بایدها و نبایدهای توسعه سواد مالی

گروه بورس|سمیرا  ابراهیمی |

این روزها، مسابقه‌ای تحت عنوان دومین دوره لیگ ستارگان با ماهیت معامله‌گری بورس در 34 گروه دانشجویی در حال برگزاری است. این مسابقات از نیمه تیرماه شروع شد و در نیمه شهریور، ‌پس از طی 2 ماه به پایان خواهد رسید. سال گذشته که اولین دوره این مسابقات برگزار شد، تنها 10 تیم و عموما از دانشگاه‌های تهران و با تمرکز بر رشته‌های مرتبط به بازار سرمایه همچون مالی و حسابداری حضور داشتند، اما مسابقات امسال با 34 تیم از شهر‌ها و رشته‌های مختلف و بسیار دور از بازار است که می‌توان گفت تجربه معامله‌گری و حضور در بورس، آنها را به این سمت و سو کشانده است.

تیم‌های برتر در پایان هر هفته معاملاتی مشخص می‌شوند و یکی از اتفاقات جالبی که اکنون در جریان این مسابقات رخ داده اول شدن تیم دندانپزشکی دانشگاه شاهد است. اما این اول شدن اما و اگر حاشیه‌ها و دلایل زیاد هم داشته است. تیم دانشگاه مالک اشتر نیز به دلیل زیان 25 درصد، طبق قانون مسابقات از دور رقابت‌ها حذف شده است.

 «ریشمک» در صدر سالن مسابقات

حال و هوای سالن مسابقات، آرام بود و ظاهر تیم‌ها حکایت از معامله در آرامش داشت. البته آرامش بازار که پس از چند هفته تب و تاب به تازگی آرام گرفته، در ایجاد این فضا بی‌تاثیر نبود. تیم دانشگاه مازندران، تیم سی‌ام این جدول با دو دانشجوی دکتری حسابداری بیخیال‌تر از آنکه بتوان از چهره شان، ‌تلاشی برای جبران خواند، پشت میز معامله منقش به نام همان دانشگاه نشسته بود. دو عضو حاضر این تیم می‌گفتند که خودشان شاغل هستند، سرشان شلوغ است، حسابرسی می‌کنند و نمی‌توانند خیلی هم برای مسابقات وقت بگذارند و تلاش کنند. با این حال مسابقه برای کسب تجربه خوب است، با دیگران آشنا می‌شویم.

آنها می‌گفتند خودشان از سال‌ها قبل کد معاملاتی داشتند و در بازار فعالند، اما نگفتند چرا سی‌ام هستند.

تیم بیستم اما از این تیم بی‌انگیزه‌تر بود. 2 عضو حاضر این تیم در سالن مسابقات گفتند که تاکنون 20 درصد بازده داشتند و به نظر خودشان، ‌بازده منطقی است، زیرا چند سال در بازار فعال بودند و به انتظارشان از خودشان را پوشش داده‌اند. با این حال فضای مسابقات را چندان مناسب ندیده و احتمالا سال دیگر هم شرکت نمی‌کنند.

اما در تیم دانشگاه علامه طباطبایی الف که تیم دوم مسابقات است، تب و تاب و هیجان بیشتری به چشم می‌خورد. علامه ای‌ها می‌گفتند که از دوم بودن خود ناراحتند، باید اول شوند. هرچند وقت کم مسابقات به آنها اجازه جولان نمی‌دهد و ترجیح می‌دادند مسابقات در یک بازه حداقل 6 ماهه انجام می‌شد. اعضای این تیم که دانشجوی ارشد رشته مدیریت مالی این دانشگاه هستند، نوسانگیری تیم رقیب از تک سهم «ریشمک» را عامل دوم شدن خود عنوان کردند و معتقد بودند که اگر در قوانین مسابقات اجازه تک سهم شدن به تیم‌ها داده نمی‌شد و هدف ارتقای سبد سهام بود، قطعا مسابقه هیجان انگیزتر و حتی استانداردتری را داشتیم.

تیم MBA دانشگاه خوارزمی نیز این موضوع را مطرح کرد و گفت: اگر شما به مدیران و تحلیلگران موفق در نهادهای مالی نیز مراجعه کنید، هیچ‌گاه شاهد چنین تصمیم پرریسکی نخواهید بود. بنابراین حتی اگر خبر بالارفتن قطعی یک سهم را هم داشتیم، آن را نمی‌خریدیم. بلکه با استرات‍ژی سبدگردانی مسابقه را پیش می‌بریم.

اما تیم پرحاشیه دندانپزشکی دانشگاه شاهد!‌ اعضای حاضر این تیم در پشت میز مسابقات در سالن، 2 نفر دانشجوی دندانپزشکی بودند که سرپرست این تیم نیز طبق قانون مسابقات می‌تواند دانشجوی دکتری هم باشد، یکی از آنها بود. در واقع تصمیم‌گیر اصلی تیم هم او بود. از او در خصوص موفقیت و اول شدن تیم که با بازدهی بیش از 50 درصد به دست آمده پرسیدیم، گفت: ریشمک خریدم. اخبار و صورت‌های مالی‌ آن را بررسی کردم. ‌تحلیل تکنیکال هم بلدم، در نمودار زدم و به نتیجه رسیدم که ریسک کنم و بخرم. البته الان آن سهم را فروختم و سهام سبدمان کمی ضرر داده، با این حال پیش بینی می‌کنم که در 5 تیم اول بمانیم.

 سواد مالی جامعه ایران 14 درصد

کمتر از کشورهای توسعه یافته

یاسر فلاح، مدیرعامل شرکت اطلاع‌رسانی بورس در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص حاشیه‌های ایجاد شده در خصوص تک سهم شدن و سود بالای ایجاد شده از این طریق توسط یکی از تیم‌های حاضر در مسابقه گفت: تک سهم شدن هم یک استرات‍ژی است. هرچند ما همواره به سهامداران به خصوص سهامداران نوپا و تازه وارد به بازار، توصیه می‌کنیم که سبدی از سهام را برای خود تهیه کنند، اما اگر کسی در بازار باشد که استراتژی سهامداری خود را مبنی بر تک سهم داشته باشد و ریسک آن را بپذیرد، تصمیم‌گیری بر عهده خودش است. از نظر علم مالی این رفتار، تحت عنوان رفتار پر ریسک است اما بین ریسک و بازده ارتباط مستقیم بر قرار است و کسانی که ریسک بیشتری می‌کنند، ‌برای به دست آوردن بازده بیشتر این کار را می‌کنند که این موضوع، کار اشتباهی نیست. از سوی دیگر ما تلاش کردیم که فضای لیگ ستارگان، ‌بیشترین انطباق را با فضای واقعی بازار سرمایه داشته باشد. اگر ما اعلام کنیم که تک سهم شدن خطاست، شرکت‌کنندگان را محدود می‌کنیم. البته در جلسات آموزشی به تیم‌ها گفتیم که بهتر است سبدی از سهام داشته باشند و تلاش کردیم قوانین و مقررات را به نحوی تنظیم کنیم که تیم‌های دارنده سبد سهام از این موضوع منتفع شوند، اما نمی‌توانیم قوانین معذور‌کننده در این راستا داشته باشیم و از تصمیم افراد برای تک سهم شدن جلوگیری کنیم. البته سال گذشته یکی از تیم‌هایی که در جمع 3 رتبه اول بود،  بر اثر زیاد معامله نکردن و اجرای سیاست محافظه‌کاری، توانست رتبه کسب کند.

او افزود: امسال شرایط بازار بسیار خوب است. شاخص کل و شاخص هم وزن موقعیت خوبی دارند و رشد‌های فراوانی کردند. از ابتدای سال حدود 36 درصد بازده در بورس ایجاد شده که نسبت به سایر بازارهای موازی، رقم چشمگیری است.

دیگر سوال ما از فلاح مربوط به کم بود  زمان 2 ماهه برگزاری مسابقات بود که در پاسخ گفت: به دلیل اینکه دانشجویان شرکت‌کننده، دانشجوی تمام وقت هستند، ما نمی‌خواهیم در زمان اصلی درس خواندن مزاحم آنها شویم. با این حال از سال قبل 1 ماهه بود به 2 ماه در سال جاری رسیدیم و شاید در شورای سیاست‌گذاری بررسی بیشتری برای تعیین زمان برگزاری انجام دهیم.

وی در خصوص انجام معاملات کالایی در این مسابقات گفت: قبل از اعلام شرایط مسابقات، موضوع ورود معاملات کالایی به این حوزه هم بررسی شد که معاملات آتی هم وارد آن شود، اما به دلیل آنکه خیلی سخت‌تر می‌شد و احتمالا محدودیت بیشتری برای شرکت‌کنندگان پیش می‌آمد، از سوی دیگر معاملات سهام جذابیت بیشتری برای شرکت‌کنندگان دارد، فعلا معاملات کالایی را به این حوزه وارد نکردیم. البته نسبت به سال قبل، محدودیت‌ها کمتر شده است، به عنوان مثال محدودیت خرید حق تقدم و سهام بازار پایه هم برداشته شده است و احتمالا در سال آینده محدودیت‌های اعم از خرید اوراق هم کاسته می‌شود.

مدیرعامل شرکت اطلاع‌رسانی که وظیفه اجرایی این مسابقه را بر عهده دارد، خاطرنشان کرد: اینکه تیم‌های غیر مالی آمده‌اند، به معنی این است که سواد مالی در جامعه در حال همه گیر شدن است. ما تحقیق میدانی انجام دادیم که نشان می‌دهد سواد مالی در کشورهای پیشرفته، ‌34 درصد است، اما در ایران نزدیک به 20 درصد است. در واقع بزرگسالان کشور ما اکثرا سواد مالی ندارند. در حالی که یکی از الگوهای توسعه در دنیا، سواد مالی است. خلأ سواد مالی گاهی باعث می‌شود سفته بازی در طلا و ارز زیاد شود. حال آنکه ابزاری مانند آپشن می‌تواند از ریسک جلوگیری کند. بنابراین می‌توان گفت که بازار سرمایه، می‌تواند منجی اقتصاد ایران باشد. این مسابقات هم با هدف فرهنگ‌سازی و افزایش سواد مالی در حال برگزاری است.

 ‌نگاهی به مسابقات معامله‌گری در دنیا

ITL هند یک رقابت معامله‌گری در بازار سهام است که به شرکت‌کنندگان اجازه می‌دهد مهارت‌های سرمایه‌گذاری خود را به نمایش بگذارند و سهام شرکت‌های بازار را در یک محیط بازار واقعی در انواع دارایی، از جمله سهام، مشتقات و کالاها مورد معامله قرار دهند. معامله گران عام بازار، سرمایه‌گذاران خرد و کلان، معامله گران الگوریتمی و دانشجویان حائز شرایط شرکت در این مسابقه هستند. مدت این لیگ 11 ماه است و افراد در دوره‌های ماهانه تا یک ساله می‌توانند وارد مسابقه شوند.

اما شاید بتوان گفت مسابقات CME قرابت بیشتری با لیگ ستارگان دارد، زیرا این مسابقه معاملاتی در بورس امریکا نیز در سطح دانشجویی برگزار می‌شود. البته تیم‌های حاضر در یک پلتفرم الکترونیکی آنلاین وارد مسابقه می‌شوند و حضور در یک سالن ندارند. با این حال قوانین جالبی در جریان مسابقه برقرار است. اولین قانون که در این لیگ برقرار است، عدم اجازه برای حضور یک دانشجو در بیش از یک دوره است. در واقع این قانون باعث می‌شود که افراد بیشتری درگیر مسابقه شوند و افراد تکراری اجازه حضور مجدد نداشته باشند. دیگر قانون این مسابقه این است که هر تیم باید روزانه حداقل 10 معامله انجام دهد، در غیر این صورت جریمه هزار دلاری به تیم تحمیل می‌شود. در این مسابقه امکان معامله در بازار سهام، آتی طلا، ‌نفت خام، گاز طبیعی، آتی ذرت، سویا و امثالهم نیز از بورس‌های کالایی امکان پذیر است و همین موضوع باعث شده که گستره تقویمی این مسابقه از ابتدای شکل‌گیری تاکنون افزایش به یک سال را داشته باشد.