فتح تهران

تیرماه ۱۲۸۷ چند روز پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی از طرف سرهنگ لیاخوف روسی به فرمان محمدعلی‌شاه، محمدولی‌خان تنکابنی سپهدار اعظم و یاران او درصدد نجات مشروطه برآمدند. سردار اسعد بختیاری و معروف به صمصام‌السلطنه نیز پس از چندی به او ملحق شده و پس از مقداری درگیری با قوای دولتی، وارد تهران شدند. در تهران نیز مقداری زد و خورد روی داد و محمدعلی شاه که خود را در برابر آزادی‌خواهان و مشروطه‌‌طلبان ناتوان می‌دید به سفارت روس پناهنده شد. بیستم تیرماه با حضور فاتحان و نمایندگان مجلس جلسه‌‎ای فوق‌العاده در بهارستان منعقد شد و پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت، احمد میرزای ولیعهد را در ۱۲ سالگی به شاهی برگزیدند. برخی سردار اسعد بختیاری و برخی سپهدار تنکابنی را نخستین فاتح تهران در 22تیرماه سال 1288شمسی می‌دانند. کارشناسان مستقل اما بر این نظرند که فتح تهران نه توسط گیلک‌ها و نه توسط بختیاری‌ها که به دست مردم ایران که در هر نقطه‌ای علیه استبداد صغیر محمدعلی شاه مبارزه کردند رخ داده است. قوای سردار اسعد بختیاری به قم و سپهدار تنکابنی به ینگی امام رسیدند. قوای نظامی سعدالدوله نیز برای مقابله به کرج اعزام شد. سعدالدوله که برای حفاظت پایه‌های به‌شدت لرزان سلطنت محمدعلی شاه برای مقابله با فاتحان تهران به کرج رفته بود تلاش کرد تا با مذاکره حمله به تهران را منتفی کند اما تلاش او به نتیجه نرسید. بیست و سوم تیرماه ۱۲۸۸ شمسی نیروهای سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنکابنی در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در منطقه بادامک اردو زدند. قزاق‌های دولتی به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از 2 روز جنگ، مشروطه‌خواهان در 24تیرماه 1288 پیروز شدند. یک‌روز پس از این پیروزی محمدعلی شاه قاجار و نزدیکان او به سفارت روسیه پناه بردند و سعدالدوله نیز به سفارت انگلستان رفت. آن‌طور که در گزارش فتح تهران آمده است مجلس عالی که اعضای آن نزدیک به ۳۰تن از معتمدین سردار اسعد و سپهدار تنکابنی بودند‌، در نامه‌ای خلع محمدعلی شاه از سلطنت را اعلام کردند و احمدشاه قاجار را بر تخت نشاندند. مجلس عالی در نامه خود خطاب به محمدعلی شاه قاجار که به سفارت روسیه پناهنده شده بود، اعلام کرد: «اعلیحضرتا، مقتضیات وقت و شدت هرج‌ومرج مملکت و انزجار قلوب ملت از اداره آن اعلیحضرت، ضرورت به‌هم‌رسانیده که آن اعلیحضرت از زحمات بار سنگین سلطنت خود را معاف فرمایند. طبق همین ضرورت، امروز که ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ هجری قمری است در سفارت محترمه دولت بهیه روس پناهنده شده، بالطبع شخص همایونی خود را از این زحمت فارغ فرمودند. علی‌هذا مجلس عالی فوق‌العاده امروز ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷، در بهارستان تشکیل یافته، اعلیحضرت قوی شوکت اقدس، سلطان احمد شاه خلدالله ملکه و سلطانه را به شاهنشاهی ایران پذیرفته و تا تشکیل پارلمان موقتاً حضرت مستطاب اشرف عالی آقای عضدالملک دامت شوکته را به‌سمت نیابت سلطنت اختیار نمود.» بدین‌ترتیب نخستین کابینه توسط فاتحان تهران پس از استبداد صغیر تشکیل شد. شوهران 2 خواهر محمدعلی شاه مخلوع به نام‌های فرمانفرما و صنیع‌الدوله 2 تن از وزیران کابینه شدند. انتخابات دوره دوم مجلس نیز انجام شد و محمدعلی شاه ایران را ترک کرد. عضدالملک نایب‌السلطنه قاجار نیز سرانجام در مهرماه 1288قمری سپهدار تنکابنی از رهبران فاتح تهران را به مقام رییس‌الوزرا منصوب کرد.