مخاطرات آتش‌فشان دماوند
گروه راه و شهرسازی|
بر اساس مطالعات جهانی احتمال فعالیت انفجاری آتش‌فشان دماوند در آینده نزدیک وجود دارد. این خبری بود که روز گذشته یک عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین عنوان کرد. فعالیت آتش‌فشان دماوند بحث جدیدی نیست. اسفند ماه سال گذشته دو کوهنورد فیلمی از دماوند منتشر کردند که مواد مذاب از آن بیرون می ریخت. انتشار این فیلم سرآغاز بحث هایی شد که احتمال فعال شدن این آتش‌فشان را می دادند. هر چند آن زمان فرماندار دماوند شایعات مربوط به فعال شدن دماوند را رد کرد و گفت: «بررسی های علمی انجام شده توسط ما و نیز استعلامی که از ستاد مدیریت بحران استانداری تهران انجام شده احتمال فوران آتش‌فشان دماوند را به طور کلی رد می کند.مردم نگران نباشند و این اطمینان را می دهیم که تمامی تحرکات این آتش‌فشان به دقت رصد می شود و خطری مردم منطقه را تهدید نمی کند.» با این اظهار نظر شایعات تا حدودی فروکش کرد اما بعد وقوع سیلاب در 7 شهریور سال جاری در روستای گزنک گمانه زنی ها دراین خصوص دوباره شدت گرفت. یکی از کارشناسان درباره علت سیلاب گزنک گفت: «شاید بدنه آتش‌فشان دماوند گرم شده و یخ برف‌های روی خود را ذوب کرده باشد که در این صورت باید به شدت نگران وضعیت قله دماوند و فوران آتش‌فشان بود.» اما ظاهرا ادعاهای فرماندار دماوند اشتباه از آب درآمده و اکنون کارشناسان وزارت راه و شهرسازی به طور جدی از احتمال فعال شدن آتش‌فشان دماوند اظهار نگرانی می کنند.
نشانه های فعال شدن دماوند
همان طور که عنوان شد مرتضی طالبیان، عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین از احتمال فعال شدن این آتش‌فشان در آینده نزدیک خبر داد. او که در دومین جلسه پایش آتش‌فشان دماوند سخن می گفت، با بیان اینکه آتش‌فشان‌ها دارای مراحل مختلف زندگی هستند، افزود: مرحله تولد، مرحله تکامل که آتش‌فشان دارای فعالیت زیادی است و مرحله خفتگی که آتش‌فشان خاموش محسوب می‌شود، از جمله مراحل زندگی یک آتش‌فشان به شمار می‌رود. در دنیا هر ساله ۵۰ آتش‌فشان فوران می‌کنند و همچنین بر اساس آمارهای جهانی تا کنون بر اثر فعالیت‌های آتش‌فشانی ۲۶۰ هزار نفر کشته شده‌اند.
طالبیان با تاکید بر این که مطالعات نشان می‌دهد خاکسترهای آتش‌فشانی و جریان‌های گدازه‌ای در اطراف قله دماوند وجود دارد، دیگر نشانه های فعال شدن دماوند را این گونه بر شمرد: جریان‌های گلی از دیگر نشانه‌های فعال بودن آتش‌فشان دماوند در گذشته است. این جریان‌های گلی به دلیل سیلاب‌های عظیمی است که در تاریخ فعالیت دماوند ایجاد شده و در جاده هراز قابل مشاهده است. همچنین فوران‌های آتش‌فشانی با زمین لرزه همراه است، این زمین لرزه‌ها برای ما مفید خواهد بود، چرا که هشداری است برای فعالیت قله‌های آتش‌فشانی. وی آلودگی خاک، انتشار گاز و همچنین پدیدار شدن منابع آب‌های زیرزمینی را از دیگر اثرات زیست محیطی فعالیت آتش‌فشان‌ها دانست و گفت: بر اساس مطالعات انجام شده، فعالیت آتش‌فشان دماوند در ابتدا به صورت فوران گدازه‌ای آرام و در مرحله بعد یک فوران انفجاری است.
به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین، هر چند که فوران گدازه باعث تخریب منطقه وسیعی می‌شود، ولی مزیت آن این است که می‌توان محدوده آن را شناسایی کرد. طالبیان با اشاره به وجود 5 آتش‌فشان در کشور، تاکید کرد: آتش‌فشان‌های تفتان، بزمان، سهند و سبلان نیز وضعیتی همانند آتش‌فشان دماوند دارد.
وی آتش‌فشان دماوند را بزرگترین قله خاورمیانه با ارتفاع ۵۶۷۰ متر عنوان کرد و گفت: این آتش‌فشان در نزدیکی شهرهای تهران، آمل و سواحل شمالی کشور قرار دارد که فعال شدن آن ساکنان این مناطق را تحت تاثیر قرار خواهد داد. به گفته این محقق آخرین فعالیت دماوند مربوط به 7 هزار سال پیش بوده است. در صورتی‌که دماوند فعال شود و خروج گاز صورت گیرد، به همراه این خروج گاز خاکستر فوران می‌کند که می‌تواند منطقه وسیعی را تحت تاثیر قرار دهد.
دایره اثرگذاری آتش‌فشان دماوند
وی از اجرای مطالعات مدلسازی در خصوص این آتش‌فشان خبر داد و یادآور شد: بر اساس مدلسازیها بسته به این که آتش‌فشان در چه فصلی رخ دهد، می‌تواند وسعت زیادی را تحت تاثیر قرار دهد.
به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین، اگر دماوند در فصل زمستان فعال شود، به دلیل وجود بادهای غربی منطقه‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در صورتی‌که در تابستان فعال شود تهران تحت تاثیر مخاطرات آن قرار خواهد گرفت. در فعالیت آتش‌فشانی بر خلاف زلزله می‌توان هشدار به موقع ارائه داد، ولی بر اساس مطالعات جهانی احتمال فعالیت انفجاری دماوند در آینده وجود دارد. بر این اساس نیاز است تا با استفاده از روش‌هایی چون ایجاد شبکه لرزه‌نگاری، راداری، پایش گازهای خروجی و پایش آب‌های زیرزمینی اقدام به پایش این آتش‌فشان کرد.
اثرگذاری بر یک‌چهارم جمعیت
علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز در این جلسه با بیان اینکه در شعاع ۱۰۰ کیلومتری آتش‌فشان دماوند حدود بیش از ۱۹ میلیون نفر در مناطق شهری و روستایی ساکن هستند، گفت: در صورت فعال شدن آتش‌فشان دماوند یک چهارم جمعیت کشور تحت تاثیر مخاطرات این آتش‌فشان قرار خواهند گرفت.
بیت اللهی بر ضرورت ایجاد ایستگاه‌هایی به منظور پایش تغییرات رفتار این آتش‌فشان تاکید کرد و گفت: اجرای این امر نیاز به همکاری همه دستگاه‌های مرتبط و همچنین ایجاد زیرساخت‌های اعتباری و قانونی دارد. در سال‌های اخیر بیش از ۱۰ بار اخبار مرتبط با فعالیت مجدد این آتش‌فشان منتشر شده است که ما ابزار لازم برای پاسخگویی مناسب به سوالات مطرح شده درخصوص فعالیت‌های این آتش‌فشان را در اختیار نداشتیم.او با اشاره به مخاطرات دماوند در صورت فعال شدن، اظهار کرد: در شعاع ۱۰۰ کیلومتری این قله آتش‌فشانی، ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در مناطق شهری و 2 میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در مناطق روستایی ساکن هستند. از این رو انتظار داریم در صورت فعال شدن این آتش‌فشان بسته به جهت وزش باد، این جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. با فعال‌شدن این آتش‌فشان یک چهارم جمعیت کشور تحت تاثیر مخاطرات آتش‌فشان دماوند قرار خواهند گرفت. همچنین فعالیت‌های آتش‌فشانی، همراه با وقوع زلزله خواهد بود و از سوی دیگر در اطراف این قله گسل‌های زیادی وجود دارد.وی با تاکید بر ضرورت استفاده از ابزارهای علمی برای پایش این آتش‌فشان مانند دما و صداهای انفجاری درون ماگماها، افزود: از جمله ابزارهای تخصصی که برای پایش آتش‌فشان دماوند مورد نیاز است، می‌توان به دستگاه‌های زلزله‌نگار، گازسنجی‌ها و همچنین زیرساخت‌های برق، راه و ساختمان اشاره کرد.
کاری برای پایش انجام نشده است
بیت‌اللهی در عین حال با بیان اینکه محوریت پایش آتش‌فشان دماوند باید بر عهده سازمان زمین‌شناسی باشد، یادآور شد: برای پایش این آتش‌فشان تا کنون سخن‌های زیادی گفته شده است، ولی کارهای اجرایی صورت نگرفته و اگر بخواهیم طرح اجرایی در این زمینه عملیاتی کنیم، باید با امکانات موجود اقدام شود.
نصب سامانه اولیه پایش آتش‌فشان تا 98
بعد از این که بیت اللهی درباره جدی نبودن پیش آشتفشان صحبت کرد، محمد شکرچی زاده رئیس مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی از نصب سامانه اولیه پایش آتش‌فشان دماوند تا پایان سال جاری خبر داد و گفت: تلاش داریم تا از طریق نمایندگان مجلس در استان‌های تهران و مازندران بتوانیم موضوع پایش آتش‌فشان دماوند را به‌صورت طرحی به مجلس ببریم و در تلاش هستیم تا این طرح با بودجه خوبی در سال ۹۸ به تصویب برسد.
رئیس مرکز تحقیقات ادامه داد: با برنامه‌ریزی می‌توانیم مخاطرات آتش‌فشان را به نحو قابل‌توجهی کاهش دهیم و این دقیقاً برعکس مخاطره زلزله است که در هشدار زلزله تنها چند ثانیه قبل از وقوع می‌توان هشدارهای لازم را داد.در آتش‌فشان این امکان وجود دارد که در صورت پایش مناسب دو تا سه روز قبل از آتش‌فشان بتوان آلارم‌های لازم را صادر کرد تا بتوان مخاطرات را کاهش داد و امکان تخلیه منطقه خطر وجود دارد.
رئیس مرکز تحقیقات با اعلام این مطلب که تشکیل جلسات این‌چنینی به‌منظور ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین دستگاه‌های مختلف انجام می‌شود گفت: مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی دبیرخانه موضوع آتش‌فشان است و قاعدتاً سازمان زمین‌شناسی مدیریت اجرایی را بر عهده خواهد داشت.
به گفته او تا پایان سال با همکاری قابل‌توجه سازمان هواشناسی، سامانه اولیه پایش آتش‌فشان دماوند در منطقه مستقر می‌شود. همچنین گام بعدی به‌این‌ترتیب است که مجموعه نیازهای دستگاه‌های مختلف و ذی‌ربط مخاطره آتش‌فشان از طریق مرکز تحقیقات به‌عنوان دبیرخانه جمع‌آوری‌شده و به جناب مهندس اسلامی ارائه می‌شود تا از طریق ایشان در کمیسیون زیربنایی دولت به تصویب برسد.
ثبت زلزله‌های متعدد در شرق تهران
محمد تاتار، معاون پژوهشی و تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله که در این جلسه حضور داشت، نیز با بیان اینکه در شرق تهران زلزله‌های متعددی به ثبت رسیده است، گفت: این زلزله‌ها ناشی از فعالیت آتش‌فشان دماوند نیست، از این رو، اقدام به مدل‌سازی‌های سه‌بعدی کردیم که امیدواریم با این مدلسازیها اطلاعاتی درباره فعالیت این آتش‌فشان به دست آوریم .ما برای رصد فعالیت این آتش‌فشان نیاز به راه‌اندازی ۷ ایستگاه لرزه‌نگاری داریم.امروزه برای پایش آتش‌فشان‌ها از شبکه‌های لرزه‌نگاری استفاده می‌شود که برای این امر کافی نیست، از این رو در کنار آن از آرایه‌های لرزه‌نگاری برای این منظور استفاده می‌شود تا بتوان از این طریق حرکات ماگمایی آتش‌فشان‌ها را رصد کرد.
وی با اشاره به راه‌اندازی شبکه‌های لرزه‌نگاری در کشور، خاطر نشان کرد: در اطراف دماوند نیز شبکه‌هایی راه‌اندازی شده است که با توجه به تعداد دستگاه‌های نصب‌شده انتظار نداریم لرزه‌های کوچک در منطقه به ثبت برسد.به گفته وی، برای خرید تجهیزات مورد نیاز به یک میلیون دلار و برای راه‌اندازی این ایستگاه‌ها به ۱۰ تا ۱۲ میلیون دلار اعتبار نیاز داریم.
ایجاد شبکه شتاب‌نگاری در نزدیکی قله
اسماعیل فرزانگان، رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز از راه‌اندازی ایستگاه شتاب‌نگاری در رودهن در هفته آینده خبر داد و گفت: در صورت حفظ امنیت دستگاه‌ها، در منطقه رینه نزدیک به قله دماوند اقدام به راه‌اندازی ایستگاه شتاب‌نگاری خواهیم کرد. هدف اصلی ما شناسایی رفتار گسل‌ها است که در سکونتگاه‌های شهری قرار دارند.
وی با بیان اینکه در منطقه دماوند نیز دستگاه جدید شتاب نگاری نصب و بهره برداری شده است، افزود: علاوه بر آن در منطقه فیروزکوه واقع در شرق قله دماوند نصب می‌شود، ضمن آن که در هفته آینده نیز دستگاه جدید شتاب‌نگاری برای بررسی زلزله‌های دماوند در رودهن راه‌اندازی می‌شود.فرزانگان از نصب ایستگاه جدید شتاب‌نگاری در شرق منطقه پل سفید در ماه آینده خبر داد و یادآور شد: در صورتی‌که ارتباطات سیار در اختیار ما قرار گیرد، در شمال منطقه دماوند نیز ایستگاه شتاب‌نگاری راه‌اندازی می‌شود.به گفته وی ایستگاه‌های جدید شتاب‌نگاری جایگزین ایستگاه‌های قدیمی می‌شود و از این طریق می‌توان با استفاده از سیستم‌های همراه داده‌ها را به سرور شبکه شتاب‌نگاری منتقل کرد.رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه با اشاره به راه‌اندازی ایستگاه شتاب‌نگاری جدید در نزدیکی ساری، خاطرنشان کرد: در صورتی‌که امنیت دستگاه‌های ما حفظ شود، می‌توانیم با همکاری سازمان هواشناسی در نزدیکی قله دماوند در منطقه رینه اقدام به راه‌اندازی ایستگاه شتاب‌نگاری کنیم.
