پیش‌بینی کاهش چک‌های برگشتی با استعلام آنی چک
سهم 10 درصدی تعداد و 75 درصدی رمزدار از وصول چک
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
با اقدام بانک مرکزی در یکسان‌سازی ابعاد و ظاهر چک‌های بانکی همچنین افزایش ضریب اطمینان چک‌های صادره در قالب سامانه صیاد و امکان استعلام آنی چک‌ها، انتظار می‌رود در نیمه دوم امسال تعداد چک‌های برگشتی به نحو چشمگیری کاهش یابد. طبق آخرین اعلام چک‌های برگشتی در اردیبهشت 97 به میزان 14.4درصد از کل تعداد و 17.5درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
به گزارش «تعادل» ۲۸شهریور ماه سال قبل بانک مرکزی از سامانه‌یی با عنوان صیاد رونمایی کرد که قرار بود طی آن یکپارچه‌سازی چک انجام شود؛ اقدامی که منجر به افزایش میزان اطمینان و اعتماد به چک خواهد شد و از طریق اصلاح برخی رویه‌ها، امکان درخواست الکترونیکی همچنین استعلام وضعیت حساب صادرکننده چک وجود دارد.
زمان پیش‌بینی شده برای کامل شدن چرخه صدور چک‌های صیادی در بانک‌های کشور نیز نیمه اردیبهشت اعلام شده بود که این زمان به پایان شهریور ماه تغییر یافت. در روزهای اخیر بانک ملی از توقف صدور و توزیع چک‌های غیرصیادی در شعب این بانک خبر داد و اعلام کرد: بانک ملی در عمل به دستورات بانک مرکزی برای پیاده‌سازی کامل سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی چک(صیاد) صدور و توزیع چک‌های غیرصیادی را متوقف کرد.
بانک مرکزی در توصیف چک‌های صیادی اعلام کرد: سامانه صیاد با متمرکزسازی درخواست‌های دسته چک، امکان اعتبارسنجی صاحبان حساب و امضا را فراهم کرده و از اختصاص دسته چک به افراد فاقد صلاحیت و بد سابقه جلوگیری می‌کند.
در پی این اعلام، بانک صادرات ایران نیز عنوان کرد که این بانک چک‌های طرح قدیم(غیرصیادی) سایر بانک‌ها را تنها تا پایان مرداد ماه ٩٧ پذیرش خواهد کرد. در اطلاعیه این بانک آمده است: با تمدید مهلت پذیرش چک‌های طرح قدیم تا ٣٠مرداد ماه ٩٧ چک‌های طرح قدیم(غیرصیادی) تاریخ آینده سایر بانک‌ها به شرط آنکه تاریخ روی چک تا همین زمان در سامانه واگذاری چک الکترونیک ثبت شده باشد در شعب بانک صادرات ایران پذیرش خواهند شد و علاوه بر این چک‌های تاریخ آینده طرح قدیم که بعد از این تاریخ در سیستم ثبت شوند از سوی سامانه چکاوک عودت خواهند شد.
بنا بر این گزارش، بانک صادرات از ابتدای شهریور ماه سال جاری چک‌های قدیمی را نمی‌پذیرد و مشتریان برای دریافت وجه این چک‌ها به نزدیک‌ترین شعبه بانک صادرکننده راهنمایی خواهند شد. هر چند بانک مرکزی در قالب سامانه صیاد نسل جدیدی از چک‌های بانکی را به متقاضیان معرفی کرده است اما ضوابط صدور چک تغییری نکرده و به گفته ناصر حکیمی؛ معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی، مشتریان برای دریافت چک باید به شعب مراجعه کنند و البته در قالب امکان جدید می‌توانند درخواست اینترنتی نیز ارائه کنند.
بانک سامان نیز در اطلاعیه‌یی اعلام کرد: تمام دارندگان حساب‌های جاری بانک سامان که دسته‌چک طرح قدیمی در اختیار دارند حداکثر تا تاریخ ۳شهریور ۱۳۹۷ باید نسبت به استفاده از برگه‌های چک باقی‌مانده یا ارجاع آن به شعب بانک اقدام کنند تا پس از اعتبارسنجی، دسته‌چک جدید با طرح صیاد در اختیار آنها قرار گیرد.
براساس دستورالعمل بانک مرکزی از چهارم شهریور ماه چک‌های جاری که شناسه یکتای صیاد نداشته باشند، قابلیت وصول در سامانه چکاوک را نخواهند داشت و فقط در شعب بانک صادرکننده قابل وصول خواهند بود.
ویژگی‌های چک‌های نسل جدید
نکته حائز اهمیت در صدور چک‌های صیادی علاوه بر یکسان‌سازی شکل ظاهری و ابعاد دسته چک‌ها، افزایش اطمینان‌بخشی به مشتریان بانکی و تلاش برای کاهش حجم چک‌های برگشتی است. در قالب سامانه جدید صدور چک نه تنها مشتریان می‌توانند از میزان اعتبار و وضعیت صادرکننده چک اطمینان حاصل کنند، خود شعب بانک‌ها نیز می‌توانند با استعلام وضعیت مشتری، اشتباه در صدور دسته چک‌های جدید برای مشتریان دارای چک‌های برگشتی و مشکل‌دار را متوقف کنند.
برای چک‌های صیادی 3 سطح ویژگی امنیتی تعریف شده است: در سطح اول سری و سریال‌های چک به صورت برجسته چاپ شده که با لمس قابل تشخیص است. در سطح دوم ویژگی‌های امنیتی نگاه کردنی مانند واتر مارک و طرح مخفی در برگه چک وجود دارد که این دو سطح به راحتی توسط عموم مردم قابل تشخیص است.
در سطح سوم نیز ویژگی‌های امنیتی حرفه‌یی به چک‌ها افزوده شده که قابل تشخیص توسط ابزارهاست و برای بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر و مکرری از چک‌ها دارند، قابل استفاده است. سامانه صیاد به صورت ۲۴ساعته از طریق سامانه پیامکی به درخواست‌های استعلامی پاسخ خواهد داد.
ناصر حکیمی پیش از این با تاکید بر اینکه سامانه صیاد یک سامانه متمرکز است، بیان کرد: آمار، اطلاعات و عملکرد هر کسی که متقاضی دسته چک باشد از طریق یک سامانه متمرکز در صیاد استعلام می‌شود و در صورتی که اهلیت لازم را برای گرفتن دسته چک داشته باشد، فرآیند صدور دسته چک برای وی اتفاق می‌افتد.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی گفت: ویژگی بسیار مهم دیگر سامانه صیاد این است که یک شماره منحصر به فرد روی هر برگ چک درج می‌شود که دریافت‌کننده چک می‌تواند این رقم را به سامانه پیامکی بانک مرکزی ارسال کند و در همان لحظه مطلع شود، صادرکننده چک سوءسابقه داشته یا نه و آیا حساب او مسدود شده یا نه یا قبلا چک برگشتی داشته یا نه؟
وی خاطرنشان کرد: از مواردی که درحال حاضر در دست انجام بوده و برای رسیدن به اهداف پروژه مهم است به چند مورد اشاره می‌کنم:
اتصال تمامی شعب بانک‌ها به سامانه صیاد برای خدمت‌رسانی صحیح به تمام نقاط کشور؛
برقراری تمهیدات لازم در ایستگاه کاری چکاوک بانک‌ها برای درج داده‌های لازم ازجمله شناسه استعلام صیادی در راستای اعمال ممانعت سیستمی به جهت عدم پذیرش چک‌های با طرح قدیم در چکاوک ؛ تجهیز کامل شعب بانک‌ها به دستگاه‌ها و تجهیزات لازم جهت درج و خوانش بارکد دو بعدی برای افزایش سرعت پذیرش چک و کاهش اشتباهات کاربری راه‌اندازی کامل سامانه استعلام همگانی چک برای اطلاع‌رسانی به موقع و مناسب سوابق اعتباری صاحبان حساب به ذی‌نفعان چک در جهت ایجاد شفافیت اطلاعاتی برای اخذ تصمیم مناسب و کاهش حجم چک برگشتی؛
ایجاد مکانیسم مناسب جهت پذیرش چک‌های مدت‌دار از قبل واگذار شده در شعب برای جلوگیری از تحمیل زحمت مضاعف به اشخاص حقیقی و حقوقی به جهت بازپس‌گیری چک‌ها؛
علاوه بر این به دلیل عدم اعلام فراخوان مناسب از سوی بانک‌ها، استقبال دارندگان دسته‌چک برای تعویض آن قابل توجه نبوده و لازم است اطلاع‌رسانی صحیح توسط بانک‌ها برای تغییر چک‌های قدیمی انجام شود.
17.5 درصد چک‌ها برگشت خورد
در اردیبهشت ماه ١٣٩٧ در کل کشور بیش از 9.9 میلیون فقره چک بـه ارزشـی بـالغ بـر 794هزار میلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد 47درصد و از نظر مبلغ 70درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین در ماه مورد گزارش در استان تهران حدود 3.7میلیون فقره چک به ارزشی حدود 456هـزار میلیارد ریال مبادله شد. به گزارش «تعادل» در اردیبهشت ماه ١٣٩٧ معادل 54درصد از تعداد چک‌های مبادله‌یی کـل کشـور در 3 اسـتان تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی مبادله شده است کـه به ترتیـب بـا 37درصـد، ٩درصـد و 7 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین ٦8درصد از ارزش چک‌های فوق در
3 اسـتان تهـران 57 درصـد، خراسـان‌رضوی 5درصد و اصفهان 5.5 درصد مبادله شده است که بیشترین سهم را در مقایسـه بـا سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
چک‌های برگشتی
در اردیبهشت ماه ١٣٩٧ در کل کشور حـدود 1.4 میلیـون فقـره چـک بـه ارزشـی حـدود 139هزار میلیارد ریال برگشت داده شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 49درصـد و 55درصد افزایش نشان می‌دهد. در کل کشور 14.4درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 17.5درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است.
در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ بر 501هزار فقره چک بـه ارزشـی حـدود 73هـزار میلیارد ریال برگشت داده شد. در استان تهران 13.7درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 16درصـد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت داده شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی بـه کـل ارزش چک‌های مبادله شده در استان به ترتیب به استان‌های کردستان 54درصد، کهگیلویه و بویراحمد 27درصد و خراسان‌شمالی 27درصد اختصاص یافته است و استان‌های بوشـهر 8درصـد، ایلام 11 و خوزستان 13درصد کمترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
چک‌های رمزدار وصولی
در اردیبهشت ماه ١٣٩٧ در کل کشور حدود یک‌‌میلیون و 20هزار فقره چک رمزدار به ارزشی بالغ بر 1951هزار میلیارد ریال وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و ارزش به ترتیـب 104درصـد و 60درصد افزایش داشته است. در استان تهران حدود 375هزار فقره چک رمزدار به ارزشی حـدود 1442هزار میلیارد ریال وصول شد.
در ماه مذکور 51درصد از تعداد چک‌های رمزدار وصولی در 3 استان تهـران 36درصـد، خراسان‌رضوی 7درصد و اصفهان 7درصد وصول شده اسـت کـه بیشـترین سـهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین 80درصد از ارزش چک‌های فوق در استان‌های تهـران 74درصـد، اصـفهان 3.٣درصد و خراسان رضوی 3درصد وصول شده است.
در اردیبهشت 97 حدود 9میلیون و 505هزار فقره چک وصول شده که 8.485میلیون آن عادی و 1.02 میلیون آن رمزدار بوده است. در نتیجه سهم چک عادی 89.3درصد و سهم چک رمزدار معادل 10.7 درصد بوده است. اما مبلغ وصولی معادل 260.6هزار میلیارد تومان بوده که 65.5هزار میلیارد تومان آن چک عادی و 195.1هزار میلیارد تومان آن رمزدار بوده است. به عبارت دیگر 25.1درصد مبلغ را چک عادی و 74.9درصد مبالغ چک رمزدار تشکیل داده است.
با اینکه چک‌های رمزدار از نظر تعداد تنها سهم 10.7درصدی از کل چک‌های وصولی اردیبهشت 97 داشته‌اند اما به خاطر مبلغ بالای آنها حدود 75درصد مبالغ را به خود اختصاص داده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که سهم چک‌های عادی از معاملات و قراردادهای کاری در حال کاهش بوده است و مردم ترجیح می‌دهند با تراکنش بانکی و کارت به کارت یا اینترنتی یا از طریق چک رمزدار کارهای خود را به پیش ببرند.
چک‌های برگشتی به تفکیک علل
در اردیبهشت ماه ١٣٩٧ در کل کشور حدود 1.4 میلیون فقره چک به ارزشی بـالغ بـر 133هـزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده اسـت. در واقـع در کـل کشـور از نظر تعداد ٩٦درصد و از نظر ارزش95درصد از کل چک‌های برگشـتی بـه دلایـل کسـری یـا فقدان موجودی بوده است. در استان تهران بالغ بر 480هزار فقره چک به ارزشی بـالغ بـر 69هـزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در استان تهـران از نظر تعداد 95درصد و از نظر ارزش 95درصد از کل چک‌های برگشـتی بـه دلایـل کسـری یـا فقدان موجودی بوده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسـبت ارزش چک‌های برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل ارزش چک‌های برگشتی در استان به ترتیب بـه استان‌های کردستان 99درصد، کهگیلویه و بویراحمد 98درصد و اردبیل 98درصد اختصاص یافته و استان‌های خراسان‌شمالی با
80 درصد، خوزستان 91درصد و فارس 91درصد کمترین نسـبت ارزش چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بـه کـل ارزش چک‌های برگشـتی در استان را به خود اختصاص داده است.
چک‌های وصولی
در اردیبهشت ماه ١٣٩7 در کل کشور حدود 8.5 میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 655هـزار میلیارد ریال وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 47.3درصد و74درصد افزایش نشان می‌دهد.
همچنین 85.6درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 82.5درصـد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شد. در استان تهران حدود 3.2میلیون فقره چک بـه ارزشـی حـدود 384هزارمیلیارد ریال وصول شده است. در استان تهران 86درصد از نظر تعداد و 84 درصد از نظر ارزش چک‌های مبادله‌یی، وصول چک انجام شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصـولی بـه کـل چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های گـیلان 88درصـد، یـزد 88درصـد و البرز 87درصد اختصاص یافته است و در واقع گیلان، یزد و البرز خوش‌حساب‌ترین‌ها بوده‌اند.
همچنین استان‌های کهگیلویـه و بویراحمد با 74درصد، کردستان 77درصد و خراسان‌شمالی 80درصد پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
در ماه مورد گزارش در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های بوشهر 91درصد، ایلام 89درصد و خوزستان 86 درصد اختصاص یافته و استان‌های کردستان 45درصد، کهگیلویه و بویراحمد 72درصد و خراسان‌شمالی 72درصد کمتـرین نسـبت ارزش چک‌های وصـولی بـه کـل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
