در انتظار بازار متشکل ارزی
محسن شمشیری|
راه‌اندازی بازار متشکل ارزی و ایجاد نهاد و ساختاری که بتواند با شفافیت بیشتر و با اعلام نرخ‌ها و مشخص شدن عرضه‌کنندگان و متقاضیان عمده ارز، عملا جایگزین دلالی ارز و بازار مبهم و معاملات پنهان و نامشخص سنتی شود، و نوسان نرخ‌ها را کاهش داده و به کشف قیمت‌های واقعی منجر شود، سال‌هاست که به شکل‌های مختلف و از جمله با پیشنهاد بورس ارز مورد توجه مسوولان و کارشناسان بوده است.
اما جدی‌ترین برنامه ایجاد بازار متشکل ارزی که از دی ماه 97 از سوی مسوولان و کارشناسان مختلف مطرح شد و سرانجام رییس‌کل بانک مرکزی نیز در 13 اسفندماه ۹۷ اعلام کرد که بازار متشکل ارزی قرار است از فروردین ۹۸ راه‌اندازی شود، شامل سازوکاری است که همه بازیگران بازار از عرضه‌کننده تا متقاضی و میزان ارز عرضه شده و تقاضا شده و نرخ‌های کف و سقف بازار در همان روز مشخص شده و این موضوع به شفافیت بیشتر و کاهش دلالی و حضور نوسان گیران و سفته بازان کمک خواهد کرد و میزان عرضه و تقاضا نیز به واقعیت‌های بازار نزدیک خواهد شد.
اگرچه این مکانیزم قطعا در کنار بازار آزاد و سنتی به بهبود شرایط کمک خواهد کرد اما به دلیل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران نمی‌توان انتظار داشت که حجم قابل توجه قاچاق کالا، تقاضای سفته بازی ارز، اثرتحریم‌ها و... تنها از طریق بازار متشکل ارزی کنترل شود اما این ساز وکار می‌تواند تاحدود زیادی به شفافیت، بهبود شرایط، تامین ارز مورد نیاز تولید و کالاهای اساسی و... کمک کند. تصمیم‌گیری برای تشکیل بازار متشکل ارزی، به دنبال نوسانات شدید نرخ ارز از مرداد 96 تاکنون و بیش از 20 ماه رشد شدید نرخ ارز و تحت تاثیر قرار دادن اقتصاد ایران، شکل جدی‌تری به خود گرفته و به گفته وزیر اقتصاد و دارایی قرار است در هفته جاری یا در آینده نزدیک رونمایی شود و طبق شنیده‌ها، درحال حاضر مدیران بازار متشکل ارزی در حال بررسی شرایط و تمهیدات لازم در این زمینه هستند تا هر چه زودتر این بازار را ایجاد کرده و بتوانند بر شرایط بازار ارز ایران اثرگذار باشند. کارشناسان معتقدند که بازار متشکل ارزی می‌تواند در کاهش دلال بازی و خرید و فروش‌های پنهانی و اعلام نرخ‌های غیر واقعی و ایجاد نوسان در بازار موثر باشد و با مشخص شدن نرخ‌ها، میزان عرضه و تقاضا و شرکت‌ها و افراد موثر در عرضه و تقاضای ارز، به کاهش دلالی و سفته بازی و اخلال در بازار ارز کمک کند. در حال حاضر طبق گفته فعالان بازار ارز، دلالان هر روز سایه سنگین بازار متشکل ارزی را بر سر معاملات خود حس می‌کنند و در مکالمات و مراودات معامله‌گران فردایی نیز این نکته احساس می‌شود که با ایجاد این بازار جدید، روند فعالیت آنها در بازار چگونه خواهد شد؟ و بانک مرکزی چگونه می‌تواند بازار‌سازی کند و در نتیجه چه بخش از عرضه و تقاضای ارز در اقتصاد ایران را در آینده بازار سنتی تامین خواهد کرد؟
نگرانی دلالان از راه‌اندازی بازار متشکل ارزی موجب شده آنها به هم گروهان خود توصیه کنند که با احتیاط پا در راه خرید و فروش‌های ارز با قیمت‌های بی‌ثبات کنونی بگذارند. آنها بر این باورند که هر لحظه ممکن است بازار متشکل ارزی راه‌اندازی شده و جو روانی آن، بسیاری از خریدارها و فروشندگان کلان را متأثر کند.
این جو تا جایی پیش رفته که روسای کانال‌های دلالی ارز، به معامله‌گرانی که سابقه چندانی در خرید و فروش و معاملات ارزی نداشته یا می‌خواهند سرمایه اندکی را وارد این بازار کنند، توصیه می‌کنند که کل سرمایه را وارد نکنند و نیمی از آن را در این بازار به کار گیرند؛ چراکه با راه‌اندازی بازار متشکل ارزی، مشخص نیست که چه اتفاقی رخ خواهد داد.
بازار متشکل ارزی با سهامداری فرابورس و چندین نهاد دیگر تشکیل شده است تا زمینه را برای شکل‌گیری قانونی فرآیند نقش آفرینی بازار متشکل ارزی فراهم کند. به گفته عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی، سیاست‌گذار ارزی کشور هر آنچه لازم بوده در مورد راه‌اندازی و ایجاد بازار متشکل ارزی انجام داده و از اینجا به بعد، کار در حوزه هیات‌مدیره این بازار پیگیری خواهد شد. همتی اعلام کرده که بازار متشکل ارزی محلی است که می‌توان در قالب آن، نرخ اسکناس ارز را هم بر اساس منطق عرضه و تقاضا و نه به صورت صوری، تعیین کرد و از مزایای آن بهره‌مند شد.
طبق گفته محمود شکسته‌بند، مدیرعامل بازار متشکل ارزی، تمام مراحل ثبت شرکت در سامانه ثبت شرکت‌ها انجام شده و کار وارد فاز عملیاتی شده است؛ کارهای کارشناسی، برنامه‌های نرم‌افزاری و سیستم‌های مورد نیاز این بازار نیز در حال طراحی و تدوین است و بطور مرتب هیات‌مدیره شرکت، جلسات مستمری را با کارشناسان فناوری اطلاعات برگزار می‌کند. ساختمان محل استقرار بازار متشکل ارزی نیز تجهیز شده است و به محض نهایی شدن ثبت شرکت، هیات‌مدیره، مدیران و کارشناسان در محل بازار متشکل ارزی مستقر می‌شوند.آنگونه که یک مقام مسوول در نظام بانکی پیش‌تر اعلام کرده بود، قرار است محل تشکل بازار متشکل ارزی، ساختمان بانک مرکزی در خیابان فردوسی باشد و در روزهای آینده، محل مهمی برای معاملات ارزی و تعیین نرخ شفاف براساس قواعد بازار خواهد بود و البته در کنار آن باید توجه داشت که مشکلات ساختاری اقتصاد ایران را نمی‌توان کاملا از طریق این بازار حل کرد زیرا حجم عمده قاچاق کالا، خروج ارز، حفظ ارزش پول، نکاتی است که می‌تواند روی فعالیت و اثرگذاری این بازار موثر باشد.
