توصیه‌هایی برای احیای صنعت
وزیر امور خارجه: پایان سلطه دلار در مبادلات اقتصادی ایران رییس‌مجلس: تحریم امریکا تروریسم اقتصادی علیه ایران
بخش خصوصی از نبود یک برنامه مدون توسعه صنعتی گله مند است، اما در مقابل دولتمردان از رونق تولید سخن می‌گویند. پرسش اینجاست آیا بدون استراتژی توسعه صنعتی و نقشه راه، رونق تولید امکانپذیر است؟ رییس پارلمان بخش خصوصی در پاسخ به چنین پرسشی، راه برون رفت تولید از وضعیت بغرنج کنونی را تنها در تدوین راهبرد توسعه صنعتی می‌داند. غلامحسین شافعی روز گذشته در مراسم روز ملی صنعت ومعدن، با بیان این پیشنهاد به دولت از آمادگی اتاق ایران برای تدوین این سند صنعتی بدون دریافت هیچ هزینه‌ای خبر داد و در عین حال از راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت برای احیای صنعت رونمایی کرد. در مقابل وزیر صنعت، معدن وتجارت و رییس نهاد قانونگذار از این پیشنهاد بخش خصوصی استقبال و بر حل مشکلات و موانع بنگاه‌ها تاکید کردند. وزیر امور خارجه هم که در این مراسم حضور یافته بود، با بیان اینکه امریکا در مقطعی با حاکمیت دلار بر صحنه اقتصاد جهانی، توانست فشارهایی را به ایران وارد کند، گفت: اما در درازمدت برای خودش مشکل ایجاد کرد؛ چراکه ایران به سمت کاهش استفاده از دلار در مبادلات بین‌المللی خود در حال حرکت است، اما در کوتاه‌مدت باید از طریق اتکا به تولید داخل بر حربه امریکا غلبه کنیم. همچنین در بخش دیگری از این مراسم، نمایندگان سایر تشکل‌های بخش خصوصی از موانع و معضلاتی که سد راه فعالیت بنگاه‌هایشان شده، سخن گفته و از متولیان امر خواهان پیگیری شدند.
آمادگی اتاق برای تدوین راهبرد توسعه صنعتی
روز گذشته 10 تیرماه 98 مراسم بزرگداشت روز ملی صنعت و معدن با حضور صنعتگران، معدنکاران، دولتمردان و برخی مقامات در سالن اجلاس سران برگزار شد. در ابتدای این مراسم، نمایندگان بخش‌های تشکلی فرصت یافتند تا به بیان مشکلات وخواسته‌های خود از تیم اقتصادی دولت و نهاد قانونگذار بپردازند. رییس اتاق ایران به نمایندگی از بزرگ‌ترین تشکل بخش خصوصی، با قرار گرفتن در پشت تریبون، سیر اشتباه توسعه صنعتی و کاستی‌ها و موانع آن را به دولتمردان گوشزد کرد. غلامحسین شافعی، در صحبت‌های خود به آمارهای اقتصادی هم در این زمینه گریزی زد وگفت: رشد اقتصادی بدون نفت در سال ۹۷ معادل منفی ۹.۴ دهم درصد بوده که در این میان رشد بخش صنعت به منفی ۶.۵ درصد رسیده است، این در شرایطی است که مقایسه بخش صنعت با سایر بخش‌های اقتصادی نشانگر وضعیت این بخش و نقش آن در اقتصاد کشور است. بنابر آمار ارایه‌شده از سوی رییس اتاق ایران، تورم شاخص تولیدکننده در بخش صنعت نیز با افزایش چشمگیر مواجه بوده که بر این اساس سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت از ۱۴.۴ درصد در سال ۹۳ امروز به ۱۲.۱ درصد رسیده است که این کاهش بسیار معناداری به شمار می‌رود. به گفته او، نرخ رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ماشین آلات طی سال ۹۷ با افت ۶.۹ درصد روبرو بوده که نشان می‌دهد تمایلی برای سرمایه‌گذاری در بخش صنعت وجود ندارد. نکته مهم مورد اشاره شافعی، کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش صنعت نسبت به ادوار گذشته است، که یکی از عوامل آن، «بی ثباتی و عدم پیش بینی‌پذیری آینده در تصمیمات درازمدت و تعهد به اجرای قوانین» است. شافعی اما در اینجا با بیان اینکه قوانین بسیار خوبی هم‌اکنون در کشور وجود دارد که در مجلس اجرا نمی‌شود، این پرسش را مطرح می‌کند که چه کسی باید بر حُسن اجرای قوانین نظارت کند؟ به‌طوری‌که ما نمی‌دانیم باید چه بکنیم. رییس اتاق ایران، با اشاره به اینکه وزارت اقتصاد تلاش کرده تا قوانین مزاحم را حذف کند و کمیته ماده ۱۲ نیز در اتاق شکل گرفته، اما هر قانون مزاحمی که حذف می‌شود ۱۰برابر قوانین مزاحم جدید خلق می‌شود که مخل کسب وکارهاست. شافعی همچنین اعلام کرد که سهم صنعت از تسهیلات بانکی از ۳۱.۶ درصد سال ۹۰ اکنون با وجود همه تلاش‌ها و وعده‌ها به ۲۷ درصد کاهش یافته است. رییس اتاق ایران، در بخش دیگری از صحبت‌های خود، یادآور شد که «عدم ثبات نرخ ارز و تعدد دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های ارزی و ابهام در سیاست‌های ارزی، وابستگی بالای صنعت داخلی به واردات کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای، تنگنای شدید مالی تولید در پی شوک‌های ناشی از نوسانات ارزی، دشواری تأمین مالی از بانک‌ها و پایین بودن سقف تسهیلات اعطایی بانک‌ها» از دیگر موانعی است که سد راه صنعتگران ومعدنکاران قرار دارد. پس از بیان موانع مخل تولید، رییس اتاق ایران با تاکید بر بازنگری اساسی در سیاست‌های صنعتی، از راهکارهای کوتاه‌مدت وبلندمدت برای احیای بخش صنعت رونمایی کرد. «تلاش برای حفظ واحدهای صنعتی موجود، ارایه مشوق‌هایی به بنگاه‌های صنعتی منتخب نظیر معافیت مالیاتی و دسترسی به تسهیلات ضروری، جلوگیری از تصمیمات خلق‌الساعه و یک‌شبه، جلوگیری از افزایش مجدد نرخ ارز و تلاش برای ساماندهی به بازار ارز، و درنهایت تلاش برای برقراری ثبات در اقتصاد از طریق تقویت روابط سیاسی با کشورها» جزو راهکارهای کوتاه‌مدتی بود که از سوی شافعی پیشنهاد شد. اما برنامه متولیان صنعتی و دولتمردان در درازمدت برای قرار گرفتن چرخ صنعت روی ریل رونق تولید چه باید باشد؛ براساس نگاه رییس اتاق ایران، در وهله نخست باید یک تعریف صحیحی از تولید صنعتی ارایه شود تا به اسم تولید برای دریافت رانت و حمایت دولت، سوءاستفاده نشود و بر اساس این تعریف، سیاست‌ها تنظیم و حمایت‌ها اعمال شود. بهترین معیاری که به گفته شافعی، در کشورهای آسیای شرقی برای تعریف بخش تولید صنعتی به کار گرفته شده، معیار ارزش‌افزوده است. این در حالی است که بخشی از ارزش‌افزوده تولید شده در کشور به اسم تولید، متعلق به مونتاژکاری است و تولید واقعی به شمار نمی‌رود و با کوچک‌ترین تحریمی، با مشکل مواجه می‌شود. تولید درون‌زا، دارای ارزش‌افزوده قابل توجه و پایدار است که وابستگی افراطی به دنیای خارج ندارد. در گام بعدی، «تدوین سند استراتژی توسعه صنعتی» باید در دستور کار قرار گیرد. رییس اتاق ایران خطاب به رییس قوه قانونگذار که در سالن حضور داشت، گفت: بخش خصوصی حاضر است بدون دریافت هیچ‌گونه هزینه‌ای استراتژی توسعه صنعتی را تدوین کرده، اما این قول را از مقامات ارشد قوا دریافت کند که این استراتژی به یک پژوهش کتابخانه‌ای تبدیل نشود. البته از نگاه بخش خصوصی، در این سند باید اولویت‌های صنعت با هم‌اندیشی بین نخبگان و به دور از تصمیمات یک‌شبه و به نفع گروهی خاص مشخص شود، موضوعی که در این سال‌ها از سوی مسوولان و سیاست‌گذاران صنعتی مغفول مانده است؛ چراکه نداشتن اولویت، به معنای اتلاف منابع است. «اصلاح نظام انگیزشی به نفع بخش‌های تولیدی- صنعتی»، «بهبود محیط کسب‌وکار و تصویب قانون آن»، «حرکت به سمت ارتقای بهره‌وری با کاهش هزینه‌های تولید از طریق اصلاح رویه‌های تولیدی و به کارگیری تجهیزات و فناوری‌های مدرن» و در نهایت «توجه به صرفه‌های ناشی از مقیاس»، از دیگر راهکارهایی است که بنابه توضیحات شافعی باید در درازمدت و در نقشه راه تولید صنعتی ترسیم شوند.
خواسته تشکل‌ها چه بود؟
از سوی دیگر، دبیرکل خانه صنعت ومعدن ایران پشت تریبون قرار گرفت و خطاب به نمایندگان مجلس شورای اسلامی گفت: همانطور که یک روز لباس سپاهی به تن کردند، یک روزهم رخت کارگران کارخانه‌های تولیدی را به تن کنند و یک ماه باحقوق آنها معیشت خود را بگذرانند. محمدرضا مرتضوی، اما در ادامه این صحبت خود با بیان اینکه فعالان اقتصادی در حوزه تقنین قوانین، احساس کمی و کاستی نمی‌کنند، از فردی که دو تومان می‌گیرد تا قوانین را اجرا نکرده و در کشوی میز خود بگذارد گلایه کرد. او با بیان اینکه این فرد ما را آزار می‌دهد، تاکید کرد که مبارزه بی‌امان با فساد در سال جاری سرلوحه کار بخش خصوصی قرار گرفته است. این فعال اقتصادی این را هم گفت که معنای رونق تولید فقط چاپ کردن سربرگ ادارات دولتی و هزینه کردن بیت المال نیست؛ بلکه به این معناست که همه دستگاه‌های دولتی غم تولیدکننده را بخورند و با رفع مشکلات تلاش کنند از مسائل این بخش بکاهند. او نقش وزارت صنعت را در اینجا پررنگ توصیف کرد، که هیات دولت و دستگاه‌های اجرایی باید کنار وزرای تولیدی بایستند. در ادامه این مراسم، رییس خانه معدن ایران هم با تأکید بر «پیگیری رفع مقررات مخل تولید و اجرای نقشه راه معدن و فعالیت‌های معدنی برای حمایت از تولیدکنندگان این حوزه»، گفت: بدون در نظر گرفتن شاخصه‌های توسعه اقتصادی نمی‌توانیم از پیشرفت صحبت کنیم، در بسیاری از تولیدات در رده‌های برتر دنیا هستیم و با تحریم‌ها مقابله می‌کنیم. محمدرضا بهرامن با بیان اینکه با حمایت سران سه قوه می‌توانیم مسیرمان را برای رسیدن به قدرت اول منطقه و مسیر توسعه هموار کنیم، افزود: راه توسعه همه‌جانبه، پرداختن به توسعه صنعتی و معدنی است که بار سنگین آن بر عهده دستگاه‌های ذی‌ربط و بخش خصوصی است.
پیام سیاسی ظریف در روز صنعت
اما این مراسم یک مهمان دیگر از بدنه دولت داشت؛ او وزیر امور خارجه بود که جای خالی اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهور را در این مراسم، پر کرد. البته مراسم روز ملی صنعت ومعدن فرصت مناسبی بود تا محمد جواد ظریف یک‌بار دیگر پیام سیاسی خود را به دولت امریکا مخابره کند. او در ابتدای سخنان خود، به افزایش قدرت و نفوذ ایران در منطقه و همچنین منزوی شدن امریکا در عرصه بین‌المللی اشاره‌ای کرد و گفت: امریکا برای اینکه علیه ایران حامی پیدا کند به هر وسیله‌ای متوسل شده و ناموفق بوده است؛ به‌طوری‌که سال گذشته ۴ مرتبه جلسه شورای امنیت را برای محکوم کردن ایران برگزار کردند، اما هربار ناموفق بوده‌اند که این شرایط امریکا را وادار کرده از تنها حربه یعنی حربه اقتصادی علیه ایران استفاده کند.
ظریف با اشاره به شکست امریکا در «عراق، سوریه، لبنان و یمن» افزود: امریکا از یک فرصت میان مدت با حاکمیت دلار بر صحنه اقتصاد جهانی استفاده کرد و توانست فشارهایی را به ایران وارد کند، اما برای خودش در درازمدت مشکل ایجاد می‌کند و زیر امورخارجه با بیان اینکه استفاده افراطی از دلار در آینده به معنی کاهش نقش دلار در روابط بین‌المللی است، افزود: سال گذشته، شاهد حذف دلار از ۳۵ درصد معاملات ایران و ترکیه بودیم و«روسیه و چین» هم برای کاهش نقش دلار در معاملات خود تصمیم گرفته‌اند. ظریف در بخش دیگری از صحبت‌های خود، با اشاره به «اینستکس» تصریح کرد: این سازوکار مالی اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک دارد. البته وزیر امورخارجه به ضرورت تولید داخل هم گریزی زد وگفت: در کوتاه‌مدت ناگزیریم از طریق اتکا به تولید داخل بر حربه امریکا غلبه کنیم؛ مردم ایران ۴۰ سال مقاومت کرده‌اند و باز هم مقاومت خواهند کرد؛ البته این کافی نیست که بگوییم مردم ما مقاومت می‌کنند بلکه باید به فکر تأمین معیشت مردم باشیم. او در پایان تاکید کرد که دنیا را مجبور خواهیم کرد که جز با زبان احترام با زبان دیگری با مردم ایران سخن نگوید و هیچ‌گاه یک ایرانی را تهدید نکنند.
وزیر صنعت چه گفت؟
دیگر سخنران این مراسم، سکاندار وزارتخانه عریض و وطویل صنعت، معدن وتجارت بود. مهم‌ترین محور صحبت‌های رضا رحمانی، حمایت از صنعتگران با تاکید بر تولید داخل بود. او با تاکید بر اینکه تقویت ساخت داخل می‌تواند صنعت را رونق دهد افزود: موضوع داخلی‌سازی را در همه صنایع پیگیری می‌کنیم تا بعضی از نیازهای ما از طریق ساخت داخل تامین شود. وزیر صنعت در اینجا آمار رشد اقتصادی را مورد اشاره قرار داد و عنوان کرد که برای سال جاری رشد اقتصادی منفی 6درصدی پیش‌بینی شده بود، اما طبق آخرین صحبت‌ها این پیش‌بینی منفی 2 تا منفی 2.5 درصد خواهد بود. رحمانی اما در واکنش به پیشنهاد رییس اتاق بازرگانی در مورد سپردن تدوین استراتژی توسعه صنعتی به بخش خصوصی نیز گفت: ما با این مساله موافق هستیم و مسوولیت را به تشکل‌های بخش خصوصی واگذار خواهیم کرد. البته این موضوع را به صورت مکتوب نیز خواهیم نوشت. رحمانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، مشکلات برخی صنایع را مورد اشاره قرار داد و با تاکید بر لزوم رونق‌دهی به بخش صنعت و جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها اظهار کرد: در برخی صنایع مانند صنایع ریلی حتی اگر با سه شیفت کاری هم فعال باشیم باز هم ظرفیت تولید طی 10 سال آینده خواهیم داشت البته برای این منظور نیازمند منابع مالی هستیم. او با بیان اینکه در مبارزه با رانت و فساد هیچ حد و مرزی نداریم، گفت: تامین مواد اولیه واحدهای پتروشیمی، فولادی و لوازم خانگی آغاز شده و برای هر کدام از صنایع یک بسته مشخص پیش‌بینی شده است. رحمانی با اشاره به اینکه برای فعال‌سازی صنعت کشتی‌سازی و ریل‌سازی برنامه داریم، از برنامه‌ریزی برای افتتاح 100 هزار میلیارد تومان پروژه معدنی در سال جاری خبر داد.
تروریسم اقتصادی
در بخش بعدی این مراسم، نوبت به بهارستانی‌ها رسید تا در جمع صاحبان بنگاه‌ها و فعالان اقتصادی، به ایراد سخن بپردازند. رییس نهاد قانونگذار، حضور مسوولان در این مراسم را نشانگر همبستگی در قوا برای عبور از شرایط حساس کنونی عنوان کرد. علی لاریجانی، رفتارهای غیرقابل پیش بینی امریکا را برای همه کشورها مشکل ساز دانست و افزود: شرایطی که امریکا برای ایران به وجود آورده یک تروریسم اقتصادی است؛ در واقع ما با پدیده‌ای به نام ترامپ با آن ادبیات خاصش روبه رو هستیم که این وضع البته ادامه نمی‌یابد. لاریجانی با اعلام اینکه از هر پیشنهاد سازنده‌ای برای حفظ منافع کشور استقبال می‌کنیم اما بازیچه دست کسی نخواهیم شد، تصریح کرد: مساله اصلی کشور ما این روزها مساله تولید و رونق تولید است و باید شرایط و مقررات و سازوکارهای خاص لحاظ شود. لاریجانی در ادامه عنوان کرد که پارلمان بخش خصوصی، در مورد رونق تولید یک مجموعه‌ای تدوین کردند که به مرکز پژوهش‌ها ارایه شده که ما از نظرات فعالان اقتصادی استقبال می‌کنیم. او گفت: نماینده اتاق بازرگانی هم در کمیسیون‌ها و هم در صحن علنی مجلس می‌تواند حضور یابد و نظرات تخصصی خود را ارایه دهد. لاریجانی دراینجا با اشاره به اینکه قانون تسهیل فضای کسب و کار ظرفیت‌های زیادی دارد که همه بخش‌های آن هم اجرا نشده، گفت: ۹ حکم قانون تسهیل فضای کسب و کار اجرا شده و هنوز ۲۵ حکم آن اصلا اجرا نشده است. رییس نهاد قانونگذار، با بیان اینکه در برخی مسائل ساختاری، پیچیدگی‌هایی وجود دارد که نیاز به بازنگری است، ادامه داد: اصلاح قوانین مالیاتی برای حمایت از بخش‌های تولیدی باید مدنظر واقع شود، این تغییر ضروری است و پیشنهاداتی هم داده شده است. همچنین به گفته لاریجانی، برای بی‌ثباتی نرخ ارز که از مسائل مخل تولید و باعث ایجاد تورم است، راهکارهایی ارایه شده است. رییس مجلس همچنین به وزیر صنعت توصیه کرد که متناسب وضعیت موجود، شرایط و قوانین برای تولید در نظر گرفته شود. او با تاکید بر اینکه نباید پرونده‌های بدهی مالیاتی و تامین اجتماعی 10 سال قبل واحدهای تولیدی را در این شرایط کنونی سخت مطالبه کرد، درخواست کرد که به واحدهای تولیدی تنفس داده شود. لاریجانی در عین حال تاکید کرد که بانک‌ها بر واحدهای تولیدی دارای معوقه بانکی سخت‌گیری نکنند و بانک مرکزی در این زمینه همکاری کند. «برای حل مشکلات مالی بنگاه‌ها»، رییس مجلس خطاب به متولی بانک مرکزی که در سالن حضور داشت، گفت: برای تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی تسهیلات لازم در نظر گرفته شود. البته لاریجانی به صحبت‌های درگوشی خود با عبدالناصر همتی در این همایش نیز اشاره‌ای کرد وگفت: بنابه گفته آقای همتی، بانک مرکزی برای زنجیره تولید تسهیلات در نظر گرفته است. رییس مجلس همچنین، خواستار اجرایی شدن سهم بخش‌های صنعتی و معدنی از تسهیلات بانکی که طبق قانون ۴۰ درصد است، شد. لاریجانی همچنین از وزارت صنعت درخواست کرد که پنجره واحدی برای تسهیل ورود سرمایه‌گذاران و صنعتگران در بخش صنعت ایجاد کند. رییس مجلس در پایان با بیان اینکه برخی رسانه‌ها زمینه مشاجرات را در کشور ایجاد می‌کنند، گفت: فرعیات نباید بزرگ شود. در بخش دیگری از این مراسم، رییس کمیسیون صنایع مجلس، به ایراد سخنانی پرداخت. عزیز اکبریان با اشاره به کاهش سهم صنعت در تسهیلات بانکی، اظهار کرد: با درنظر گرفتن استمهال‌ها، حتی 10 درصد هم تامین تسهیلات برای بخش صنعت صورت نگرفته است. اما با توجه به مشکلاتی که برای بخش تولید ایجاد شده، نیاز صنعت به نقدینگی افزایش یافته است، چراکه رشد اقتصادی کشور طی 10 سال گذشته بطور متوسط 2.2 درصد بوده اما رشد نقدینگی نیز 26 درصد بوده، این در حالی است که رشد نقدینگی کشور هیچ‌وقت به سمت تولید نرفته است. این نماینده مجلس، بابیان اینکه شاهد بروز برخی مشکلات بر صادرات بعضی کالاها هستیم، گفت: بطوریکه کالا برای صادرات تا لب مرز رفته، اما برمی‌گردد این مساله باعث می‌شود که تاجر خارجی دیگر به تولیدکننده ایرانی اعتماد نکند. اکبریان با اشاره به کاهش 23 درصدی مواد اولیه مورد نیاز صنایع طی سال گذشته گفت: اگر دیر بجنبیم و مشکل تامین مواد اولیه ادامه داشته باشد، پایان امسال بسیاری از بنگاه‌های تولیدی باید تعطیل شوند. او همچنین با اشاره به افزایش 65 درصدی هزینه‌های تولید افزود: هزینه مبادلات ارزی 15 درصد افزایش یافته است. به گفته او، بی‌ثباتی نرخ ارز باعث کمبود عرضه کالا در کشور و افزایش قیمت‌ها خواهد بود و در نتیجه کاهش صادرات نیز اتفاق می‌افتد. رییس کمیسیون صنایع مجلس همچنین با انتقاد از صدور برخی بخشنامه‌های بانک مرکزی گفت: آیا تولیدکنندگان از این بخشنامه‌ها سر در می‌آورند که دولت قرار است چه کاری برای صادرات انجام دهد؟ ما که چیزی نفهمیدیم. او در بخش دیگری از سخنان خود وزیرامور خارجه را خطاب قرار داد وگفت: آقای ظریف صحبت‌هایی را در مورد شکست امریکا در مواجهه با اقتصاد ایران مطرح کرد، اما خوب است که ایشان بگوید سفارتخانه‌های ما چه کاری برای بهبود اقتصاد کشور انجام داده‌اند؟ اکبریان براین باور بود که امروز مسوولیت بزرگ سفرا، رفع مشکلات فعالان اقتصادی است. او در ادامه بر لزوم جلوگیری از فعالیت جزیره‌ای تیم اقتصادی دولت تاکید کرد و گفت: «دونالد ترامپ» فعلا رییس‌جمهور امریکا است و ما هم باید دنبال یک برنامه 5 ساله در رابطه با تحریم‌ها باشیم و دنبال معجزه مذاکره نباشیم. در نهایت، مراسم بزرگداشت سالروز ملی صنعت ومعدن در تیرماه 98 با تجلیل از برگزیدگان و پیشکسوتان حوزه صنعت و معدن بسته شد.
