اعتبار «مودت» در ترازوی لاهه

گروه ایران    

دادگاه بین‌المللی لاهه تا یک‌ماه آینده تصمیم می‌گیرد که این دادگاه صلاحیت بررسی شکایت ایران از امریکا به دلیل تحریم‌ها را دارد یا نه. روز گذشته در اولین جلسه دادگاه رسیدگی به این شکایت، رییس هیات ایرانی با طرح دعوی علیه ایالات متحده تلاش کرد هیات منصفه را قانع کند، آنچه دولت این کشور نشانه رفته، اقتصاد و مردم ایران و امنیت منطقه و در تضاد با پیمان مودت است. در روز اول دادگاه، محسن محبی نیا رییس هیات حقوقی ایرانی و دیگر وکلای ایران به مدت سه ساعت شکایت ایران را طرح کردند و به جزئیات فنی و حقوقی اقدام‌های خلاف قانون امریکا و مغایرت آن با عهدنامه دوجانبه مودت پرداختند.

  آسیب تحریم‌ها بر اقتصاد ایران

بر اساس آنچه خبرگزاری ایرنا منتشر کرده است، محبی نیا در این جلسه گفت که صلاحیت دیوان در عهدنامه سال 1955مودت ایران و امریکا قید شده و از سرگیری تحریم‌های امریکا که در تاریخ 18 اردیبهشت با خروج امریکا از توافق هسته‌ای ایران با 1+5 اعلام شد و به قصد آسیب به اقتصاد و اتباع ایران است، نقض صریح این عهد نامه است.

به گفته نماینده ایران، تحریم‌های جاری و آتی امریکا موجب گرانی اجناس و بیکاری ایرانیان شده و در حال تخریب اقتصاد و ارز ایران است و این نقض صریح عهدنامه مودت ایران و امریکا است.

محبی افزود: رفتار امریکا اساس قوانین بین المللی را به خطر انداخته و تنش را در منطقه افزایش داده است.

او با اشاره به توافق هسته‌ای که به تایید قطعنامه 2231 شورای امنیت نیز رسیده، از مزایای اقتصادی آن برای کشور و برقراری روابط تجاری و با طرف‌های خارجی و بهبود اوضاع اقتصادی ایران گفت و قراردادهای ایران با شرکت‌های امریکایی مانند جنرال الکتریک و بوئینگ را برشمرد.

به گفته نماینده ایران، دولت جدید امریکا اتهام‌های بی اساسی را به ایران وارد کرده و از انجام برخی از وظایف خود در چارچوب برجام خودداری کرد که در تضاد با بیانیه‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی در اعلام پایبندی ایران به تعهدات خود در برجام است.

محبی اظهارات رییس‌جمهوری امریکا و وزیر امور خارجه آن کشور را در جهت آسیب رساندن به اقتصاد ایران دانست که موجب افت ارزش ریال شده است. از سوی دیگر تاثیر تصمیم امریکا در از سرگیری تحریم‌هایش موجب شده تا تقریباً تمامی سرمایه‌گذاری‌های خارجی افت کرده، قراردادهای ایران با کشورهای خارجی لغو شده و صادرات نفت کاهش یابد.

  اعلام رای اولیه دادگاه تا یک ماه آینده

در ادامه این جلسه دیگر اعضای هیات ایرانی به طرح جزئیات حقوقی شکایت ایران پرداختند و تلاش کردند در روز اول هیات منصفه را قانع کنند شکایت ایران از امریکا به دلیل تحریم‌ها و بر اساس پیمان مودت، قابل رسیدگی در دیوان لاهه است. آنها برای این کار، دو روز دیگر هم فرصت دارند. هیأت‌های ایرانی و امریکا به ترتیب امروز و فردا از ساعت 12:30  تا 15:30 به وقت ایران در دور اول استماع شفاهی ادله خود را بیان خواهند کرد. در دور دوم استماع شفاهی نیز ایران و امریکا به ترتیب در روزهای 7 و 8 شهریور از ساعت 12:30 تا 14 به وقت ایران پاسخ‌های خود را به طرف مقابل در صحن دادگاه عنوان می‌کنند.

بر اساس آنچه خبرگزاری رویترز نوشته؛ پس از چهار روز بررسی شکایت ایران در دیوان دادگستری بین المللی، این نهاد قضایی سازمان ملل ظرف یک ماه رای خود را صادر می‌کند. در مقابل امریکا نیز تلاش می‌کند صلاحیت دادگاه را برای بررسی شکایت ایران زیر سوال ببرد. به گفته حقوقدانان، امریکا از یکسو تلاش خواهد کرد تا نشان دهد پیمان مودت -که سال 1334 بین ایران و امریکا امضا شده- و نقض آن استدلال ایران در شکایت از ایالات متحده بوده، با اتفاقات رخ داده طی 4 دهه اخیر بی‌اعتبار شده است؛ از این رو نمی‌تواند ملاک دادگاه لاهه قرار گیرد. از دیگر سو، تحریم‌های این کشور علیه ایران را بی‌ارتباط با پیمان مودت نشان دهد و دلیل اعمال آن را ادعای اقدام ایران علیه امنیت بین‌الملل عنوان کند. در جلسه روز گذشته که فرصت به هیات حقوقی امریکا نرسید، اما بی‌گمان محور دفاعیات آنها در جلسات بعدی همین خواهد بود. وزیر امورخارجه ایران روز دوشنبه 25 تیر اعلام کرد که ایران از امریکابه دلیل نقض عهدنامه مودت وروابط اقتصادی وحقوق کنسولی بین ایران و امریکا در سال 1955 شکایت کرده است و جمهوری اسلامی ایران بر همین مبنا دادخواستی را به دبیرخانه دیوان لاهه تسلیم کرده است.

عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین دول متحده امریکا و ایران که در تارنمای سازمان ملل نیز بارگذاری شده، در 23 مرداد 1354 هجری شمسی (15 اوت 1355 میلادی) میان نمایندگان دو کشور امضا شد و در جلسه سه ‌شنبه بیست و هشتم اسفند ماه 1335 به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بر اساس بند 2 ماده 21، هر اختلافی بین طرفین معظمین متعاهدین در مورد تفسیر یا اجرای عهدنامه فعلی که از طریق دیپلماسی به نحو رضایت بخش فیصله نیابد به دیوان دادگستری بین المللی ارجاع خواهد شد مگر اینکه طرفین معظمین متعاهدین موافقت کنند که اختلاف به وسائل صلح جویانه دیگری حل شود.

بند 2 ماده 23 تصریح می‌کند: این عهدنامه مدت ده سال معتبر خواهد بود و پس از آن نیز تا موقعی که به ترتیب مقرر در این عهدنامه خاتمه پذیرد به قوت خود باقی خواهد بود.

در بند 3 ماده 23 نیز آمده است: هر یک از طرفین معظمین متعاهدین می‌تواند با دادن اخطار کتبی به مدت یکسال به طرف معظم متعاهد دیگر در انقضاء مدت ده سال اولیه یا هر موقع پس از آن این عهدنامه را خاتمه دهد.

اگرچه حقوقدانان احتمال پیروزی ایران در این پرونده را بالا می‌دانند؛ اما درباره اثر‌گذاری رای دادگاه بر تصمیمات امریکا تردید دارند. به خصوص آنکه پشتوانه اجرایی احکام دادگاه بین‌المللی لاهه، شورای امنیت سازمان ملل است که امریکا در آن حق وتو دارد. هر رایی علیه این کشور، با طرح در شورای امنیت، بی‌گمان وتو خواهد شد.