عبور آرام صنعت پتروشیمی از گردنه تحریم

دولت ترامپ در تازه‌ترین اقدام خود، 39 شرکت پتروشیمی را وارد لیست تحریم‌های جدید کرد تا به این ترتیب تلاش کند فشارهای بیشتری بر اقتصاد ایران وارد کند با این حال بررسی‌های اگزیم نیوز نشان می‌دهند این موضوع بر روی بازار سهام و بازارهای کالایی این صنعت اثر قابل ملاحظه‌ای به همراه نداشته و احتمالا در کوتاه و میان مدت تحریم‌های مذکور اثر مهمی بر صنعت پتروشیمی به همراه نداشته باشد.

در این ارتباط کارشناسان معتقدند اولا تحریم‌ها بحث تازه‌ای برای صنعت پتروشیمی نیست و بیش از یک دهه است که این صنعت تحت الشعاع تحریم‌های یک جانبه و چندجانبه قرار دارد بنابراین بدنه صنعت به‌شدت در برابر تحریم‌ها مقاوم شده تاجاییکه واردات کاتالیست به عنوان یکی از مهم‌ترین مواد مورد نیاز وارداتی این صنعت اکنون به‌شدت کاهش یافته و این محصول بومی‌سازی شده است.

سایر مواد اولیه نیز خوراک نفتا و گاز مورد نیاز این صنعت است که خوشبختانه در داخل به وفور وجود دارد و از گذشته نیز نیازی به واردات آن نبود. در مورد دانش فنی نیز فعالان این صنعت می‌گویند امروزه با استفاده از دانش فنی ایرانی این صنعت تا حد زیادی از واردات تکنولوژی بی‌نیاز شده است.

در این بین دو موضوع از اهمیت برخوردار است؛ نخست جذب سرمایه برای توسعه طرح‌های پتروشیمی و دوم صادرات. در مورد موضوع جذب سرمایه کارشناسان معتقدند نقدینگی بالا در کشور از یک سو و توان انتشار اوراق مشارکت ریالی جهت ورود سرمایه‌های داخلی به توسعه طرح‌های پتروشیمی ظرفیت بالایی است که در گذشته و در تحریم‌های سابق نیز نشان داده که می‌توان به آن متوسل شد. در حال حاضر با توجه به ظرفیت‌های بالای سودآوری صنعت پتروشیمی در کشور، نرخ بازدهی سرمایه‌گذاری در این صنعت بالا است و از طرفی رونق صنایع تکمیلی و بخش پایین دستی این صنعت در دستور کار دولت قرار دارد تاجاییکه شرکت ملی پتروشیمی سند توسعه بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی را با اتکا بر ظرفیت‌های داخلی و ملی آماده کرده که تمام این موارد می‌تواند انگیزه‌های لازم را برای حضور سرمایه‌گذاران داخلی در تامین مالی صنعت پتروشیمی فراهم کند. در مورد صادرات نیز دو مساله قابل ذکر است؛ نخست آنکه صادرات محصولات پتروشیمی اغلب به کشورهای همسایه نظیر عراق، افغانستان و کشورهای منطقه CIS صورت می‌گیرد که این کشورها هنوز روابط تجاری خود را با وجود تحریم‌ها با ایران ادامه می‌دهند.

از طرفی پتروشیمی حداقل ۳۵۰ نوع محصول با صدها خریدار به ده‌ها مقصد صادراتی دارد و به همین دلیل انعطاف‌پذیری‌اش بالاست؛ به عبارتی صنعت پتروشیمی شرایط مختلفی در حمل زمینی و دریایی دارد و تنوع محصول و مشتری نمی‌گذارد این صنعت تحریم‌پذیر باشد. از سوی دیگر حتی با فرض افت صادرات این محصولات بازار داخلی توان بالایی برای جذب این محصولات دارد. بررسی اگزیم نیوز نشان می‌دهد در سه ماه سال جاری میزان تقاضا برای محصولات پلیمری در بورس کالا ۵۰ درصد از میزان عرضه‌های صورت گرفته بالاتر بوده است. این به آن معنا است که با وجود اجبار شرکت‌های پتروشیمی به عرضه محصولات خود در بورس کالا اما این عرضه‌ها نتوانسته پاسخگوی نیاز داخلی کشور باشد. این شرایط به معنای آن است که بخش پایین‌دستی کشور از آمادگی جذب تولیدات داخلی برخوردار بوده و این موضوع می‌تواند در شرایط تحریم خبر خوبی برای تولیدکنندگان بالادستی باشد.

این در شرایطی است که مسوولان این حوزه توسعه صنایع پتروشیمی را به منظور ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته و محروم به عنوان جزئی از برنامه توسعه صنعتی کشور در دست اجرا دارند و این به معنای ارتقای ظرفیت‌های جذب مواد اولیه پلیمری و شیمیایی در آینده نزدیک است.

از طرفی اخبار منتشر شده از تجارت خارجی کشور نشان می‌دهد که در فروردین که کل صادرات کشور ۱۹ درصد کاهش یافته صادرات محصولات پتروشیمی ۱۸ درصد افزایش یافته است.

به این ترتیب با تجمیع این موضوعات باید گفت حتی اگر تحریم پتروشیمی کشور بتواند روی صادرات محصولات این گروه اثر بگذارد صنایع پایین‌دستی توان استفاده از ظرفیت‌های خلق شده جدید را داراست و این مساله گامی در جهت بهبود زنجیره تولید در صنعت پتروشیمی کشور نیز محسوب می‌شود.

در چنین شرایطی کارشناسان معتقدند تحریم‌های جدید بیش از آنکه اثر واقعی داشته باشد اثرات روانی را به دنبال دارد. بر این اساس به نظر می‌رسد تحریم‌های کنونی چیزی فراتر از تحریم‌های پیشین نیستند. در چنین شرایطی این امید وجود دارد که امکان فروش صادراتی محصولات پتروشیمی از راه‌های جدید گرچه با تخفیف و مشکلات تبادل مالی فراوان ادامه پیدا کند.

نکته مهم دیگر که اثرگذاری تحریم‌های مذکور را بر بازار داخلی بیش از گذشته کمرنگ می‌کند کاهش قیمت‌های جهانی این محصولات و ثبات نسبی در بازار ارز است. سال گذشته رشد بیش از حد قیمت ارز در کنار رشد قیمت جهانی این محصولات باعث شد تا صادرات به اولویت تولیدکنندگان تبدیل شود و با آنکه تقاضا در بازار داخل به‌شدت رشد کرده بود اما موجودی کالا جوابگو نبود و بخش زیادی از محصولات از مبادی رسمی و غیررسمی از کشور خارج می‌شد اما اکنون شرایط بطور کلی تغییر کرده بطوری‌که‌ نه قیمت ارز روند رو به رشد شدیدی را تجربه می‌کند و از طرفی قیمت‌ها نیز در بازارهای دنیا کاهشی است و میل به صادرات نیز چندان بالا نیست، بنابراین تحریم‌ها نمی‌توانند نگرانی زیادی را در بین تولیدکنندگان ایجاد کنند برعکس تولیدکنندگان با توزیع مواد اولیه در بازار داخل می‌توانند شرایط را به نفع خود تغییر دهند.