بانکداری پیوندی گسستی بر چرخه فقر و بیکاری

وهاب قلیچ|

الگوی بانکداری پیوندی سعی در پیوند مالی بین «بانک‌ها» به عنوان سازمان‌های مالی رسمی و «گروه‌های محلی» دارد تا با این پیوند، مسیر دستیابی گروه‌های هدف به خدمات مالی خرد را آسان‌تر نماید.

دستیابی به منابع مالی برای اقشار محروم و کم‌درآمد جامعه یک آرزوی بلند است؛ چرا که برای این دسته از افراد جامعه تهیه وثیقه کافی برای اخذ تسهیلات امری دشوار به نظر می‌رسد. امروزه تامین مالی خرد یک اصطلاح جامع و چندبعدی است که درصدد برآوردن این آرزو برای طبقه محروم جامعه است. صنعت تامین مالی خرد هم از لحاظ تعداد مشتریان، هم از لحاظ تعداد و انواع ارائه‌دهندگان تامین مالی خرد و هم از لحاظ روش‌ها و شیوه‌های تامین مالی خرد، به صورت فزاینده‌یی رشد داشته ‌است. به سادگی می‌توان مشاهده کرد که طی سالیان اخیر، تامین مالی خرد به کاهش فقر، توانمندسازی فقرا، ارتقای سطح درآمدها و بهبود کیفیت زندگی میلیون‌ها انسان یاری رسانیده است. در این راستا بود که بانک جهانی سال ۲۰۰۵ را سال «اعتبار خرد» اعلام کرد تا استفاده از این شیوه در جهان گسترش بیشتری داشته باشد.

اما از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی بانک‌ها در تامین مالی خرد طبقات محروم جامعه، دشواری شناسایی وضعیت متقاضیان، برقراری ارتباط، مراقبت و نظارت و اطمینان‌یابی از بازپرداخت تسهیلات در بین این گروه از جامعه است. در این جهت، الگوی بانکداری پیوندی سعی در پیوند مالی بین «بانک‌ها» به عنوان سازمان‌های مالی رسمی و «گروه‌های محلی» دارد تا با این پیوند، مسیر دستیابی گروه‌های هدف به خدمات مالی خرد را آسان‌تر نماید. بانکداری پیوندی یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای مشارکت نظام بانکی در کاهش فقر به‌شمار می‌آید، چراکه این ترکیب در تلاش است تا به مردم طبقه محروم جامعه کمک ‌کند تا از مسیر استفاده از فرصت‌های خوداشتغالی و ایجاد کسب‌ و کارهای کوچک و متوسط به استقلال معیشتی و درآمدی دست یابند و بر چرخه منحوس «فقر و بیکاری» غالب آیند.

بانکداری پیوندی با استفاده از گروه‌های محلی موسوم به گروه‌های خودیار، به نحو بهتر و دقیق‌تری مشتریان را شناسایی کرده و آنان را مورد تامین مالی قرار می‌دهند. گروه‌های خودیار مجموعه‌یی از درون جامعه محلی هدف هستند که با ایجاد پیوند با بانک تامین مالی‌کننده بستر اعطای مطمئن‌تر تسهیلات را به وجود می‌آورند. در این جریان، بانک‌ها با بهره‌گیری از اطلاعات محلی گروه‌های خودیار جهت شناسایی مناطق و محلات و افراد متقاضی تسهیلات، شناخت ظرفیت‌های ایجاد کسب‌ و کارهای کوچک و متوسط در مناطق، بازاریابی فروش محصولات تولید شده توسط این دسته از کسب‌ و کارها، تامین زنجیره درون‌گروهی ضمانت تسهیلات و... فضای بهتری را برای تبدیل تسهیلات بانکی به سرمایه تولید فراهم می‌سازند.

از جمله اقدامات و وظایف گروه‌های خودیار که به نحو مستقل و خودگردان اداره می‌شوند، می‌توان به جمع‌آوری پس‌اندازهای خرد اعضا، مدیریت تقاضای افراد برای اخذ تسهیلات، بررسی و تصویب طرح‌های اعضا بر اساس توانمندی و پویایی گروه‌ها، نظارت بر نحوه دریافت و مصرف تسهیلات، بسترسازی آموزش فنی و مهارت‌آموزی به مشتریان، مراقبت از عدم انحراف منابع تسهیلاتی خارج از اهداف مدنظر، کنترل ضمانت‌های زنجیره‌یی اعضا از یکدیگر، جمع‌آوری اقساط تسهیلات و بازپرداخت به‌ موقع آن به بانک اشاره کرد. لازم به اشاره است که در این الگو منابع قابل تخصیص به طبقات کم‌درآمد و محروم جامعه از منابع بانکی، پس‌اندازهای خرد متقاضیان، کمک‌ها و حمایت‌های نهادهای حاکمیتی، بخش خصوصی و گروه‌های مردم‌ نهاد (NGO) فعال در امور خیریه حاصل می‌آید.

به‌نظر می‌رسد الگوی بانکداری پیوندی، منافع و مزایایی برای همه ذینفعان و گروه‌های درگیر به‌همراه دارد. در سمت نظام بانکی، بهره‌گیری از اطلاعات و نیروی منابع انسانی گروه‌های خودیار می‌تواند ضمن تضمین بازپرداخت کامل تسهیلات، از هزینه‌های عملیاتی نظام بانکی در اجرای تامین مالی خرد بکاهد و افزون بر آن بانک‌ها را در ایفای مسوولیت‌های اجتماعی یاری برساند. در سوی طبقه محروم جامعه، تامین منابع مالی برای کارآفرینی، اشتغال‌زایی، مهارت‌افزایی و خروج از دایره فقر مهم‌ترین مزایای این الگو را تشکیل می‌دهد. همچنین گسترش عدالت اجتماعی، فقرزدایی، هدایت منابع خرد مناطق مرحوم جامعه به سمت تولید و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، کاهش روند مهاجرت اجباری روستاییان به سوی شهرهای بزرگ، کاهش حجم بزهکاری و ناهنجاری‌های ناشی از بیکاری و مهاجرت و نیز در مجموع افزایش سطح تولید ملی از جمله مزایای این الگو برای کلیت اقتصاد کشور به شمار می‌آید.

تجربه تامین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی در نظام بانکی ایران، تجربه‌یی نوپا ولی ارزشمندی به حساب می‌آید. همکاری بانک کشاورزی با سازمان بهزیستی و صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل (IFAD) و همچنین همکاری بانک ملی ایران و سازمان بهزیستی نمونه‌یی موفق از این رویکرد در تامین مالی خرد کارآفرینان طبقه محروم جامعه به شمار می‌آید. امید می‌رود این دسته از همکاری‌ها در راستای پاسخگویی به رسالت و مسوولیت‌های اجتماعی نظام بانکی بیش از پیش گسترده شود و اثرات مثبت آن به نحو ملموس‌تری مورد مشاهده قرار گیرد.