فرصت پنهان اقتصادی با همسایه شرقی
تعادل|
فرصت‌های مغفول مانده در روابط تجاری ایران و افغانستان کدام است؟ یکی از استراتژی‌های ایران برای گذر از دوران تحریم، افزایش مراودات تجاری با کشورهای همسایه است. در این میان «افغانستان» یکی از بازارهای عمده برای کالاهای ایرانی است که حجم دادوستد میان ایران و افغانستان در سال گذشته حدود 2.9 میلیارد دلار برآورد شده است. اگرچه ایران در تامین کالای مورد نیاز این کشور گوی سبقت را از سایر شرکای تجاری افغانستان ربوده است، اما ایران در اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری در این کشور از سایر رقبا عقب افتاده است؛ بطوریکه در حال حاضر چینی‌ها به جای ایرانی‌ها در افغانستان پروژه‌های معدنی و نفتی را پیش می‌برند. این درحالی است که با ورود ایران به حوزه‌های اقتصادی در افغانستان، می‌توان هم فرصت بهره‌برداری از منابع این کشور در جهت تامین مواد اولیه تولید در داخل ایران مهیا کرد و هم زمینه ایجاد اشتغال را در افغانستان به وجود آورد.
تجارت با افغانستان به روایت آمار
بررسی آمارهای مربوط به تجارت ایران در 12 ماه منتهی به اسفند سال 97 نشان می‌دهد، از حدود 44 میلیارد و 310 میلیون دلار صادراتی (با احتساب میعانات گازی)، حدود 24 میلیارد و 60 میلیون دلار به 15 کشور همسایه انجام شده، که کشور «افغانستان» با سهم 2 میلیارد و 927 میلیون دلار واردات کالا از ایران، جزو پنج بازار نخست صادراتی ایران به شمار می‌رود. از طرفی، جزییات آماری نیز نشان از این دارد که تراز تجاری ایران با افغانستان مثبت 2 میلیارد و917 میلیون دلار بوده که بعد از عراق، بالاترین تراز تجاری با همسایگان را در سال 97 رقم زده است. در مقابل واردات ایران از این کشور حدود 11میلیون دلار بوده است. به این ترتیب، صادرات ایران به این کشور افزایش
5 درصدی و در مقابل واردات کالا از افغانستان افت 46 درصدی داشته است. عمده‌ترین اجناس مورد نیازی که واردکنندگان روانه بازارهای افغانستان کرده اند؛ «مواد غذایی» است که پول‌شان نه از طریق خدمات بانکی امریکایی، که به صورت مستقیم یا از طریق بانک‌های دو کشور داد و ستد می‌شود. اما چندی پیش، به دنبال فشارهای امریکا، بانک مرکزی افغانستان مجوز «آرین بانک»، تنها بانک ایرانی در این کشور را لغو کرد. این در حالی بود که فعالان اقتصادی مرتبط با این کشور اعلام کردند که لغو فعالیت آرین بانک، تاثیری در مبادلات تجاری دو کشور ندارد.
با وجود فشارهای امریکا بر کشور افغانستان مبنی بر کاهش مبادلات تجاری با ایران، اما فعالان اقتصادی بر این باورند که با توجه به سابقه مراودات میان دو کشور، این ظرفیت وجود دارد که حجم مبادلات تجاری فی مابین افزایش یابد. در همین رابطه، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و افغانستان می‌گوید: این پتانسیل در دو کشور وجود دارد که میزان صادرات ایران به افغانستان به ۳ برابر میزان فعلی افزایش یابد. به گفته علاء میرمحمد صادقی، اگر تجار و بازرگانان ایرانی بتوانند با مردم افغانستان ارتباط خوبی برقرار کنند، امریکایی‌ها به هیچ‌وجه نمی‌توانند کار موثری کنند؛ چرا که از یک سو ایران در طول چند دهه اخیر کمک‌های بسیاری به مردم این کشور داشته و از سوی دیگر اشتراکات مذهبی و حتی اشتراک زبانی مردم دو کشور، نقطه قوتی است که باعث علاقه‌مندی دو طرف برای برقراری مبادلات تجاری بیشتر می‌شود. او افزود: نکته قابل توجه این است که اگرچه در حال حاضر صادرات ما به کشور افغانستان نسبت به سایر شرکای تجاریمان، حجم زیادی نیست اما به هرحال این حجم از صادرات قابل توسعه است و به همین میزان نباید قانع باشیم. به گفته میرمحمد صادقی، این یک واقعیت است که مردم افغانستان، ایران را وطن دوم خود می‌دانند، کمااینکه تجار و بازرگانان ایرانی هم هیچگاه در افغانستان احساس غربت نکرده اند؛ بنابراین باید روی مبادلات تجاری با افغانستان تمرکز بیشتری داشته باشیم .
ظرفیت صادراتی ایران به کابل
از دیگر سو، رایزن بازرگانی ایران در کشور افغانستان از روند رو به رشد تبادلات کالایی و صادرات ایران به افغانستان خبر می‌دهد. به گفته محمدرضا کریم‌زاده، ایران با صادرات 2.9 میلیارد دلاری به این کشور، در صدر کشورهای دیگر قرار گرفته است. او ادامه داد: «خودرو و قطعات وابسته»، «گندم»، «آرد»، «ماشین‌آلات برقی»، «شکر»، «روغن‌های حیوانی»، «محصولات دارویی»، «تجهیزات امنیتی»، «پوشاک»، «میوه»، «سبزی‌های»، «محصولات لاستیکی»، «تنباکو» و «فلز» از جمله کالای وارداتی به افغانستان هستند.به گفته او، کشور ایران در حوزه «صادرات سیمان» به افغانستان رتبه دوم، در حوزه «صادرات بنزین» رتبه اول، در حوزه «تامین سوخت هواپیما» رتبه اول، در حوزه «صادرات کودشیمیایی»
رتبه سوم، در حوزه «صادرات تایر و تیوپ» رتبه چهارم، در حوزه «صادرات گاز مایع» رتبه سوم، در حوزه «صادرات خوراک دام» رتبه دوم و در حوزه «صادرات جوجه مرغ» رتبه دوم را در میان سایر شرکای تجاری افغانستان دارد.او با بیان اینکه ایران سهم 20 درصدی در تامین فرآورده‌های نفتی کشور افغانستان دارد، یادآور شد: کشور افغانستان واردات سوخت بی‌کیفیت را ممنوع کرده است. اما طبق آخرین آمار، کشور افغانستان سالانه به 2 میلیون و 700 هزار تن سوخت نیاز دارد که 20 درصد آن از ایران و مابقی از «ترکمنستان»، «قزاقستان»، «ازبکستان» و «روسیه» وارد این کشور می‌شود. کریم‌زاده به تقاضای تامین گاز ال پی جی افغانستان اشاره و بیان کرد: ورود به این حوزه و جلب مشارکت شرکای افغان قابل پیگیری است. کریم‌زاده با اشاره به صنعت «گردشگری و سلامت» اظهار کرد: در افغانستان هزینه درمان سالانه نزدیک به 1.5 میلیون دلار است که از این رقم بیش از 246 میلیون دلار در دیگر کشورها هزینه می‌شود و باید از ظرفیت جذب بیماران افغانستانی بهره ببریم. به گفته کریم‌زاده، کشور افغانستان سالانه 500 میلیون دلار محصولات دارویی وارد می‌کند که سهم کشور ما 10 درصد از این بازار است و باید افزایش پیدا کند.
دو چالش بین دو کشور
اما عمده‌ترین مشکلات فعالان اقتصادی در تجارت با افغانستان چه مواردی است؟ بطور کلی، بزرگ‌ترین مشکلات موجود در روابط تجاری ایران و افغانستان را می‌توان در «اخذ ویزا» و «تعرفه‌های گمرکی» دانست. عضو اتاق بازرگانی و تجارت افغانستان چندی پیش گفته بود: مشکل عمده فعالان اقتصادی دسترسی به ویزا است. بطوریکه به تاجران این دو کشور ویزا به آسانی داده نمی‌شود. «جاهد اتل» در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران اظهار می‌کند: دیگر مشکل عمده این تجار، تعرفه‌های گمرکی است. برای مثال وقتی فصل صادرات میوه می‌رسد، تعرفه‌های گمرکی را بیش از اندازه بالا می‌برند؛ به همین خاطر است که تاجران نمی‌توانند محصولات خود را به سرعت صادر کنند و از آن‌جا که این محصولات بسیار زود فاسد می‌شوند، خسارت‌هایی را به این تاجران وارد می‌کند.
اما فرصت‌های مغفول مانده در مبادلات تجاری با افغانستان کجاست؟ فعالان اقتصادی کماکان بر این باورند که با وجود تحریم‌ها، اگر ایران بتواند از ظرفیت‌های موجود در کشورهای منطقه استفاده کافی را ببرد، آینده روشنی برای اقتصاد و صنعت خود خواهد داشت. «افغانستان» نیز یکی از این کشورها است که ایران می‌تواند از ظرفیت‌های موجود در آن استفاده ویژه ببرد؛ چرا که زبان هر دو کشور مشترک است. معادن افغانستان یکی از فرصت‌هایی است که ایران می‌تواند از آن در تامین مواد اولیه مورد نیاز خود بهره ببرد. اما این در حالی است که نایب‌رییس اتاق ایران و افغانستان، معتقد است: در حال حاضر چینی‌ها به جای ایرانی‌ها در افغانستان پروژه‌ها را پیش می‌برند. طبق گفته سید حسین سلیمی، در حال حاضر چینی‌ها در قسمت تولید نفت و گاز در افغانستان کار خود را آغاز کرده‌اند.
او با گلایه از این مساله گفت: اما انتظار بر این است که ایران در حوزه اقتصادی به افغانستان ورود پیدا کند و از آن به نفع خودش استفاده ببرد؛ چراکه برای افغانستان هم مفید واقع خواهد شد و زمینه ایجاد اشتغال را در این کشور به وجود خواهد آورد. او تأکید داشت که ایران می‌تواند به جای چینی‌ها روی پروژه‌های معدن و نفت در افغانستان کار کند و از این طریق آینده روشن‌تری داشته باشد.
او به سایر حوزه‌های اقتصادی برای ورود به بازار افغانستان اشاره کرد و افزود: دیگر حوزه‌های اقتصادی برای ورود به بازار افغانستان شامل «محصولات پتروشیمی، محصولات دارویی، گردشگری سلامت، خدمات فنی و مهندسی، عمرانی، آبرسانی، سد و نیروگاه، خدمات فنی و مهندسی، مخابرات و فناوری اطلاعات، ترانزیت و ترانسپورت و انرژی برق» است.
