دلایل سبقت گرانی از تورم
گروه اقتصاد کلان| آیسان تنها|
هر بار که مرکز آمار ایران نرخ تورم منتشر می‌کند بسیاری این انتقاد را می‌کنند که این نرخ با آنچه مردم در واقعیت احساس می‌کنند تفاوت زیادی دارد. بسیاری می‌گویند مرکز امار ایران هنوز هر ماه تورم را تک‌رقمی اعلام می‌کند در حالی که در بسیاری از کالاهای مصرفی که مردم همه روزه از بازار تهیه می‌کنند با جهش قیمتی روبه‌رو شده‌ایم. در این مورد ابهاماتی وجود دارد عمدتا ناظر بر اینکه سهم‌ها چگونه تعیین می‌شود؟ و همچنین اینکه آیا کالاهایی که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند و سهم بالایی در کالاهای مصرفی مردم دارند نیز در محاسبات مرکز آمار ایران جایی دارند یا خیر؟ این سوالاتی است که منصوره یزدان‌خواه مدیرکل دفتر شاخص قیمت‌ها‌ی مرکز آمار ایران در گفت‌وگو با «تعادل» به تشریح آن پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
اخیرا مرکز آمار ایران اقدام به انتشار جزئیات بیشتری از اطلاعات مربوط به شاخص تورم کرده است که آن را در تورم دهک‌ها و اخیرا هم تورم استان‌ها مشاهده کردیم. در ابتدا توضیح بفرمایید که هدف سازمان از محاسبه و انتشار این جزئیات تازه از تورم چیست؟
در محاسبه تورم ما تعدادی گروه اصلی داریم که محاسبه تورم این گروه‌های اصلی از سطح استان‌ها آغاز می‌شود. به عبارتی وقتی می‌خواهیم تورم را محاسبه کنیم، این‌طور نیست که سراغ یک منطقه خاص برویم و فقط افزایش قیمت‌ها در آن منطقه خاص را محاسبه کنیم بلکه به کل استان‌های کشور مراجعه می‌کنیم و در نتیجه آنچه درنهایت به عنوان تورم کل اعلام می‌شود میانگینی از وضعیت تورم در کل استان‌های کشور است.
درباره جزئیات آنچه در پروسه محاسبه تورم توسط انجام می‌شود نیز لازم است بگویم مرکز آمار ایران٣٥٠ هزار مظنه قیمت را در سطح کشور بررسی می‌کند که ٢٢٠ هزار آن مربوط به مناطق شهری و ١٣٠هزار مربوط به مناطق روستایی است و سبد محاسبه از این قیمت‌ها حاصل می‌شود.
همچنین سبد کالای مصرفی خانوارهای شهری نیز از ٤٥١ قلم کالا و روستایی از ٢٧٩ قلم کالا محاسبه می‌شود و ما برای محاسبه شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها به ٨٣ هزار کارگاه مراجعه می‌کنیم که ٦٠ هزار کارگاه در مناطق شهری و ٢٣ هزار دیگر در مناطق روستایی کشور واقع است.
به چه تعداد شهرستان و شهر و آبادی مراجعه می‌کنید؟
ما در مجموع به ٢٢٥ شهرستان، ٢٩٠ منطقه شهری و ٥٩٧ آبادی مراجعه می‌کنیم. البته برای به دست آوردن قیمت‌ها به کل خرده‌فروشی‌ها مراجعه نمی‌کنیم بلکه به خرده‌فروشی مراجعه می‌کنیم که سبد کفایت درستی از سبد مصرفی خانوارها را داشته باشد.
تاکید می‌کنم فرآیندی که برای محاسبه نرخ تورم ازسوی مرکز آمار ایران به‌کار گرفته می‌شود براساس استانداردهای بین‌المللی است و همه فرآیندها در یک ماه بررسی و محاسبه می‌شود.
طبق آنچه توضیح دادید پس تورم استان‌ها و تورم دهک‌ها پیش‌تر نیز محاسبه می‌شدند و اکنون فقط اطلاعات آنها را منتشر کردید درسته؟
بله. از قبل هم محاسبه‌ها صورت می‌گرفت ولی ما اکنون باتوجه به تغییرات سال پایه تصمیم گرفتیم جزئیات بیشتری از اطلاعات مربوط به تورم در کل کشور را در قالب تورم در سطح استان‌ها منتشر کنیم. به این دلیل که اکنون بیشتر تصمیمگیریها در مباحث اقتصادی به سطح اقتصاد خرد رفته است. به این ترتیب سیاست‌گذاران به این نتیجه رسیده‌اند که برای تصمیم‌گیری هرقدر که بخش‌های جزو وارد شوند تصمیمگیریها دقیق‌تر و تورش آن هم کمتر است. بنابراین اینکه ما تورم را در سطح استان‌ها محاسبه کنیم در وهله اول تصیمیم‌گیری‌های منتطقه‌یی را راحت‌تر کرده‌ایم. هدف ما این است که به سیستم برنامه‌ریزی کشور کمک کنیم تا سیاست‌گذاران با داشتن اطلاعات دقیق از وضعیت موجود بتوانند تصمیمات درست‌تری بگیرند.
از سوی دیگر هم در موضوع توزیع منابع نیز داشتن اطلاعات مربوط به تورم استان‌ها بسیار مهم است. مثلا استانی مانند کرمانشاه را در نظر بگیرید. طبق محاسبات تورمی مرکز امار در سطح استان‌ها، بیشترین تورم ماه اردیبهشت مربوط به استان کرمانشاه بوده است. این اطلاعات می‌تواند در تصمیم سیاست‌گذار موثر خواهد بود. اینکه چه منابعی را در چه سطحی به استان کرمانشاه باید تخصیص دهد.
بعد از اعلام تورم استانی توسط مرکز آمار ایران بسیاری از کارشناسان این نکته را مطرح کردند که خوب است مرکز آمار ایران اطلاعات مربوط به وزن‌ها را هم منتشر کند. اکنون توضیحی درباره وزن‌ها ارائه می‌کنید؟ قاعدتا وزن‌ها باید متفاوت باشند.
بله متفاوت است. ببینید ما وقتی می‌خواهیم وزن‌ها را محاسبه کنیم از طرح هزینه درآمد اطلاعات لازم را به دست می‌آوریم. طرح هزینه‌درآمد هم به صورت استانی محاسبه می‌شود. در عین حال ما قیمت‌ها را هم از کل کشور جمع‌آوری می‌کنیم و طبقه‌بندی هم از 12 گروه اصلی تشکیل می‌شود که اطلاعات آن هم موجود است. در هر استان هم وزن گروه‌ها محاسبه می‌شود و در سرجمع هم با توجه به توزیع جمعیتی و جغرافیایی هم، سهم و وزن تعیین می‌شود.
به‌طور کلی در شاخص کل کشور، کل خانوارها درنظر گرفته می‌شود و وزن تعیین می‌شود. این است که ما می‌توانیم در هر مرحله‌یی شاخص مربوط به خود را بدهیم. مثلا در استان‌ها هر زیرگروهی می‌تواند شاخص داشته باشد و به شاخص کل برسد و در کل کشور هم باز می‌شود کل خانوارها را درنظر گرفت و از آن به شاخص کل کشور رسید. ولی در کل وزنی هم که به استان‌ها می‌دهیم به گونه‌یی است که با سرجمع استان‌ها به کل کشور می‌رسیم.
بعضا این نقد می‌شود که مرکز آمار ایران با استفاده از دستکاری در سهم‌ها می‌تواند شاخص کل را به نفع سیاست‌گذار کوچک‌تر نشان دهد. مثلا در حالی که تورم آموزش بالاست ولی در تورم تاثیر کمتری نشان می‌دهد. درباره این موضوع توضیح می‌فرمایید و اینکه برنامه‌یی برای ارائه وضعیت سهم‌ها در سطح استان‌ها ندارید؟
ببینید شاخص دو بخش است. ابتدا سهمی که آن کالا و آن خدمت در سبد خانوار دارد و دیگری بخش تغییرات قیمتی آن است. اکنون سهمی که در سبد به هر کدام از کالا و خدمات داده می‌شود در سال پایه مشخص می‌شود ولی ممکن است تغییرات قیمت به‌گونه‌یی باشد که افزایش قیمت، سهم بیشتری از تورم را به کالا و خدمت بدهد. به عبارتی دیگر احتمال دارد که کالایی سهم مشخصی در سبد پایه داشته باشد ولی تغییرات قیمت آن به قدری زیاد باشد که در تورم آن دوره سهم بیشتری به خود اختصاص دهد.
درباره بحث‌هایی مثل آموزش باید توضیح دهم که تورم آموزش دوره‌یی است چون مثلا ثبت‌نام دوره‌یی است. با این حال به این دلیل که سهم آن در سبد خانوار کم است شاید در تورم کل کشور تاثیرگذار نباشد ولی در زیرگروه خود تورم قابل‌ملاحظه‌یی دارد.
در زمینه سهم‌ها مرکز امار ایران برنامه دارد گزارش مفصلی ارائه دهد. درباره استان‌ها نیز توضیحات لازم ارائه خواهد شدم. اینکه ما جزییات مربوط به توزیع جغرافیایی را ارائه دهیم کمک خواهد کرد که شفاف شود، هر استان چه سهمی از تورم را به خود اختصاص داده است.
سهم‌ها چطور انتخاب شدند؟ بر این مبنا که کدام استان چه سطحی از رفاه را دارد و چه کالایی بیشتر مصرف می‌کند؟
بله. مثلا در سیستان‌وبلوچستان سهم گروه خوراکی‌ها بیشتر از غیرخوراکی‌هاست. در تهران ولی وضعیت ممکن است برعکس باشد. در این شرایط تورم در گروه خوراکی‌ها می‌تواند تاثیر بیشتری در تورم کل استان سیستان‌وبلوچستان داشته باشد تا تورم استان تهران. این وضعیت در تورم دهک‌ها هم صدق می‌کند. در دهک‌ها هم می‌بینیم که در گروه یک سهم گروه خوراکی‌ها بیشتر است و در دهک دهم این وضعیت برعکس است. مثلا در دهک اول سهم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها 43.3درصد است ولی وقتی به دهک دهم می‌رسد این سهم به 17.22درصد می‌رسد و در شاخص کل نزدیک 26درصد است. برای غیرخوراکی‌ها هم این موضوع برعکس است.
درباره تورم دهک‌ها برنامه انتشار دهک‌ها در استان‌ها را ندارید
فعلا وضعیت تورم دهک‌ها در سطح کل کشور منتشر می‌شود. ولی در صورتی که انتشار آن در خواست شود و مورد نیاز باشد آن اطلاعات را نیز می‌توانیم منتشر کنیم. این موارد که مطرح می‌شود همگی توسط مرکز آمار محاسبه می‌شود ولی منتشر نمی‌شود. مثلا متوسط قیمت‌ها را ما در سطح استان‌ها محاسبه کرده و اطلاعات آن را داریم و به سازمان‌های مربوط اعلام می‌کنیم.
در تغییرات قیمت‌ها کالای قاچاق را هم درنظر می‌گیرید؟ به هر حال اخرین اطلاعات حاکی از آن است که در کشور نزدیک به 12 میلیارد دلار کالای قاچاق وارد می‌شود که بخش عمده‌یی از آنها مصرفی است.
ما به خرده‌فروشی‌ها مراجعه می‌کنیم اعم از کالای داخلی و خارجی و چه قاچاقی باشند و چه از مبادی رسمی وارد شده باشند تغییرات قیمتی آنها بررسی می‌شود.
هر بار که نرخ تورم را اعلام می‌کنید بسیاری از کارشناسان می‌گویند که این اعداد خلی غیرقابل اعتماد نیست. چون به صورت میانگین محاسبه می‌شود این فرصت را دارد که در برخی سهم‌ها ووزن‌ها و... دستکاری کند.
در گزارشی که مرکز آمار منتشر خواهد کرد به‌طور مفصل این موارد توضیح داده خواهد شد. با این حال لازم است توضیح دهم که اولا محاسبات تورم به دست یک یا دو نفر انجام نمی‌شود. همچنین ما به چند ده هزار منابع اطلاع مراجعه می‌کنیم و قیمت می‌گیریم و فقط یک مظنه نیز وجود ندارد که بتوان به راحتی آنها را دستکاری کرد.
تورم از 12 گروه اصلی تشکیل می‌شود که هر کدام اعداد خود را دارند. اجازه دهید مثالی بزنم به گزارش تورم فروردین ماه توجه کنید. در تورم فروردین ماه گروه خوراکی‌ها 10.7درصد تورم داشتند. در همین گروه، خوراکی‌ها تورم گوشت 14.4درصد بوده است و بعد در گروه خاص‌تر آن یعنی گوشت قرمز تورم آن معادل 15.6درصد بوده است. این نشان می‌دهد که تورم به درستی محاسبه و اعلام می‌شود. یعنی درست است که تورم کل تک‌رقمی است ولی مراجعه به تورم گروه‌های مختلف نشان می‌دهد که تورم هر بخش درست و متناسب با افزایش قیمت همان بخش محاسبه و اعلام شده است.
برای اینکه تصویر شفاف‌تری از وضعیت تورم در کشور به مخاطبان ارائه شود مرکز آمار ایران جزییات بیشتری از افزایش قیمت‌بخش تورم اقلام هم قابل دسترسی است. در این بخش می‌توان مشاهده کرد که مثلا گوشت گوسفندی، برنج ایرانی، برنج خارجی و... چقدر افزایش قیمت داشته‌اند. ببینید به نظر من اینکه مردم تورم بیشتری احساس می‌کنند به این دلیل است که اغلب فقط به افزایش قیمت کالاهایی توجه دارند که به صورت ماهانه مصرف می‌کنند و همان افزایش قیمت را به حساب افزایش قیمت‌ها در سطح کل کشور درنظر می‌گیرند در حالی که تورم یک شاخص کلان است و از محاسبه همه کالاها و خدمات مصرفی مردم به دست می‌آید. حتی کالاهایی که ممکن است مردم هر چند سال یک‌بار استفاده کرده و در نتیجه به تغییرات قیمتی آن توجه چندانی نداشته باشند.
سوال اینجاست که می‌گویید میانگین به نفع کالاهایی که تورم کمتری دارند دستکاری می‌شود
تاکید می‌کنم احساس مردم به کالاهای مصرفی آنهاست. وقتی در تورم اعلام شده تورم کالاهایی مانند گوشت و برنج و... بسیار بالاتر از تورم میانگین است نشان می‌دهد که تورم در مرکز آمار ایران دقیق محاسبه می‌شود. نکته قابل توجه دیگر این است که در تورم کل تغییرات قیمتی گوشتی که در ایلام خریداری می‌شود در کنار گوشتی که در تهران خریداری می‌شود مورد بررسی قرار می‌گیرد. به عبارتی افزایش قیمت‌ها در همه کالاها و خدمات و در همه نقاط کشور یکسان صورت نمی‌گیرد. طبیعتا در هر شهری بسته به مختصات اقلیمی و راه‌های ارتباطی و... قیمت‌ها افزایش می‌یابد و این نکته‌یی است که در تورم کل لحاظ می‌شود. اینکه مردم یک منطقه‌یی درباره یک کالای خاص افزایش قیمت قابل ملاحظه‌یی احساس کنند به این معنی نیست که آن افزایش قیمت درباره کالاهای دیگر و در کل کشور هم لحاظ شده. این موردی است که اغلب مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
ضمنا نکته اینجاست که باید در بررسی تورم ببینیم ماشین اقتصاد در چه مسیری است؟ تورم در برخی کشورها خیلی پایین و حتی منفی است و همان برای آنها نگران‌کننده است و مسوولان آنها به دنبال آن هستندکه نرخ تورم افزایش یابد. زمانی هم وجود دارد که ما در اقتصاد رونق اقتصادی داریم و در آن شرایط ممکن است حتی تورم 15درصد هم به چشم نیاید. در نتیجه برای بررسی وضعیت تورم باید به شرایط کلان اقتصاد و تصمیمات کلان توجه کرد.
اغلب وقتی مرکز آمار ایران تورم منتشر می‌کند، نرخ مرکز آمار ایران تفاوت قابل‌ملاحظه‌یی بعضا تا 2درصد با بانک مرکزی دارد. چه توضیحی دارید؟
بخشی از این تفاوت‌ها به خاطر نمونه‌گیری است. مثلا بانک مرکزی فقط 80 شهر بزرگ را مرود بررسی قرار می‌دهد در حالی که بررسی‌های ما بیش از 300 شهر را در بر می‌گیرد. چنین تفاوتی طبعا در نتیجه‌ها موثر خواهد بود. بخشی از آن هم به سبد بر می‌گردد. سبد مرکز آمار ایران پوشش بیشتری دارد و به این ترتیب اقلام بیشتیر مورد بررسی قرار می‌گیرد. هر چند لازم است تاکید کنم که روندها در اغلب مواقع یکسان بوده است و این نشان می‌دهد تورم ارائه شده از سوی دو مرکز مورد اعتماد است.
به نظر می‌رسد کارشناسان اقتصادی به تورم بانک مرکزی اعتماد بیشتری دارند. چه نظری دارید؟
ببینید من قبول ندارم که این‌گونه باشد. با این حال واقعیت این است که از نظر پوشش جغرافیایی و نوع سبد و تعداد مظنه و... مرکز آمار ایران پوشش گسترده‌تری دارد. ما سری زمانی که در مرکز آمار وجود دارد هم به روز کردیم و اکنون از سال 61 را دربر می‌گیرد. بنابراین شاید چون سری زمانی بانک مرکزی از ابتدا مورد استفاده بوده اکنون محل رجوع است. وگرنه من برتری دیگری نمی‌بینم. ضمن اینکه تاکید می‌کنم اطلاعات مرکز آمار ایران کامل‌تر است. اکنون مرکز آمار ایران تورم شهری، روستایی و استانی و... منتشر می‌شود. به نظر من مرکز امار ایران باید اطلاع‌رسانی بیشتری در این باره انجام دهد تا جامعه با مجموعه اطلاعاتی که مرکز آمار منتشر می‌کند آشنا شود. البته باید بگویم که در هیچ جای دنیا دو نهاد رسمی برای اعلام آمار وجود ندارد و این تنها خاص کشور ایران است.
