ساخت مسکن ارزان، چگونه؟

ایمان رفیعی

 کارشناس ساخت‌وساز

توجه به اقشار آسیب‌پذیر در هر کشور از اولویت‌های اساسی دولت‌هاست. تامین حداقل معیشت برای افراد جامعه علاوه بر کمک به رشد عمومی جامعه، تاثیر بسزایی در تامین و حفظ امنیت عمومی دارد. یکی از مهم‌ترین اولویت‌های تامین معیشت که در صدر توجه دولت‌ها و نگرانی خانواده‌هاست، تامین مسکن است. امروزه بخش عمده درآمد افراد مستاجر صرف پرداخت اجاره‌بها می‌شود، به نحوی که اگر هزینه اجاره را از سبد هزینه خانوار حذف کنیم شاهد رشد و احیای قابل توجه وضعیت افتصادی خانواده‌ها هستیم.

توانمندسازی افراد ضعیف در کنار به‌کارگیری راهکارهای قانونی و اجرایی از جمله روش‌هایی است که دولت‌ها برای تامین مسکن افراد نیازمند استفاده می‌کنند. در کشور ما هم بنا به دسته‌بندی‌هایی مختلف افراد، نهادهای حمایتی مربوطه طی سالیان بعد از انقلاب به انحای مختلف با استفاده از ابزار‌هایی قانونی نظیر، معافیت‌ها و تخفیفات مختلف، ابزارهای مالی نظیر پرداخت انواع تسهیلات بلاعوض و کم بهره و ابزارهای اجتماعی نظیر همکاری خیرین و بنیادهای مردم نهاد، سعی در برطرف کردن بخشی از نیاز جامعه کرده است.   دولت‌های نهم و دهم شاید بیشترین سهم را در تامین مسکن ارزان قیمت برای عموم جامعه داشتند. با اجرای فراگیرترین طرح ساختمان‌سازی با نام مسکن مهر شاهد عظیم‌ترین پروژه ساختمان‌سازی سراسری در کشور بودیم که بعید به نظر می‌رسد دولت دیگری بتواند با این حجم و گستره مجددا این طرح را در کشور اجرا کند.  اگرچه این طرح، حجم قابل توجهی از نیازمندان پایه و واقعی را از صف متقاضیان مسکن خارج کرد، اما به‌دلیل نواقص غیرقابل اغماض، نتوانست متقاضیان متوسط را راضی کند. به همین دلیل است که امروزه با وجود ساخت بیش از 1.5 میلیون واحد مسکن مهر شاهد خالی ماندن بخش قابل توجهی از این خانه‌ها در کنار وجود متقاضیان هستیم. شاید اگر دقت بیشتری در جانمایی و نحوه توزیع واحدهای مسکن مهر می‌شد امروز افراد کمتری بدنبال فروش واحدها یا جایگزینی آنها بودند.  دولت‌های یازدهم و دوازدهم با ادامه ساخت و تکمیل واحدهای مسکن مهر طرح‌هایی از قبیل مسکن اجتماعی را نیز مطرح کرد که عملا شاهد اجرایی شدن آن نبودیم.

در روزهای اخیر اعلام شده از آنجا که با شرایط فعلی، دهک‌های پایین جامعه توانی برای خانه‌دار شدن ندارند، کمیسیون عمران مجلس با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس در حال پیگیری و بررسی طرحی است که افزایش تولید مسکن و پرداخت تسهیلات ارزان قیمت به اقشار ضعیف جامعه را مدنظر خواهد داشت.

ورود دیرهنگام مجلس به بحث تامین مسکن اگر با تکرار نسخه‌های قبلی نباشد، می‌تواند به عنوان نقطه عطفی در بحث کاهش دغدغه قشر آسیب پذیر جامعه در نظر گرفته شود. اما فارغ از طرح‌های ارگان‌های دخیل در امر تهیه مسکن، به نظر می‌رسد غافل ماندن از رعایت یک سری زیر ساخت‌ها می‌تواند تاثیر بسزایی در یکپارچه شدن برنامه‌ها، جلوگیری از هدر رفت منابع در شرایط فعلی فشار اقتصادی داشته باشد. از جمله این راهکارها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.

1- تهیه یک بانک اطلاعات یکپارچه از افراد محق یا مستحق دریافت مسکن که بنا به شرایط یا وظایف، دولت باید در تهیه مسکن این اشخاص دخالت حمایتی داشته باشد از جمله: مددجویان کمیته امداد و بهزیستی، خانوانده شهدا و جانبازان، جوانان و خانه اولی‌ها.

2- تعریف دقیق منابع در دسترس دولت از جمله منابع مالی، ظرفیت‌های قانونی و امکانات عمومی

3- اتخاذ یک رویه ثابت با هماهنگی کلیه سازمان‌ها و ارگان‌های دخیل در امر تهیه مسکن برای استفاده حداکثری از منابع و جلوگیری از موازی‌کاری و دوباره کاری و سوءاستفاده‌های احتمالی افراد.

4- تخصیص مناسب و متناسب با نیاز امکانات و منابع مالی دولتی از قبیل زمین، تسهیلات بانکی ارزان قیمت، معافیت‌ها و تخفیفات قانونی.

5- تجمیع، هدایت و استفاده یکپارچه از امکانات و ظرفیت‌های غیر دولتی دخیل و مشتاق به مشارکت در تهیه مسکن برای افراد.

دولت بدون شک با مطالعه روند طی شده در 40 سال اخیر در امر شناسایی و نحوه واگذاری‌ها می‌تواند خلاء‌ها و نواقص طرح‌های اجرا شده و در حال اجرا را شناسایی کند و به نظر ورود مجدد و موازی سایر نهادها اگر در طول تلاش‌های قبلی نباشد، موجب دوباره کاری و توزیع مجدد منابع موجود خواهد شد.