پیوستن ایران به پیمان دفاعی بغداد

نوزدهم مهر 1334، لایحه عضویت ایران در پیمان دفاعی خاورمیانه (پیمان بغداد) به وسیله حسین علاء نخست‌وزیر به مجلس سنا تقدیم شد. این پیمان چهار سال بعد به «سنتو» تغییر نام یافت. همین روز ویاچسلاف مولوتف وزیر امور خارجه شوروی اعتراض خود را نسبت به پیوستن ایران به پیمان بغداد اعلام کرد.

پیمان بغداد ابتدا میان عراق و ترکیه امضا شد تا امنیت خاورمیانه به نفع دولت‌های امریکا و انگلیس تضمین شود و در آغاز به نام «پیمان همکاری متقابل» میان «نوری سعید» نخست‌وزیر عراق و «عدنان مِندرس» (Adnan Menderes) نخست‌وزیر ترکیه در 5 اسفند 1332شمسی، در هشت ماده و یک مقدمه و دو نامه تفسیری برای مدّت پنج سال با حمایت و پشتیبانی امریکا و انگلیس به امضا رسید.

در ماده 5 آن آمده بود که این پیمان برای قبول عضویت کشورهای عضو جامعه عرب یا هر کشور دیگری که بطور جدی در امر صلح و امنیت خاورمیانه علاقه‌مند باشد و از طرف هر دو کشور امضاکننده-ترکیه و عراق- به رسمیت شناخته شود، آمادگی دارد. در همین راستا دولت‌های انگلیس، پاکستان و ایران به این پیمان پیوستند و چون در بغداد آخرین مراحل برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌ها و امضای پیمان مشترک نظامی- سیاسی انجام گرفت، لذا به نام پیمان بغداد معروف شد.

دولت امریکا که از گردانندگان پشت پرده و تامین کننده بخش عمده‌ای از هزینه‌های نظامی پیمان بغداد بود، به چند دلیل به پیمان مزبور ملحق نشد.

یکی به دلیل اینکه از رویارویی علنی با دولت شوروی و شدت یافتن مخالفت‌های برخی کشورهای عربی به ویژه مصر، اردن و سوریه، پرهیز می‌کرد. دلیل دیگر اینکه، در آن زمان هنوز منطقه خاورمیانه تحت نفوذ اختصاصی انگلیس بود. دولت امریکا بیشتر تمایل داشت که به عنوان عضو ناظر با کشورهای عضو پیمان بغداد همکاری کند؛ و بر فعالیت‌های کمیسیون نظامی و اقتصادی آن نظارت داشته باشد. ساختار رسمی پیمان بغداد عبارت بود از یک شورای وزیران منعقد در بغداد و چندین کمیته و دبیرخانه. از جمله کمیته‌های مهّم آن: کمیتة نظامی و کمیتة مبارزه علیه خرابکاری- ضد اخلالگری- بود. در کمیته نظامی، فرماندهان کل نظامی یا روسای ستاد ارتش کشورهای عضو پیمان بغداد شرکت داشتند و برنامه‌های نظامی را بررسی و خط مشی نظامی پیمان را تعیین می‌کردند.

از دیگر کمیته‌ها: کمیتة ویژه برای برنامه‌ریزی و همکاری اقتصادی و کمیته ارتباطات بود. هدف نهایی پیمان بغداد از نظر طراحان این پیمان، حفظ ذخایر و منابع نفتی خاورمیانه در مقابل نفوذ و رخنة دولت شوروی بود، نه دفاع از سرزمین ایران.