راه تقابل با برجام‌شکنی

در روزهای پیش‌رو «دونالد ترامپ» رییس‌جمهوری امریکا باید تصمیم خود را درباره ماندن یا خروج از برجام بگیرد و مقامات جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده‌اند که در برابر هر گونه رخداد احتمالی آمادگی دارند. هر روز که به بیست و دوم اردیبهشت ماه و موعد تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌یی از سوی رییس‌جمهوری امریکا نزدیک می‌شویم، به همان میزان تکاپوی برخی کشورهای عضو توافق مذکور با هدف حفظ آن افزایش می‌یابد.

اینکه مواضع حمایتگرانه از برجام تا چه حد نتیجه خواهد داد و امریکا را به اجرای برجام ملزم و پایبند خواهد کرد یک طرف قضیه است. طرف دیگر قضیه به واکنش تهران بر می‌گردد که در صورت خروج واشنگتن از برجام چه راهی را در پیش خواهد گرفت.

در ارتباط با حمایت‌های صورت گرفته، آخرین رخداد به سفر سه روزه اخیر «امانوئل مکرون» رییس‌جمهوری فرانسه به واشنگتن برای دیدار با همتای امریکایی وی اشاره دارد؛ رخدادی که هر چند جزئیات مباحث آنها محرمانه مانده اما مواضع آشکار آنها از اختلاف نظر دو کشور در موضوع برجام حکایت دارد؛ موضوعی که در نشست مطبوعاتی ترامپ و مکرون نیز انعکاس یافت. مکرون با اذعان به اختلاف نظر خود با ترامپ، خواستار عدم خروج امریکا از برجام شده اما کاخ سفید بر تغییر توافق اصرار می‌ورزد؛ همان شروطی که رییس‌جمهوری امریکا هنگام امضای سومین پایبندی به توافق بیان کرد.

اگرچه رییس‌جمهوری فرانسه درصدد کاستن از توان نظامی و نفوذ منطقه‌یی ایران در غرب آسیا است ولی به هیچ‌وجه تمایلی به ناکام ماندن برجام ندارد.

برخلاف ترامپ که برجام را بدترین توافق ممکن می‌داند، مکرون این توافق را بهترین راه‌حل ممکن و گزینه موجود برای محدودسازی ایران قلمداد می‌کند که به باور وی تاکنون نیز نتیجه بخش بوده است.

ایرنا در گزارشی تحلیلی با بیان این مطلب افزود: از برایند نشست و دیدارهایی که بین ترامپ و مکرون صورت گرفت می‌توان به این نکته پی برد که مسائل منطقه‌یی و ناکامی غرب در پیشبرد امور خود در غرب آسیا، بیش از پیش آنها را به اتخاذ تصمیمی جدی برای تقابل با تهران در مسائل غیرهسته‌یی واداشته است.

در این ارتباط آنها به همراهی انگلیس بارها در صحن شورای امنیت سازمان ملل تلاش کردند تا قطعنامه‌هایی را علیه جمهوری اسلامی به تصویب رسانند که با مخالفت برخی کشورها همچون روسیه مواجه شد. اینک که موعد تکرار پایبندی امریکا به برجام نزدیک شده برای غربی‌ها و به خصوص امریکا فرصت مناسبی است تا بدون توجه به مداخله‌گری و تجاوزگری خود در کشورهای مختلف خاورمیانه، برنامه موشکی ایران و بازیگری تهران را در منطقه برجسته نمایند. از این رو، ترامپ تاکید می‌کند که برجام به فعالیت‌های موشکی و سیاست‌های ایران در منطقه نپرداخته است. هر چند ایران با هر گونه تغییر و بازنگری در برجام به‌شدت مخالف است و چنین رخدادی را به عنوان پایان عمر توافق هسته‌یی ایران و 1+5 تلقی می‌کند اما مکرون و دیگر اعضای توافق باید به این نکته توجه داشته باشد که پیوند زدن مسائل حاشیه‌یی به برجام، هرگز به توافق مورد نظر ختم نمی‌شود.

درک همین نکته مهم باعث شد تا ایران و طرف‌های مقابل سایر اختلافات را کنار گذاشته و بطور صرف بر اختلاف هسته‌یی و رفع تحریم‌ها تمرکز کنند که حتی با این وجود باز هم مذاکرات نزدیک به دو سال به طول انجامید. در همین ارتباط رییس‌جمهوری فرانسه در کنفرانس خبری به تفکیک مسائل مختلف از یکدیگر و ضرورت حل وفصل موردی آنها تاکید کرد و گفت که من با شما موافقم که باید ایران را در یمن، سوریه و لبنان مهار کنیم و این ممکن است. ما هم می‌گوییم فعالیت‌های موشکی ایران باید پایان یابد. باید ابتدا خود به توافق دست یابیم و سپس مثلاً درباره سوریه به توافق برسیم. باید با روسیه و ترکیه در موضوعات مهمی مانند سوریه به رایزنی بپردازیم تا توافقی حاصل شود، ما در خلأ قرار نداریم.

در صورتی که مکرون و دیگر مقامات اروپایی بتوانند ترامپ را به ماندن در برجام متقاعد کنند در این صورت اجرای توافق همانند گذشته ادامه می‌یابد اما لازم است دیپلمات‌های کشورمان از راه‌های مختلف ترامپ را به اجرای دقیق برجام ملزم و از اعمال هر گونه مانع تراشی بازدارند چرا که کاخ سفید تاکنون به متن و همچنین روح توافق پایبند نبوده است.

در صورت خروج احتمالی امریکا از برجام چند گزینه پیش روی ایران قرار خواهد داشت که محتمل‌ترین آن اقدام متقابل تهران و خروج جمهوری اسلامی از توافقی است که با وجود حمایت‌های بین‌المللی، مورد بی‌مهری طرف مقابل قرار گرفته است.

در چنین شرایطی با توجه به اصل «برگشت‌پذیری» فعالیت‌های هسته‌یی ایران با شتاب چشمگیری ادامه خواهد یافت و همانطور که مقامات کشور تاکید کرده‌اند ایران ممکن است از پیمان «ان. پی. تی» (پیمان منع گسترش سلاح‌‌های هسته ‌ای) که بطور داوطلبانه به عضویت آن در آمده، خارج شود. در این شرایط نوک پیکان اتهام و اعتراض جهان به سمت امریکا و تعهدگریزی این کشور نشانه می‌رود.

 هشدارهای برجامی ظریف

در این حال نگاهی به مواضع وزیر امورخارجه ایران طی روزهای اخیر از هشدارهای شدید وی نسبت به برجام شکنی حکایت دارد. «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز پنج شنبه هفته گذشته 31 فروردین ماه برای شرکت در اجلاس عالیرتبه صلح پایدار، وارد نیویورک شد. این اجلاس در روزهای 4 و 5 اردیبهشت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد. او همچنین بامداد روز سه شنبه به وقت تهران در شورای روابط خارجی امریکا سخنرانی کرد. ظریف طی این مدت با رسانه‌هایی همچون «سی‌بی‌اس»، «المانیتور»، «ان پی آر»، «آسوشیتدپرس»، «نیویورکر» گفت‌وگوهای اختصاصی داشت. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پس از 6 روز سفر کاری و سخنرانی در اجلاس صلح پایدار سازمان ملل متحد وارد تهران شد. در این سفر آخرین تحولات مربوط به اجرای برجام به ویژه واکنش‌ها و گزینه‌های ایران در برابر خروج احتمالی امریکا از برجام و مسائل منطقه‌یی مورد بحث و گفت‌وگو قرار گرفت.

رسانه‌های عربی اخبار و تحلیل‌هایی را درباره سفر ظریف به نیویورک و تلاش وی برای دفاع از برجام منتشر ساختند که این گزارش به آنها می‌پردازد.

 گزینه‌های فراروی ایران در برابر

برجام‌گریزی امریکا

روزنامه‌های «العربی الجدید» چاپ لندن، «المدن» لبنان، «الشرق الاوسط» عربستان سعودی و تارنماهای شبکه خبری «اسکای نیوز» امارات و «عرب 48» فلسطین با اشاره به سفر 6 روزه وزیر امور خارجه کشورمان به نیویورک و تلاش‌های او برای دفاع از برجام، آمادگی ایران برای عکس العمل در برابر عقب‌نشینی امریکا از توافق هسته‌یی را در کانون توجه قرار دادند. به نوشته روزنامه العربی الجدید، ظریف طی روزهای گذشته از فرصت حضور خود در نیویورک استفاده و با بسیاری از رسانه‌های امریکایی مصاحبه کرد. او در این مصاحبه‌ها روی پیامدهای خروج امریکا از توافق هسته‌یی تمرکز کرد و در مصاحبه با نشریه نیویورکر از گزینه‌های ایران در برابر عقب‌نشینی امریکا از توافق سخن به میان آورد.

او در این مصاحبه از سه سناریو سخن به میان آورد که در سناریوی نخست خروج کامل ایران از توافق هسته‌یی و از سرگیری فعالیت هسته‌یی و غنی‌سازی اورانیورم مطرح است. در گزینه دوم هم از بندهای اختلافی در توافق استفاده خواهد کرد و شکایت رسمی خود را ارائه خواهد کرد. هدف از این گزینه بازگشت و اجبار امریکا به پایبندی به توافق است. ظریف گزینه سوم را بسیاری جدی و سخت قلمداد کرده است و احتمال خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌یی را مطرح کرده است.

ظریف در مصاحبه با نیویورکر گفت: واشنگتن برای برهم زدن توافق هسته‌یی تلاش و رییس‌جمهوری امریکا طی 15 ماه گذشته برای سنگ اندازی در مسیر تجارت ایران با دیگران عمل کرده است اما امریکا باید بداند خروج از این توافق پیامدهای جدی و بسیاری برای امریکا به دنبال خواهد داشت. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنین در مصاحبه با المانیتور گفت: دولت ترامپ بطور مطلق به توافق پایبند نبوده است. امریکا تنها طرف صوری در اتفاق نیست بلکه باید بداند که حق نادیده گرفتن توافق را ندارد و باید با این توافق با حسن نیت رفتار کند. خروج واشنگتن از توافق بر اعتماد جامعه بین‌الملل به آن تاثیرگذار خواهد بود و برای همگان ثابت خواهد شد که امریکا طرف قابل اعتمادی در مذاکرات نیست. به نوشته روزنامه المدن، ظریف به امریکا درباره نقض توافق هسته‌یی هشدار داد و اشاره کرد ایران در برابر عقب‌نشینی امریکا از توافق هسته‌یی گزینه‌های بسیاری در اختیار دارد که برای واشنگتن ناخوشایند خواهد بود. به نوشته تارنمای شبکه خبری اسکای نیوز، ظریف اعلام کرد در صورت عقب‌نشینی امریکا از توافق هسته‌یی ایران با قدرت برای از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم آمادگی دارد و اقدامات ریشه‌یی دیگری نیز در این زمینه دنبال خواهد شد. او در نیویورک به روزنامه‌نگاران گفت ایران به دنبال دستیابی به بمب اتمی نیست، اما عکس العمل احتمالی ایران در صورت عقب‌نشینی امریکا از توافق از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم است.