دشواری‌های مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان
ریحانه جاویدی|
از نخستین روزهایی که آماری از اعتیاد دانش‌آموزان منتشر شد تا امروز، کم و بیش تلاش‌هایی برای آموزش و آگاه‌سازی نوجوانان از آسیب‌های اجتماعی از سوی مسوولان وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت، طرح‌هایی که برخی موفق بوده و برخی دیگر در همان نخستین گام‌های شروع به شکست انجامید. طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) آخرین طرحی است که آموزش و پرورشی‌ها برای بهبود آگاهی دانش‌آموزان به آن امید دارند، طرحی که از سال ۱۳۹۵ با حمایت سازمان امور اجتماعی، شورای اجتماعی و فرهنگی و ۹ دستگاه اجرایی از جمله قوه قضاییه، سازمان برنامه و بودجه، بهزیستی و ناجا با توجه به آسیب‌های اجتماعی و با رویکرد پیشگیری از بروز آسیب تدوین و اجرا شده که در مرحله اول مختص به کودکان و نوجوانانی است که در معرض آسیب‌های جدی هستند. نماد با بودجه 27 میلیارد تومانی در 6 استان کشور به صورت پایلوت اجرا شده و بعد از اصلاح نقص‌های احتمالی قرار است مدارس تمام کشور را تحت پوشش قرار دهد، با این حال کارشناسان آموزشی معتقدند این طرح در صورتی موفقیت‌آمیز است که زیرساخت‌های آموزش و پرورش برای اجرای آن بهبود یابد و از شعارزدگی دور شود در غیر این صورت طرحی که 27 میلیارد تومان بودجه را به خود اختصاص داده مانند برخی برنامه‌های دیگر در این راستا، خروجی مناسبی نخواهد داشت.
عبور از مرحله پایلوت
نیازمند بودجه هزار میلیارد تومانی
دو سال از طراحی و یک سال از شروع اجرای پایلوت طرح نماد می‌گذرد اما مهرزاد حمیدی، معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش معتقد است اگر قرار باشد طرح نماد در گستره تمام مدارس اجرا شود، به زمان بیشتر و منابع بسیار ویژه نیاز است. حمیدی روز گذشته درباره این موضوع بیان کرد: « طرح نماد، روی ریل است و خوب و علمی پیش می‌رود. نماد دو محور دارد که یکی آموزش‌های ارتقایی و توانمندسازی و دیگری مددکاری، غربالگری و شناسایی است. در محور آموزش، بسته‌های آموزشی بسیار خوبی تهیه کردیم که برخی توزیع و برخی زیر چاپ است. برای هر آسیبی یک کتابچه تهیه کردیم که به مدارس ارسال می‌کنیم.
این منابع را برای آموزش والدین مدنظر قرار می‌دهیم. دانش‌آموزان نیز آموزش‌های لازم را کسب می‌کنند، البته این بسته‌های آموزشی برای والدین جدای از سه کتابی است که برای سه پایه اول دوره ابتدایی تهیه کردیم تا ابتدا معلمان مدارس آموزش ببینند و پیام‌های کتاب را به دانش‌آموزان منتقل کنند.»
حمیدی افزود: «تهیه کتابچه‌ها و بسته‌های آموزشی از جمله زیرساخت‌های طرح نماد است و شمار آن به بیش از 70 منبع رسیده است. یکی دیگر از زیرساخت‌های طرح نماد، ابزارهای غربالگری است. نماد را در شش استان پایلوت کرده‌ایم گفت: بازخوردهای لازم را گرفته‌ایم، اشکالات اصلاح و ابزارهای غربالگری نهایی شده‌اند. یک تجربه میدانی برای گسترش نماد در کل کشور پیدا کرده‌ایم و همکاری‌های درون منطقه‌ای شکل گرفته است.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش افزود: در مناطق پایلوت، همه والدین را آموزش دادیم و فعالیت‌های جایگزین نظیر توسعه تربیت‌بدنی را برای دانش‌آموزان پرخطر انجام دادیم.
حمیدی افزود: علاوه بر این امسال سامانه نماد را نیز ایجاد کردیم که به همه مدارس رفته و درگاهی ایجاد شده تا همه مشکلات و آسیب‌های مدارس احصاء شود و مدیر مدرسه نوع آسیب‌ها و وضعیت آن را ذکر کند و دانش‌آموزان پرخطر را مشخص کنند. ما در حال تکمیل و بروزرسانی اطلاعات مربوط به انواع آسیب‌ها و مناطق و مدارس پرخطر هستیم. افراد پرخطر در مدرسه توسط مشاور مدرسه یا مشاوری که در منطقه است تحت مشاوره و مددکاری قرار می‌گیرند و اگر مشکل حل نشد به دستگاه‌های مرتبط دیگر از جمله بهزیستی ارجاع داده می‌شوند.
وی تاکید کرد: طرح نماد یک طرح توانمندسازی و مداخله است و دستگاه‌های مختلف از دادگستری تا نیروی انتظامی همکار و همیار ما هستند. نیروی انتظامی در کنار مدارس است و حاشیه مدارس را مشهود و غیرمشهود مورد رصد قرار می‌دهد.
اظهارات حمیدی در حالی است که رییس سازمان امور اجتماعی کشور، پیش از این درباره طرح نماد اعلام کرده بود که این طرح در سال ۹۶ در ۱۳۰ مدرسه نظرآباد البرز به صورت پایلوت اجرا شد و در بیش از ۱۰۰ مدرسه در ۶استان نیز آغاز شده است. همچنین ۲۷ میلیارد تومان در ردیف بودجه معاونت سلامت و تربیت‌بدنی برای اجرای مراحل ابتدایی طرح نماد در سال ۱۳۹۷ دیده شده است. تقی رستم‌وندی بیان کرد: « اجرای طرح «نماد» در تمام مدارس کشور نیاز به بودجه یکهزار میلیارد تومانی دارد. برای اجرای این طرح در سال ۹۵ و ۹۶ سازمان اجتماعی وزارت کشور اعتبار لازم را تامین کرد و امسال هم کمک‌هایی از جانب سازمان اجتماعی کشور انجام خواهد شد.
همچنین امسال نیز در معاونت سلامت و تربیت‌بدنی ردیف بودجه‌ای برای طرح دیده شده است زیرا سازمان برنامه و بودجه پشتیبان اصلی این پروژه است و به همین دلیل ۲۷ میلیارد تومان در ردیف بودجه معاونت برای اجرای مراحل ابتدایی طرح نماد در سال ۱۳۹۷ در نظر گرفته شده است.
زیرساخت مدارس
برای صحبت از مسائل اجتماعی کافی نیست
با وجود این اگرچه این طرح یک گام رو به جلو برای توامند شدن نوجوانان است، کارشناسان آموزشی معتقدند زمانی تاثیرگذار خواهد بود که از شعارزدگی دور باشد.
محمدرضا نیک نژاد، کارشناس آموزش و معلم آموزش و پرورش درباره این موضوع به تعادل گفت: »یکی از نکات مثبتی که طرح نماد نسبت به طرح‌های دیگر دارد، درگیر کردن خانواده‌ها با امر آگاه‌سازی نوجوانان است. در طرح‌های قبلی خانواده کنار گذاشته شده بود و محافظه کاری زیادی در بیان برخی مسائل وجود داشت همین موضوع سبب می‌شد که چون خانواده‌ها از محتوای آموزش داده شده به فرزندانشان اطلاع نداشتند، نسبت به این موضوع واکنش نشان داده ودر مواردی سد راه ادامه آموزش مسائل اجتماعی به نوجوانان شوند نتیجه چنین وضعیتی به آنجا ختم می‌شد که با فشار خانواده‌ها آموزش و پرورش مجبور به عقب‌نشینی می‌شد و طرح‌ها نیمه کاره باقی می‌ماند.»
او افزود: “نکته مهم دیگری که درباره این طرح باید بیان کرد این است که به آموزش و توانمند شدن معلم‌ها توجه ویژه‌ای شده است. پیش از این معلم‌ها به صورت سلیقه‌ای اقدام به آموزش آسیب‌های اجتماعی به دانش‌آموزان می‌کردند و در برخی موارد خودشان هم اطلاع لازم از مسائل و نحوه بیان و انتقال آن به دانش‌آموزان را نداشتند بنابراین ضرورت داشت تا معلم‌ها برای این موضوع آموزش ببینند که در طرح نماد به این موضوع توجه شده است.»
نیک نژاد نکته مهم در موفقیت‌آمیز بودن طرح را دوری از شعارزدگی دانست و اظهار کرد: »آموزش دادن درباره آسیب‌های اجتماعی به دانش‌آموزان نیاز جامعه ماست. رها بودن و ناآگاهی نوجوانان مساله‌ای است که در طولانی مدت آثار جبران‌ناپذیری را برای فرد و جامعه به همراه دارد اما باید توجه کرد که اگرچه طرح نماد برای آموزش مناسب است اما زیرساخت‌های آموزش و پرورش برای اجرای آن هنوز کافی نیست. در شرایطی که تعداد دانش‌آموزان در یک کلاس درس در کلان‌شهرها به 50 نفر هم می‌رسد، صحبت از برخی مسائل پیرامون آسیب‌های اجتماعی برای معلمان با دشواری همراه است چرا که کنترل کلاس دشوار شده و به همین دلیل در برخی مدارس کادر آموزشی تریجح می‌دهند وارد این مسائل نشوند.»
