجه برای نمایش در تهران دارد که مکشوفه‌هایی از نینوا و خورس‌آباد عراق متعلق به تمدن آشور و سومر است که قطعه‌یی از نقش برجسته سر خراج گزار مادی از خورس‌آباد عراق متعلق به امپراتوری آشور، قطعه‌یی از نقش برجسته سربازان با کلاه پردار یافته شده از نینوای باستان متعلق به امپراتوری آشور و مجسمه گودِآ مربوط به دوره سومری را شامل می‌شود. از «هیتی»ها فرهنگی که بین سوریه و ترکیه در هزاره اول و در جغرافیایی محدود وجود داشت هم اثری برای نمایش در ایران انتخاب شده است. اثری متعلق به قرن 800 ـ 700 پیش از میلاد که یکی از معدود آثار مکشوفه باستان‌شناسان فرانسه بود که باعث شد فرهنگ ناشناخته هیتی‌ها به دنیا معرفی شود. اثری که از این تمدن، در نمایشگاه «لوور کوچک» به نمایش درآمده است، سنگ مزار مادر و پسری مزین به خط هیروگلیف لووی است که به ارزش کتیبه افزوده است. همچنین در کنار تمامی این آثار کتیبه‌یی از میترا که در حال کشتن گاو نر است، در این نمایشگاه پیش چشم مخاطب قرار گرفته است. کتیبه‌یی که تخمین زده شده قدمت آن به قرن دوم-چهارم میلادی مربوط شود، از منطقه صیدا در لبنان پیدا شده و سالم‌ترین کتیبه میتراییسم جهان به شمار می‌آید که تمام نشانه‌های این آیین را در خود جای داده و از این نظر ارزشمند شناخته شده است.

یکی دیگر از گالری‌های این نمایشگاه، مجموعه سلطنتی را به نمایش گذاشته است؛ مثل نقاشی گل‌وگلدان و مجسمه نیم تنه پادشاه فرانسه، لویی چهاردهم اثر ژان باتیست بلن دوفونتنه و مربوط به 1687 میلادی از مجموعه قدیمی آکادمی سلطنتی نقاشی و مجسمه‌سازی یا نقش برجسته زورق که تمثیلی از گذر زمان است و مربوط به 1550 تا 1600 میلادی. همچنین در جریان انقلاب فرانسه آثار و قطعاتی از معابد و کاخ‌ها و مجموعه‌دارانی که از کشور رفته بودند، جمع‌آوری و به مجموعه لوور اضافه شدند. از میان این مجموعه هم نمونه‌هایی در ویترین‌های لوور تهران به نمایش درآمده است. یکی از آنها پیکره‌یی است که در دوران انقلاب در‌سال 1794 مصادره و به موزه لوور واگذار شد: فرشته نگهبان آرامگاه قلب فرانسیس دوم، اثر فرمین روسل، 1563 تا 1565 میلادی. اثر دیگر مجسمه مینِرو مشهور به اورسه است؛ برداشتی از ایزد بانوی عشق که تنه آن 150 تا 200 میلادی و افزوده‌های جدیدی مقل سر، کلاهخود و جغد در سال‌های 1766 تا 1777 به آن اضافه شده و در دوران انقلاب فرانسه از مجموعه کنت اورسه مصادره شده است.

در یکی از ویترین‌های نمایشگاه لوور در تهران، شاهینی سیاه به بازدیدکنندگان زل زده؛ این سازه مجسمه «حوروس» رم است، متعلق به حدود قرن 4 تا یک پیش از میلاد که از مجموعه‌داران بزرگ دنیا خریداری و به لوور اضافه شده است.