آشکار شدن یارانه پنهان با بهبود اقتصاد

طبق نظر کارشناسان یارانه های پنهان اثر منفی زیادی برای اقتصاد کشور دربر داشته است. اما هرگونه سیاست‌گذاری در این مورد و حذف یا آشکار کردن آن به شرایط اقتصادی کشور بستگی دارد.

به گزارش ایرنا، طبق نظر کارشناسان اقتصادی، پدیده پرداخت یارانه های پنهان به تضعیف عدالت اجتماعی از طریق ایجاد و افزایش رانت و اختصاص این نوع یارانه به گروه هایی خاص می انجامد. بدین ترتیب یارانه ها که با هدف کمک به اقشار آسیب پذیر و فقیر جامعه پرداخت می شود به سمت دهک های بالای درآمدی تغییر جهت می دهدو حاصل آن جز تعمیق شکاف طبقاتی بین فقیر و غنی نخواهد بود.

مشکل یارانه های پنهان اخیراً به دلیل ناکارآمدی یارانه ارزی در کنترل قیمت کالاهای اساسی از طریق واردات در فضای رسانه ای کشور برجسته شده است.

طبق نظر رئیس کل بانک مرکزی موانع و مشکلات سیستم توزیع موجب شده که علی‌رغم تأثیر اولیه ارز 4200 تومانی کالاهای اساسی در کنترل تأثیر شوک طرف عرضه، معایب آن به تدریج آشکار گشته و با افزایش قیمت آن‌ها در بازار، ضمن ایجاد رانت، موجب افزایش سطح عمومی قیمت‌ها شده است.

طرح مجلس در باره کوپنی کردن کالاهای اساسی نیز در همین راستا بوده و به احتمال زیاد به حذف یارانه های پنهان بینجامد.

براساس این گزارش، کمک به توزیع عادلانه درآمد و افزایش رفاه اقشار کم درآمد، همواره به عنوان یکی از اهداف اصلی پرداخت یارانه ها مطرح شده است. توزیع یارانه های پنهان نه تنها از اقشار کم درآمد حمایت نمی کند، بلکه نابرابری و بی عدالتی را در جامعه تشدید کرده است.

کارشناسان اقتصادی معتقدند که این بی عدالتی از آنجا ناشی می شود که توزیع یارانه به شکل کنترل قیمت زیر قیمت بازار به معنای برقرار کردن یک رابطه مستقیم بین میزان مصرف و بهره مندی از یارانه است. به این ترتیب که هر قدر میزان مصرف فرد از کالاهای مشمول یارانه بیشتر باشد، میزان مطلق بهره مندی وی از یارانه نیز بیشتر خواهد بود. از آنجا که سطح درآمد و ثروت عامل اصلی مؤثر بر مصرف است، لذا طبیعی خواهد بود که اقشار پردرآمد و ثروتمند با توان مصرفی بالاتر بیش از اقشار کم درآمد از یارانه بهره مند شوند.

سازمان برنامه و بودجه در گزارشی ارقام یارانه پرداختی در کشور شامل آشکار و پنهان را محاسبه و رقم کل آن را 900 هزار میلیارد تومان در سال اعلام کرده است. حدود 600 هزار میلیارد تومان آن به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص یافته که 215 هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است. همچنین، برآوردهای انجام‌شده نشان می دهد که در سال 98 نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان به 890هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

طبق برآورد کارشناسان اقتصادی این رقم معادل 10.9 میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً 2.2 برابر بودجه سالانه کشور است. آنها معتقد هستند که هدفمند نبودن این رقم باعث توزیع ناعادلانه در سطح جامعه شده و همگان به درستی از آن بهره مند نمی شوند. برای مثال برآوردها نشان

 می دهد که از میان 249 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، 8/ 15 هزار میلیارد تومان به سه دهک کم درآمد می‌رسد و رقم 121 هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شود.

از سویی بودجه عمرانی و زیربنایی جایگاه مهمی در ساختار بودجه های سالانه و همچنین در پیشبرد برنامه های توسعه دارد. واقعیت این است که یارانه های پنهان سهم این بخش از بودجه را تقلیل می دهد. به اعتقاد کارشناسان هرساله بخش زیادی از بودجه کشور به پرداخت یارانه انرژی و کالاها و خدمات اساسی اختصاص می یابد و این موضوع مانع بزرگی برای تخصیص بودجه های عمرانی و استفاده از درآمدهای کشور برای افزایش رشد و توسعه اقتصادی قلمداد می شد. این در حالی است که بودجه عمرانی می تواند صرف اجرای طرح های عمرانی و زیربنایی شده و آثار ماندگاری در اقتصاد کشور داشته باشد.

همین امر باعث شده است که دولت همواره برای حذف یارانه ها و کاهش فشار مالی بر بودجه انگیزه خوبی داشته باشد. اما نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که حتی اگر دولت از طریق پرداخت یارانه های پنهان بتواند قیمت کالاهای اساسی را کنترل کند، پایین نگه داشتن این قیمت ها می تواند مصرف کالاها را افزایش داده و بدین ترتیب میزان یارانه پرداختی نیز افزایش پیدا کند. به گفته اقتصاددانان، این مسئله به معنای وارد آمدن فشاری دائمی و فزآینده بر بودجه دولت است که در نهایت دولت را به لحاظ مالی با عدم توان پرداخت مواجه می کند. از سوی دیگر حذف یارانه های پنهان و آشکار کردن آنها به معنای پرداخت نقدی از یک طرف و آزاد سازی قیمت ها از سوی دیگر است.

طبق دیدگاه اقتصاددانان این امر با فرض ثبات سایر شرایط، آثار مثبت رفاهی بیشتری نسبت به پرداخت همان میزان یارانه از طریق کنترل قیمت دارد. زیرا از یک طرف تولید کنندگان در فضای رقابتی تری فعالیت می کنند و از سوی دیگر مصرف کننده نیز کالای دلخواه خود را خریداری می کند. بنابر این می توان انتظار رونق تولید را داشت. اما واقعیت این است که اگر شرایط اقتصادی مناسب نباشد (مثل زمان رکود اقتصادی) تورم شدید می تواند به سرعت نقش یارانه های نقدی در افزایش قدرت خرید یارانه بگیران را از بین ببرد.

به همین خاطر موضوع یارانه ها بسیار حساس بوده و کاملاً به شرایط اقتصادی وابسته است. وضعیت تولید، اشتغال و بیکاری، نرخ رشد اقتصادی شفافیت مالی طبقات و دهک های درآمدی، نظام مالیاتی کارآمد و غیره از جمله عواملی هستند که حذف یارانه های پنهان را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند.