جهت‌گیری‌های جدید سیاست توزیع آب در ایران
گروه انرژی| نادی صبوری|
شاید این روزها مفهوم و جایگاه «مدیریت منابع آب» خیلی بیشتر از گذشته مشخص شده باشد. اساسا «چگونگی توزیع» در زمان محدودیت، اهمیتی ویژه پیدا می‌کند. وقتی پای آب به میان می‌آید که نه فقط یک «کالا» بلکه «نیاز اساسی بشر» است این اهمیت صد چندان می‌شود. روز گذشته محمد حاج‌رسولیها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب نشستی خبری را برگزار کرد تا آخرین آمارهای توزیع آب در ایران که بطور ویژه آب پشت سدها را شامل می‌شود، در اختیار خبرنگاران قرار دهد. این نشست خبری همچنین محلی برای بیان جهت‌گیری‌های جدید در نحوه تقسیم آب نیز بود. مشاور وزیر نیرو دیروز 5 محور اصلی مباحث در کارگروه سازگاری با کم‌آبی را توصیف کرده و در مهم‌ترین بخش اظهارات خود تاکید کرد نسخه‌یی واحد برای چالش آب در تمام ایران وجود ندارد و در هر منطقه بسته به شرایط آن، راهکارهایی در حال بررسی است. مشروح گزارش «تعادل» در این خصوص را در ادامه می‌خوانید.
بارندگی در ایران نسبت به متوسط درازمدت کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده است. در حالی که عموما دوره‌های خشکسالی اخیر 9 ساله بوده‌اند، امسال ایران در یازدهمین سال کم‌بارشی قرار دارد این روند در کنار چند مساله دیگر باعث شده است برخی استان‌ها با مشکلاتی شدید دست و پنجه نرم کنند.
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران دیروز با اشاره به این وضعیت عنوان کرد: «بارش‌های برفی کشور 70درصد کاهش داشته که روی افزایش دمای تابستان اثر زیادی دارد. از سویی کاهش بارندگی در چند استان سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس و بوشهر بالای 50درصد بوده است.»
اما همین وضعیت باعث شد که رضا اردکانیان وزیر نیرو، به دنبال ایجاد کارگروه سازگاری با کم‌آبی رفته و در نتیجه این کارگروه تشکیل شود. نشست خبری دیروز حاج‌رسولیها فرصتی برای مورد پرسش قرار گرفتن محتوای جلسات کارگروه سازگاری با کم‌آبی بود. مشاور وزیر نیرو 5 محور اصلی مسائلی که در چند ماه اخیر در این کارگروه مطرح شده را بر شمرده و عنوان کرد: « چگونگی توزیع آب و حجم تحویلی آن به بخش‌های مختلف»، «لزوم شفاف‌سازی اطلاعات»، «مصارف غیرضروری آب مثلا در حوزه فضای سبز»، «اقتصاد آب و تعرفه» و «اطلاع‌رسانی درباره چالش پیش روی کشور در حوزه آب» مهم‌ترین مسائلی است که در این مدت در کارگروه مورد بحث قرار گرفته است.
طبق اظهارات حاج‌رسولیها، گزارش‌های مخصوصی از وضعیت آب 2 استان اصفهان و خوزستان که در چند مدت اخیر نیز باعث مشکلات مردم شده بود، در سطح ملی کارگروه سازگاری با کم‌آبی مورد بررسی قرار گرفته است.
اما در حالی که موضوع نحوه آبیاری فضای سبز در چند سال اخیر یکی از مسائل مورد انتقاد بوده است، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با اشاره به یکی از خروجی‌های کارگروه سازگاری با کم‌آبی عنوان کرد که در این کارگروه دستورالعمل‌هایی برای کاهش 30درصدی فضای سبز در استان‌هایی که با محدودیت منابع آبی روبه‌رو هستند مطرح شده است. محمد حاج‌رسولیها دیروز نبود دغدغه جدی برای سدهای تهران را نتیجه «مدیریت مخزن سدها» دانست؛ وی اما در پاسخ به این پرسش روزنامه «تعادل» که آیا با این تفاسیر می‌توان نتیجه گرفت که «مدیریت مخزن» در سد استان‌هایی چون فارس که افت ذخایر پشت سد شدیدی را تجربه کردند، دارای ضعف بوده است عنوان کرد: «خیر، برخی اتفاق‌ها در مخازن سدسازی واقعا نادر و خارج از مدل‌ها بوده است. وضعیت 3 الی 4 سد از مجموع 170 سد ایران در چند سال اخیر استثنا بوده است. برای مثال در حالی که سد زاینده رود اکنون ورودی زیر 500 میلیون مترمکعب دارد، تا به حال آمار زیر 700 میلیون مترمکعب در این سد به ثبت نرسیده بود.»
او در ادامه عنوان کرد: «به این ترتیب نمی‌توان وضعیت سدهای استانی چون فارس را نتیجه ضعف در مدیریت دانست. اکنون 11 سال است که بارندگی نسبت به میانگین کمتر است. برای پیدا کردن موقعیتی مشابه با وضعی که اکنون در آن قرار داریم باید به کتاب‌های تاریخی مراجعه کنیم.»
کارد روی استخوان غیرمجازها
کاهش شدید بارندگی که مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب به آن اشاره کرد، طبق گفته‌های مشاور وزیر نیرو باعث افت وضعیت معیشتی کشاورزان شده است. طبق آخرین سرشماری مرکز آمار ایران که در سال 1395 انجام شده است، 25.9درصد جمعیت ایران را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد. این جمعیت که بیش از 20 میلیون نفر را شامل می‌شود. معیشت بخش عمده‌یی از این جمعیت به کشاورزی گره خورده است. نتایج سرشماری عمومی کشاورزی سال 1393 مرکز آمار نیز نشان می‌دهد نزدیک به 5میلیون بهره‌برداری کشاورزی در ایران حکایت دارد. اما فعالیت بخشی از این کشاورزان از طریق برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز و بدون پروانه انجام می‌شود. وزارت نیرو در چند سال اخیر روندی نسبتا رو به رشد در بستن این چاه‌ها دنبال کرده بود. اما اظهارات دیروز حاج‌رسولیها نشان داد مساله معیشت این بخش باتوجه به کاهش بارندگی امسال باعث شده است روند بستن چاه‌ها دست به عصا دنبال شود. مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران در این خصوص عنوان کرد: «اساسا 38درصد کل چاه‌هایی که از ابتدای سال 1380 تاکنون بسته شدند در
3 الی 4 سال گذشته اتفاق افتادند اما در سال جاری به دلیل کاهش بارندگی رویکرد سال قبل را ادامه ندادیم. ما امسال به چاه‌هایی که قبل از سال 1385 احداث شده‌اند ورود نکردیم.»
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که در نهایت چه برنامه‌یی برای این چاه‌ها درنظر گرفته شده است عنوان کرد: «در اینجا ما باید با همکاری قوه مقننه راهکار قانونی را برای چاه‌هایی درنظر بگیریم که از این سال به قبل وجود داشته و اکنون به باغ تبدیل شده‌اند. اگر گیر قانونی این ماجرا حل شود ما می‌توانیم با جابه‌جایی در چاه‌های غیرمجاز با مجاز، با آسیب کمتر به کشاورزان به هدف خود دست پیدا کنیم.»
اما در حالی که اظهارات عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص سد گتوند و ارتباط آن با شوری کارون، در چند روز اخیر موجب داغ شدن دوباره بحث‌های هیجانی در این خصوص شده بود، دیروز محمد حاج رسولیها مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ارتباط دادن تغییر کیفیت آب کارون به سد گتوند را کاملا تکذیب کرد. او در این خصوص گفت: «در حال حاضر خروجی سد گتوند EC معادل 600 میکروموس دارد. (این EC معادل EC آب شرب در برخی مناطق تهران است). این در حالی است که EC پایین‌دست رودخانه کارون 10000 میکروموس است. این دو عدد اساسا قابل مقایسه نیستند.» او در ادامه عنوان کرد: «علاوه بر این در سال جاری خروجی سد گتوند از طریق نیروگاه انجام شده است.»
به گزارش «تعادل» تونل‌های نیروگاه که امسال تخلیه آب از طریق آنها انجام گرفته در تراز بالاتری نسبت به تخلیه‌کننده‌های سد قرار دارند، به همین واسطه میزان شوری آبی که از طریق نیروگاه تخلیه شود، کمتر از آبی است که در ترازهای عمقی‌تر تخلیه می‌شود.
اظهارات برخی فعالان درخصوص پیوند میان شوری فعلی کارون و سد گتوند در حالی مطرح می‌شود که پس از آنکه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موسسه آب دانشگاه تهران را موظف بررسی گزارشی با عنوان «راهکارهای رفع شوری آب مخزن سد گتوند و انتخاب راهکار برتر» کرد، شورای عالی آب براساس نتیجه گزارش موسسه آب، دستورالعمل‌هایی را در خصوص حدنصاب EC آبی که از گتوند تخلیه می‌شود در موقعیت‌های زمانی متفاوت مشخص کرد. این دستورالعمل براساس نوع کشتی که در پایین‌دست کارون انجام می‌شود این معیار را مشخص کرده است. برای مثال در موسم کشت غلات آستانه تحمل این نوع محصولات 1700 میکروموس تعیین شده است، صیفی‌جات و نیشکر حساس‌ترین آستانه را در این زمینه دارند.
از آن سو در موقعی از سال که کشتی در اطراف کارون انجام نمی‌شود، گتوند اجازه دارد که آب را با EC بالاتری تخلیه کند.
حاج‌رسولیها در نشست خبری روز گذشته خود با تاکید بر اینکه EC خروجی فعلی سد گتوند پایین‌تر از دستورالعمل فعلی است و نمی‌تواند در شور شدن رودخانه نقش داشته باشد، «پساب‌ها» و تخلیه «فاضلاب» را دلیل عمده شوری کارون توصیف کرد.
