واکنش محدود بازار نفت به دیدار هلسینکی

گروه  انرژی|علیرضا کیانی|

خبر‌هایی که از هلسینکی به گوش می‌رسد، این‌طور به نظر می‌آید که روسای جمهور امریکا و روسیه در دیدار خود درباره مسائل بسیاری صحبت کرده‌اند و البته «پیشرفت در هر یک از موارد کند بوده است». در زمان صحبت‌های ولادیمیر پوتین، حرف نفت به میان آمد؛ پوتین به رییس‌جمهور ایالات متحده در حضور رسانه‌های جهانی یادآوری کرد که «هیچ‌کدام از ما علاقه‌یی به افزایش قیمت نفت ندارد». رییس‌جمهوری روسیه با اشاره به شرایط موجود در بازار نفت خطاب به همتای امریکایی‌اش ادامه داد: «مصرف‌کنندگان ضرر خواهند کرد» و سپس نفت را «حوزه همکاری» دانست. به سختی می‌توان گفت که حرف رییس‌جمهور تهدید است یا پیشنهاد. اما می‌توان این را به وضوح مشاهده کرد که قیمت نفت در روز ملاقات دو رهبر، 4.6 درصد سقوط کرد تا نشان دهد ترس از تنگنا تا حدی کم رنگ شده است.

چند روز پیش از ملاقات ترامپ و پوتین و زمانی که رییس‌جمهور روسیه مشغول دیدن بازی فینال جام‌جهانی بود، خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اعلام کرد که 3 نکته باعث می‌شود که انرژی در صحبت‌های میان دو رهبر قدرتمند جهان جای داشته باشد. نخست اینکه دولت ترامپ در حال بررسی امکان برداشت از ذخایر استراتژیک نفت خام این کشور برای کاهش قیمت سوخت است؛ کاری که در تاریخ 40 ساله این ذخایر تنها 7 بار انجام پذیرفته است. دوم اینکه، دونالد ترامپ زمان زیادی را، حداقل پس از چهارم جولای، صرف اعتراض و منکوب کردن اوپک به دلیل بالا بودن قیمت نفت کرده است. سوم اینکه، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، ترامپ یکی از نردیک‌ترین متحدان امریکا یعنی آلمان را به دلیل وابستگی انرژی به روسیه «به بازیچه مسکو»شدن متهم کرده است.

با این همه، و در حالی که همه کارشناسان انتظار داشتند که ترامپ پوتین را برای افزایش تولید برای کاهش قیمت‌ها تحت فشار قرار دهد چنانکه وب‌سایت مارکت‌واچ نوشت ملاقات میان پوتین و ترامپ آنچنان خبر خاصی برای بازار نفت به‌همراه نداشت.

به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، رییس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین در کنفرانس خبری که با همتای امریکایی خود برگزار کرد، گفت که «مسکو و واشنگتن می‌توانند با یکدیگر برای ایجاد آرامش در بازار نفت همکاری کنند». به‌گزارش سی‌ان‌بی‌سی، روسیه از سال 2017 با همکاری اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت موفق شده نیمی از مازاد عرضه جهانی را از میان بردارد. این کشورهای صادرکننده نفت زمانی به فکر مدیریت عرضه نفت خام افتادند که قیمت طلای سیاه در سال 2016 به حداقل مقدار در 12 سال قبل از آن رسید، فشار فزاینده‌یی را بر اقتصادهای وابسته به نفت وارد آورد و به ورشکستگی صدها شرکت انرژی در ایالت متحده انجامید.

اما ایالات متحده که در آن، تولید‌کنندگان نفت در بازار رقابت می‌کنند، جزئی از این توافق نبود. با این وجود، پوتین روز دوشنبه در برابر خبرنگاران گفت که اعتقاد دارد که همکاری میان روسیه و امریکا می‌تواند محقق شود. پوتین در کنفرانسی که با همتای امریکایی خود برگزار کرد، گفت که معتقد است روسیه به عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت و گاز جهان و ایالات متحده به عنوان یک قدرتی نفتی، می‌توانند با یکدیگر برای تنظیم بازار جهانی انرژی همکاری کنند، چرا که هر دو کشور از افزایش قیمت ناراضی خواهند بود. رییس‌جمهور روسیه ادامه داد: «ما هیچ علاقه‌یی به افزایش قیمت‌ها نداریم چرا که این امر به کاهش نزول سایر بخش‌های اقتصاد منجر خواهد شد و از همین نظر هم فضای خوبی برای همکاری میان دو کشور وجود دارد». ترامپ هم در ادامه توئیت‌های خود در این کنفرانس خبری از اوپک خواست تا قیمت‌ نفت را مهار کند. در همین ماه گذشته 24 کشور تولیدکننده نفت به رهبری عربستان سعودی و روسیه بر افزایش تولید برای جبران کاهش عرضه ونزوئلا و همین‌طور تهدید‌های قریب‌الوقوع امریکا علیه پنجمین تولیدکننده نفت جهان، یعنی ایران، توافق کردند.

به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، مصرف‌کنندگان در سرتاسر جهان و حتی تولیدکنندگان نفت شیل در امریکا از نوسان در قیمت‌ها آسیب می‌بینند. هفته پیش ترامپ آلمان را به خاطر اجازه دادن به روسیه برای گسترش خط لوله گاز طبیعی روسیه به باد انتقاد گرفت و سیاست آلمان را «بسیار ناگوار» ارزیابی کرد. اشاره ترامپ به خط لوله نورث استریم 2 بود که به مسکو اجازه می‌دهد که از زیرساخت‌های موجود در اوکراین برای رسیدن به بازارهای پررونق غرب اروپا استفاده کند.

 تاثیر محدود روی بازار

روی هم رفته نشست رهبران دو قدرت بزرگ جهان روی بازار نفت نیز تاثیرگذار بود. به گزارش رویترز، روز دوشنبه قیمت برنت 4.6 درصد سقوط کرد و در روز سه‌شنبه با کاهشی 49 سنتی در میانه روز به 71 دلار و 25 سنت در هر بشکه رسید که پایین‌ترین قیمت از تاریخ 17 آوریل به این سو به حساب می‌آید. اما در ساعت 10:20 صبح به وقت گرینویچ قیمت 19 سنت افزایش یافت تا برنت بشکه‌یی 71 دلار و 65 سنت قیمت‌گذاری شود. قیمت نفت امریکا نیز که روز دوشنبه 4.2 درصد سقوط کرده بود، روز گذشته تنها 15 سنت کاهش یافت و به 67 دلار و 91 سنت در هر بشکه رسید.

کاستن منکی از بانک سوییسی یولیوس بیر در این باره به رویترز گفت: «ذهنیت بازار نفت در حال تغییر است. ترس از کمبود عرضه که قیمت‌ها را به بالای 80 دلار در هر بشکه رساند حالا دارد جای خود را به دورنمای بازگشت مازاد عرضه می‌دهد».

 گاز پر رنگ‌تر از نفت

دولت ترامپ گوشه چشمی هم به بازار گاز اروپا دارد و می‌خواهد صادرات گاز طبیعی مایع خود را به بازار اروپا افزایش دهد؛ هرچند که قیمت LNG برای مشتریان اروپایی بسیار بیشتر از گازی است که از روسیه و از طریق خط لوله به آنها می‌رسد. به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، ترامپ در این زمینه گفته است: «ما باید با این خط لوله رقابت کنیم و من تصور می‌کنم که می‌توانیم به خوبی از پس این کار بر بیاییم. با این همه روسیه مزیت جغرافیایی دارد. به همین خاطر هم فعلا فقط می‌توانم برای آنها آرزوی موفقیت کنم». ترامپ که پیش‌تر و در نشست ناتو، به دلیل اتکای آلمان به گاز روسیه، آلمان را «اسیر» دست روسیه خوانده بود، روز دوشنبه مواضع خود را نرم‌تر کرد و به گفتن اینکه «این خط لوله به صلاح آلمان نیست» اکتفا کرد.

پوتین نیز با اشاره تلویحی به نگرانی ترامپ در مورد این خط لوله و موقعیت اوکراین گفت که به ترامپ اطمینان خاطر داده است که کشورش به ارسال گاز طبیعی از طریق اوکراین و بعد از اتمام خط لوله نورث استریم 2 متعهد است. مسکو اعلام کرده که حاضر است بعد از تعیین تکلیف دعوای میان شرکت‌های گس‌پروم روسیه و نفت‌و‌گاز اوکراین، قرارداد انتقال گاز طبیعی به اروپا که سال دیگر منقضی می‌شود را تمدید کند.

 هلسینکی از زاویه دید کنگره

در میان اختلالات عرضه، نکته‌ای که بیش از همه در آتش تنگنای بازار نفت دمیده، خطر تحریم نفتی ایران است. اگر طرف مصرف‌کننده را کنار بگذاریم، در سمت عرضه، ایران به دنبال یارگیری در میان قدرت‌های جهانی برای روزهای سخت تحریم است. دیدار ترامپ و پوتین از این جهت نیز حامل پیام‌های مهمی بوده است.

به گزارش شورای روابط خارجی کنگره، روسیه پیش‌تر سیاست کمک به کشورهای تولید‌کننده نفتی که تحت تحریم‌های جهانی قرار گرفته‌اند را دنبال می‌کرد. این سیاست شرکت‌های نفتی روسی را در معرض انواع تبعات منفی قرار می‌داد که به ترازنامه آنها ضربه می‌زد و زمین بازی را برای نقش آفرینی روسیه به عنوان قدرتی نفتی ناهموار می‌ساخت. از همین رو توصیه یکی از مهم‌ترین کمیته‌های سیاست‌گذاری در امریکا به مسوولان این کشور این است که مقیاس همکاری با روسیه در بازار نفت را رفتار این کشور در بازار نفت در برابر کشورهایی چون ایران و ونزوئلا قرار گیرد.

به گزارش راشا‌تودی، یک هفته پیش از سفر پوتین به هلسینکی، مشاور بین‌الملل رهبر ایران، علی‌اکبر ولایتی با پوتین دیدار کرد و با سرمایه‌گذاری 50 میلیارد دلاری روس‌هادر صنعت نفت و گاز ایران موافقت کرد. از طرف دیگر همین خبرگزاری در گزارشی مجزا از صحبت‌های غول‌های نفتی روسی یعنی گس‌پروم و روس نفت با وزارت نفت ایران برای قراردادهای بالادستی خبر داد. در ابتدای سال میلادی جاری نیز شرکت روسی زاروبژنفت قراردادی را برای توسعه میدان نفتی با شرکت نفت ملی نفت ایران برای بازسازی میدان‌های آبان و غرب پایدار به امضا رسانده بود. همین اخبار، کارشناسان امریکایی را به این نتیجه رسانده است که ایران برای محافظت از خود در برابر امریکا به سمت روسیه متمایل شده است. در این سناریو، شرکت‌های روسی نیز، در صورت شروع جنگ نیابتی یا حتی تحریم‌های گسترده، در خطر قرار می‌گیرند. شاید همین واهمه پشت خبر توقف فعالیت شرکت بزرگ لوک‌اویل روسیه در ایران بود که دو ماه پیش منتشر شد.

البته ایران نیز می‌تواند در بلندمدت از همکاری تجاری با روسیه آسیب ببیند. شورای روابط خارجی امریکا در این باره به مثال ترکمنستان اشاره می‌کند. به گزارش موسسه بیکر وابسته به دانشگاه رایس در ایالت تگزاس، ترکمنستان وادار به فروش گاز خود به روسیه در قیمت‌های بسیار نازل شد تا دست شرکت‌های روسی برای فروش گاز روسیه در قیمت‌های بالاتر به مشتریان اروپایی باز شود. از نگاه شورای روابط خارجی یکی از دلایل چرخش کشورهای آسیای مرکزی برای دریافت کمک در بخش انرژی و الکتریسیته به سوی چین این بود که با ایجاد روابط با چین این کشورها می‌توانستند از «بسته‌های پیشنهادی» روس‌ها رها شوند. از سوی دیگر، در نگاه گزارش شورا، خطری که روسیه و کارگران و مهندسان روسی را در کشورهای خاورمیانه تهدید می‌کند، زبانه کشیدن شعله‌های خشم عمومی از دولت‌های ناکارآمد به شرکای بین‌المللی نزدیک آنهاست؛ چنانکه در آخرین مورد که در همین هفته رخ داد، معترضان خشمگین در عراق در جلوی یکی از میادین نفتی عراق که شرکت لوک‌اویل در آن مشغول به کار است تجمع کردند.

از طرف دیگر، شورای روابط خارجی، همکاری روسیه با ایران را «تیغ دولبه‌ای» خواند که ممکن است هم برای روسیه فایده و هم ضرر داشته باشد. حضور و سرمایه‌گذاری روسی در نفت ایران، از نگاه شورا، کفه ترازوی تهران در برابر مسکو را سنگین می‌کند و می‌تواند آزادی عمل روسیه را در موارد متفاوتی، مانند مدیریت کلان بازار نفت با عربستان و کیفیت حضور این کشور در روسیه، محدود سازد. این‌جاست که امریکا و شریک منطقه‌یی این کشور یعنی اسراییل، نسبت به رابطه روسیه و ایران به‌شدت حساس می‌شود؛ حساسیتی که شاید از ورطه بازار نفت نیز بیرون برود. حضور تقریبا همزمان ولایتی و نتانیاهو تا حدی گویای این امر است. از همین نظر، گزارش شورا، سیاست‌گذاران امریکایی را از اعتماد کامل به روسیه در مسیر کاهش مناقشات در خاور میانه برحذر می‌دارد.

از طرف دیگر، عملیات در کشورهای خاورمیانه برای شرکت‌های روسی بسیار سخت است. در بعضی از کشورها مناقشات منطقه‌یی تولید نفت را مختل می‌سازد یا محدودیت در پرداخت‌ها باعث می‌شود تا شرکت‌های روس مانند لوک‌اویل و روس‌نفت نتوانند حاشیه سود لازم سرمایه‌گذاری‌های عظیمشان را محقق سازند. البته باید توجه داشت که حضور شرکت‌های روسی در این مناطق به دلیل وجود سودهای هنگفتی است که در روسیه یا مناطق دیگر جهان یا وجود ندارد یا اینکه این شرکت‌ها برای دسترسی به چنین منابعی باید با شرکت‌های بزرگ غربی یا چینی رقابت کنند. با این وجود، آینده روشن خواهد ساخت که آیا از معاملات نفتی ولادیمیر پوتین در گذشته و حال با لفظ موفقیت‌آمیز یاد خواهد شد یا خیر.