کاهش وصولی و برگشتی چک با تغییر فضای کسب وکار

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

آمار وصولی و برگشتی چک در آبان ماه 97 نشان می‌دهد که با کاهش قابل توجه 19 درصدی تعداد و 21 درصدی مبلغ وصولی چک‌ها و همچنین کاهش 25 درصدی تعداد و 36 درصدی مبلغ چک‌های برگشتی‌ها مواجه بوده و به عقیده کارشناسان، این موضوع نشان‌دهنده اثر رکود و تغییر شرایط کسب وکار، رشد نرخ ارز و افزایش قیمت‌ها بر مبادله چک و برگشتی‌ها و همچنین اثر سیاست‌های جدید بانک مرکزی، مبنی بر کاهش سقف مبلغ تراکنش‌های بانکی، کاهش تعداد چک‌های رمزدار و تضمین شده بانکی و افزایش عمق بانکداری الکترونیک در مبادلات پولی و بانکی است که از سهم چک‌ها در مبادلات کاسته است. به گزارش تعادل، سهم چک‌های رمزدار از کل وصولی چک نیز معادل 13.5 درصد تعداد و 83 درصد مبلغ چک وصولی بوده است و سهم چک‌های عادی با وجود سهم 86.5 درصدی از تعداد، تنها 17 درصد مبلغ وصولی بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که سهم چک‌های رمزدار از کل وصولی چک به خاطر جلب اعتماد مردم و شرایط رکود کسب وکارها، روبه افزایش گذاشته است.برخی صاحب نظران معتقدند که اگرچه سیاست‌های بانک مرکزی برای مهار نقدینگی و مقابله با پولشویی و ساماندهی بازار پول و بانکداری کشور لازم است و کاهش 21 درصدی مبلغ وصولی چک و 36 درصدی مبلغ برگشتی‌ها، در کنار سهم بالای 83 درصدی چک رمزدار از وصولی چک‌ها نشان‌دهنده تغییر شرایط کسب وکار در بازار، سیاست‌های جدید بانک مرکزی در سقف تراکنش و چک تضمینی و اثر آنها بر کاهش مبادلات بانکی و پولی است. اما باید توجه داشت که سیاست‌های کنترلی و محدود‌کننده نباید موجب رکود و کاهش مبادلات اقتصادی شود زیرا بعد از مدتی اثر منفی خود را نمایان خواهد کرد و موجب کاهش سرمایه‌گذاری، خرید وفروش، رشد قیمت برخی کالاها و کاهش رشد اقتصادی و... خواهد شد و حتی برخی خدمات و دلالی و خرید و فروش و واردات و توزیع و فروش کالاها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.  عده‌ای از کارشناسان نیز معتقدند که وقتی افراد احساس کنند که نمی‌توانند مبادلات بانکی و پولی انجام دهند یا دارایی خود را جابه‌جا کنند و تبدیل یا انتقال دهند، به دنبال راهکارهای دیگری خواهند رفت و به جای تراکنش بانکی ریالی یا مبادله چک تضمینی و رمزدار و... به دنبال تبدیل ریال به طلا و ارز و سایر دارایی‌ها خواهند رفت تا بتوانند راحت‌تر مبادلات پولی و دارایی خود را انجام دهند و این موضوع باعث انحراف از بازار پول و معاملات ریالی خواهد شد. لذا بانک مرکزی و نهادهای نظارتی و دولت باید اثر سیاست‌های اخیر بر مبادلات بانکی، کالا و بازارها را بررسی کنند و موثر بودن و مفید بودن آن را ارزیابی کنند تا حدود اثر مثبت کنترل و محدودیت‌های سقف تراکنش و چک تضمینی و... را بر بازار سنجیده و از موثر بودن آن بر کل اقتصاد، اشتغال، رشد، سرمایه‌گذاری و... اطمینان حاصل کنند.

   چک‌های وصولی بر حسب عادی و رمزدار

آمار چک‌های عادی و رمزدار وصول شده نیز نشان می‌دهد که چک رمزدار از نظـر تعـداد 12 درصد و از نظر مبلغ بیش از 16 درصد کاهش داشته و چک‌های عادی نیز از نظر تعداد 19 درصد و از نظر مبلغ 21 درصد کاهش داشته‌اند.

درکل کشور حدود 7.3 میلیون فقره چک وصول شد کـه از ایـن تعـداد حدود 6.3 میلیون فقره عادی و حدود یک میلیون فقره رمزدار بوده است. 86.5 درصد از کل تعداد چک‌های وصولی، عادی و 13.5درصد رمزدار بوده است . همچنین حدود ٣٦١٩ هزار میلیـارد ریـال چـک وصـول شد کـه بالغ بر ٦١٩ هزار میلیارد ریال چک عادی و بالغ بر ٢٩٩٩ هزار میلیارد ریال چک رمزدار بوده است.

 به عبارتی86.5 درصد از کل تعداد چک‌های وصولی، عادی و 13.5درصد رمزدار بوده اما 17.1 درصـد از کـل ارزش چـک‌های وصـولی، عـادی و 82.9 درصـد رمـزدار بوده است . بالغ بر 869 هزار چک به ارزش بیش از 93 هزار میلیارد ریال در آبان ماه 1397 در کل کشور برگشت خورد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 25.2 درصد و 36.9 درصد کاهش یافته است.

 بر اساس آمار بانک مرکزی حدود 7 میلیون و 200 هزار عدد چک به ارزش حدود 713 هزار میلیارد ریال در آبان 1397 در کل کشور مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 19.8 درصد 23.8 درصد کاهش نشان می‌دهد. همچنین در استان تهران حدود 2 میلیون و 600 هزار عدد چک به ارزشی بالغ بر 401 هزار میلیارد ریال مبادله شده است.  همچنین در آبان ماه سال جاری، 53.1 درصد از تعداد چک‌های مبادله‌ای کل کشور در سه استان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است که به ترتیب با 35.9 درصد، 9.5 درصد و 7.7 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین 67.3 درصد از ارزش چک‌های فوق در سه استان تهران (56.3 درصد)، اصفهان (5.6 درصد) و خراسان رضوی (5.4 درصد) مبادله شده است که بیشترین سهم را نسبت به سایر استان‌ها داشته‌اند .

   چک‌های برگشتی

بالغ بر ٨٦٩ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٩٣ هزار میلیارد ریال در آبان ماه ١٣٩٧ در کل کشور برگشت داده شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۲۵.۲ درصد و ۳۶.۹ درصد کاهش نشان می‌دهد. در ماه مورد گزارش، در استان تهران بالغ بر ٣٠٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ٤٨ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد. همچنین در کل کشور ۱۲.۱ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۱۳.۱ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادل‌های برگشت داده شده است.

 در ماه مورد گزارش، در استان تهران ۱۱.۸ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۱۱.۹ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادل‌های برگشت داده شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان به ترتیب به استان‌های سمنان (۲۰.۶ درصد)، مرکزی (۱۹.۸ درصد) و هرمزگان (۱۹.۶ درصد) اختصاص یافته است و استان‌های بوشهر (۹.۱ درصد)، البرز و گیلان هر یک (۱۰.۵ درصد) و سیسـتان و بلوچسـتان (۱۰.۸ درصد) کم‌ترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

   چک‌های وصولی

حدود ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٦١٩ هزار میلیارد ریال در آبان ماه ١٣٩٧ در کل کشور وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ١٩ درصد و ۲۱.۴ درصد کاهش نشان می‌دهد. در ماه مورد گزارش، در کل کشور ۸۷.۹ درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌ای و ۸۶.۹ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادل‌های وصول شد. در آبان ماه ١٣٩٧، در استان تهران حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٣٥٣ هزار میلیارد ریال وصول شد. در ماه مورد گزارش در استان تهران از نظر تعداد ۸۸.۲ درصد و از نظر ارزش ۸۸.۱ درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌ای وصول شده است.

در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله‌ای در استان، به ترتیب به استان‌های گیلان (۹۰.۷ درصد)، یزد (٩٠ درصد) و البرز (۸۹.۸ درصد) اختصاص یافته است و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد (٨٠ درصد)، کردستان (۸۲.۶ درصد) و چهارمحال و بختیاری (۸۳.۲ درصد) پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

در ماه مورد گزارش، در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله‌ای در استان به ترتیب به استان‌های بوشهر (۹۰.۹ درصد)، گیلان و البرز هر یک (۸۹.۵ درصد) و سیستان و بلوچستان (۸۹.۲ درصد) اختصاص یافته است و استان‌های سمنان (۷۹.۴ درصد)، مرکزی (۸۰.۲ درصد) و هرمزگان (۸۰.۴ درصد) کمترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

   چک‌های برگشتی به تفکیک علل

حدود ٨٣١ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٨٨ هزار میلیارد ریال در آبان ماه ١٣٩٧، در کل کشور به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد ۹۵.۶ درصد و از نظر ارزش ۹۴.۲ درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است. در استان تهران بالغ بر ٢٨٧ هزار فقره چک به ارزشی بـالغ بـر ٤٤ هـزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقـع در اسـتان تهـران از نظر تعداد 94.5 درصد و از نظر ارزش 92.8 درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایـل کسـری یـا فقدان موجودی بوده است

بیشترین نسـبت ارزش چـک‌هـای برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل ارزش چک‌های برگشتی در استان، به ترتیب بـه استان‌های ایـلام 98.9، خوزسـتان 98.1 و هرمزگـان 97.8 اختصـاص یافتـه اسـت و استان‌های مرکزی 81.9 سمنان 93.2 و چهـارمحـال وبختیـاری 93.7 درصد کمتـرین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل ارزش چکهـای برگشـتی در استان را به خود اختصاص داده است .

   چک‌های رمزدار وصولی

 در آبان ماه ١٣٩٧، درکل کشـور بـالغ بـر٩٨١ هـزار فقـره چـک رمـزدار بـه ارزشـی بـالغ بـر ٢٩٩٩ هزار میلیارد ریال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب 12.2 درصد و 16.5 درصد کاهش داشته است . در استان تهران حدود ٣٣٢ هزار فقره چـک رمـزدار بـه ارزشـی بـالغ بـر ٢٤٧٧ هزار میلیارد ریال وصول شد و 48.6 درصد از تعداد چک‌های رمزدار وصولی در سه استان تهـران 33.8 درصـد، اصفهان 7.6 و خراسان رضوی 7.2 درصد وصـول شده اسـت کـه بیشـترین سـهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین ٨٧ درصد از ارزش چکهای فوق در استان‌های تهران 82.6 درصـد، اصـفهان و خراسان رضوی هر یک (٢/٢ درصد) وصول شده است .