«کودک همسری»؛ طرحی بین موافقان و مخالفان

کودک همسری؛ روایت‌کننده جفایی از زندگی تلخ کودکانی است که به دلیل فرهنگ و سنت و مشکلات اقتصادی خانواده محکوم به زندگی با همسری هستند که در پس آن درکی از معنای علاقه‌ مطرح نیست؛ روایتی از دردهای مادران قدیمی که رنج‌های خود را بعضا به نسل جدید منتقل می‌کنند. در حالی که تنش‌های بین سنت و مدرنیته برای ازدواج کودکان همواره دیده می‌شود، طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی از تدوین طرحی با عنوان “کودک همسری “ به منظور «افزایش سن ازدواج» خبر داد، طرحی که به نظر می‌رسد همچنان در کنار موافقانش، مخالفانی نیز داشته باشد.

چندی پیش طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی از تدوین طرحی در قالب “کودک همسری “ در مجلس شورای اسلامی از سوی فراکسیون زنان خبر داده که بر اساس آن حداقل سن ازدواج برای دختران به ۱۶ سال افزایش می‌یابد. در این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیش بینی شده و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد. این در حالی است که در حال حاضر حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال بوده و دختران زیر ۱۳ سال تنها با مجوز دادگاه امکان ازدواج دارند.

طرح “افزایش سن ازدواج “ تاکنون مخالفان زیادی را با خود همراه داشته، از جمله این مخالفت‌ها از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس بوده بطوریکه طیبه سیاوشی درباره عدم همکاری مرکز پژوهش‌ها در تدوین طرح «کودک همسری» گفته: «این مرکز در تمام همایش‌هایی که درباره ازدواج زیر ۱۸ سال انجام می‌گیرد حضور می‌یابد تا بتواند جلوی افزایش سن ازدواج را بگیرد.» به گفته سیاوشی این مرکز اعتقاد دارد که تعداد ازدواج‌هایی که در سن کودکی اتفاق می‌افتند کم است و همین مساله را پایه اصلی مخالفت خود با افزایش سن ازدواج می‌دانند.

در حالی که سیاوشی عنوان کرده این موضوع مخالفانی در کشور دارد اما با شورای فرهنگی اجتماعی زنان در مورد ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال به توافق رسیده است، کبری خزعلی، عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان با رد کردن این ادعا اظهار کرده که «با وجود فشار زیاد معاونت امور زنان ریاست‌جمهوری و فراکسیون زنان مجلس و همچنین تصریح نهادهای بین‌المللی به تغییر قانون سن ازدواج در کشور، این امر مورد اقبال عمومی واقع نشد».

خزعلی همچنین گفته است: در حمایت از تغییر قانون سن ازدواج دلایلی همچون آمار بالای طلاق در این سن، خطرات پزشکی برای مادران در این سن، ازدواج این گروه سنی با افراد دارای سن بالای میانسالی و پیری و ...مطرح شده اما با توجه به آمار رسمی کشور بسیاری از این ادعاها رد شد و همچنین جمع کثیری از پزشکان نظریه خطر بالای مرگ برای مادران در سنین پایین را رد کرده‌اند و این آمار را شامل فقط ۱ درصد از مرگ و میر مادران دانسته‌اند که بسیاری از آنها به دلیل وجود بیماری زمینه‌ای و ... بوده است و با وجود تمام موضع‌گیری‌های اشتباه پزشکی از سوی برخی افراد، کسانی که در سنین زیر ۲۰سال مادر می‌شوند در برابر سرطان‌های زنانه از سلامت بیشتری برخوردارند. با توجه به اینکه اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس طی تحقیق گسترده‌ خود تغییر قانون را لازم ندانسته و بسیاری از ادعاهای حامیان تغییر قانون سن ازدواج را رد کرده است، این مساله را می‌توان مهر تایید دیگری بر عدم لزوم تغییر قانون فعلی دانست.

   عوارض احتمالی بارداری در سنین

زیر ۱۸ سال

با وجود این جمیله رضازاده- پزشک مشاور ژنتیک، با اشاره به اینکه مشاوره‌های ژنتیک سن زیر ۱۸ سال را برای ازدواج توصیه نمی‌کند، گفته: بهترین سن ازدواج بین ۱۸ تا ۲۵ سال و حداکثر ۳۰ سال است. ازدواج زیر ۱۸ سال برای بارداری بسیار خطرناک است، تولد کودکان کم وزن که زمینه‌ای برای اختلالات ژنتیک است، ایجاد معلولیت‌ها و زایمان زودرس از عوارض بارداری مادر در سن کم‌تر از ۱۸ سال است.

به گزارش ایسنا، این پزشک مشاور ژنتیک به علت یابی ازدواج کودکان پرداخت و اظهار کرد: براساس مشاهدات در مشاوره ژنتیک، علت اینگونه ازدواج‌ها، تفکرات بومی افراد یا برداشت‌های اشتباه از تاخیر در ازدواج است.

رضازاده با اشاره به اینکه باید به معضلات اینگونه ازدواج‌ها توجه کرد، یادآور شد: ازدواج‌های کودکان تنها جنبه بازی دارد و هیجانی زودگذر است.

ایران که یکی از کشورهای عضو پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک بوده این پیمان نامه را در تاریخ ۱۴ شهریور ماه ۱۳۷۰ امضاء کرد و مجلس آن را در اول اسفند ماه سال ۱۳۷۲ به تصویب رساند .باتوجه به پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک که یک کنوانسیون بین‌المللی است در آن حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان بیان شده و طبق آن، افراد زیر سن‌ ۱۸ سال‌ کودک به شمار می‌روند.

در ماده ۶ این پیمان نامه آمده: کشورهای‌ طرف‌ کنوانسیون‌ حق‌ ذاتی‌ هر کودک‌ را برای‌ زندگی‌ به‌ رسمیت‌ خواهند شناخت‌؛ همچنین کشورهای‌ طرف‌ کنوانسیون‌ ایجاد حداکثر امکانات‌ را برای‌ بقا و پیشرفت‌ کودک‌ تضمین‌ خواهند کرد. در ماده‌ ۹ نیز گفته شده کشورهای‌ طرف‌ کنوانسیون‌ تضمین‌ می‌کنند که‌ کودکان‌ با وجود‌ خواسته‌شان‌ از والدین‌ خود جدا نشوند، مگر در مواردی‌ که‌ مقامات‌ ذی‌صلاح‌ مطابق‌ قوانین‌ و مقررات‌ و پس‌ از بررسی‌های‌ قضایی‌ مصمم‌ شوند که‌ این‌ جدایی‌ به‌ نفع‌ کودک‌ است‌. اینگونه‌ تصمیمات‌ ممکن‌ است‌ در موارد به‌ خصوصی‌ از قبیل‌ سوءاستفاده‌ یا بی‌توجهی‌ والدین‌ کودک‌ یا هنگام‌ جدا شدن‌ والدین‌ از یکدیگر ضرورت‌ یابد و در این‌ صورت‌ باید در مورد محل‌ اقامت‌ کودک‌ تصمیمی‌ اتخاذ شود.

ایران در تصویب کنوانسیون حق شرط خود را اینطور مطرح کرده که دولت جمهوری اسلامی ایران این حق را برای خود محفوظ می‌داند که مفاد یا بندهایی از پیمان‌نامه را که در تعارض با قوانین اسلامی و قوانین داخلی باشد، به اجرا درنخواهد آورد.اگرچه ۱۰ کشور دیگر اسلامی نیز حق شرط مشابهی را بر پیمان‌نامه داشته‌اند اما حق شرط ایران بیشترین اعتراض را در تاریخ این کنوانسیون در پی‌داشته اما باید توجه داشت که این شرط مشخص نخواهد کرد که ایران چه استانداردهایی از حقوق بین‌المللی کودکان را رعایت خواهد کرد و کدام یکی از حقوقها با قوانین اسلامی متعارض است.

با وجود این فعالان حقوق کودک به دلایل آسیب‌های اجتماعی و پایمال شدن حقوق کودکان با این پدیده به‌شدت مخالف هستند و معتقدند کودک همسری نوعی کودک آزاری جنسی است که با امتداد ازدواج کودکان در جامعه، کشور به جامعه‌ای نابالغ تبدیل خواهد شد.

مونیکا نادی، یکی از فعالان حقوق کودک، با اظهار خرسندی از طرح “کودک همسری “ که حداقل سن ازدواج برای دختران به ۱۶ سال افزایش می‌یابد وازدواج در سنین زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد، به ایسنا گفت: متاسفانه بسیاری از مخالفین با این طرح معتقدند که این طرح تقلیدی از دیدگاه‌های غربی است و آن را یک ژست بین‌المللی تلقی می‌کنند اما موضوع اصلی در این خصوص، نقض حقوق اساسی کودکان در کودک همسری است. در قوانین داخلی، کودکی که زیر ۱۸ سال سن دارد برای امورمالی و شرکت در انتخابات و رانندگی فاقد اراده سالم تلقی می‌گردد اما همان کودکان برای ورود به یک رابطه جدی مثل ازدواج، قانونا مجاز هستند.

نادی با اشاره به برخی مخالفت‌ها نسبت به طرح “کودک همسری “ و افزایش سن ازدواج گفت: افرادی هستند که بعضا با استناد به دلایل شرعی در برابر افزایش سن ازدواج مخالفت دارند و معتقدند که در شرع محدودیت در سن ازدواج وجود ندارد اما خوشبختانه ارایه‌کنندگان این طرح مشکلات شرعی را برطرف کرده‌اند و از فتاوی فقهای معتبر معاصر که بلوغ عقلی را ملاک ازدواج قرار داده‌اند بهره جسته‌اند. فتاوی که باتوجه به مقتضیات زمانی امروز، قواعد را تعبیر و تفسیر کرده است.

   کودکان توانایی تحلیل ازدواج را ندارند

او افزود: همچنین برخی از مخالفان معتقدند که کودکان با بلوغ جنسی باید نیازهای خود را از طریق ازدواج برطرف کنند این درحالی است که از لحاظ اقلیمی و زیست محیطی شرایط بلوغ جنسی نسبت به قبل کاملا متفاوت شده و نمی‌توان سن مشخص را ملاک کلی برای همه کودکان دانست. برخی از این مخالفان نیز بر این باورند که این ازدواج‌ها با رضایت کودکان و برای رفع نیازهای جنسی است در حالی که با کمی واقع بینی متوجه خواهیم شد که کودکان از نظرعلمی به بلوغ عقلی نرسیده و توانایی تحلیل و ارزیابی یک ازدواج را ندارند. بنابراین اراده و رضایت کودک در ازدواج معیوب بوده و نمی‌توان به انتخاب کودک ارزش حقوقی بخشید مخصوصا اینکه آمارها نشان از آن دارد که بسیاری از این ازدواج‌ها به اجبار خانواده‌ها و شرایط است.

نادی با اشاره به طرح کودک همسری که حداقل سن ازدواج برای دختران را به ۱۶ سال افزایش داده است، افزود: این طرح بطور قطع، مثبت ارزیابی می‌شود زیرا با پیمان نامه جهانی حقوق کودک که ایران هم به آن پیوسته است سازگاری بیشتری دارد. طبق پیمان نامه افراد زیر ۱۸ سال کودک تلقی می‌شوند و دولت‌های عضو ملزم هستند تا منافع عالیه آنان را تامین کنند.

این فعال حقوق کودکان اظهار کرد: کودک همسری با حقوق اساسی کودکان متعارض است چراکه حق کودکی را از آنان سلب می‌کند و همچنین حق رشد و بقا کودک را در خطر قرار می‌دهد و حتی ممکن است مانع تحصیل وی نیز گردد به همین دلیل ازدواج کودک مغایر با حقوق اساسی کودکان طبق پیمان نامه است و باید نسبت به رفع این معضل تدابیر قانونی اتخاذ شود.