وسوسه تولید داخل !

 حسین حقگو|

تحلیلگر اقتصادی|

هنگام برگزاری مسابقات مهم ملی و باشگاهی فوتبال، خیابان‌های تهران و تمام شهرستان‌ها بسیار خلوت می‌شود و هر کس خود را به پای دستگاه‌گیرنده‌ای می‌رساند تا در جریان آن مسابقه قرار بگیرد و شاهد و ناظر رقابتی مهیج و پیروزی تیم کشورش باشد . هیچ ایرانی را نمی‌توان سراغ گرفت که ازموفقیت میهنش در یک مسابقه ورزشی یا کسب یک مقام هنری یا تسخیر بازاری منطقه‌ای یا جهانی توسط کالای ساخته شده کشورش خشنود و خوشحال نشود و احساس غرور و افتخار نکند. اما...

اخیرا با شدت‌گیری تحریم‌ها علیه کشورمان، ساخت و تولید محصولات مورد نیاز داخل، به اولویت اول صنعت کشور تبدیل شده است و صنعتگران و تولید‌کنندگان داخلی، ارج و قربی دو چندان یافته‌اند. امری بسیار پسندیده و نیکو. اما به‌نظر می‌رسد بسته به اینکه این موفقیت از چه راه و مسیری فراهم شده باشد می‌توان در اعتبار و ارزش آن، قضاوت‌های متفاوت داشت. اگر تولید کالاو محصولی در بستر واقعیات و بر مبنای منطق تولید و بازار شکل گیرد، بی‌شک امری ماندگار و پایدار و شایسته تقدیر است اما اگر آن محصول در فضایی گلخانه‌ای و بر اساس دستورات دولتی روانه بازار شده باشد، مشکل ساز و کمتر ماندگار خواهد بود.  وزیر صنعت، معدن و تجارت اخیرا «جهت‌گیری کلی وزارت صمت، را محدود کردن واردات و تقویت ظرفیت‌های تولید» عنوان نموده و تعداد کالاهای ممنوعه وارداتی از سال گذشته تاکنون را نیز بالغ بر ۱۴۴۸ قلم اعلام کرده است .

معاون امور صنایع این وزارتخانه نیز از ممنوعیت یا عدم ثبت سفارش «حدود 5400 تعرفه در حوزه تولید» خبر داده است که «در مجموع حدود 50 درصد ثبت سفارش‌ها و تعرفه‌هایی که قبلا از خارج کشورتامین می‌شدند» را دربرمی‌گیرد.   البته افزایش شدید نرخ ارز در یکی دوسال اخیر در این تفکر مسوولان دولتی و انگیزه بعضی از سازندگان داخلی برای توجیه‌پذیری تولید محصولاتی در داخل کشور نقش مهمی داشته است، چنانکه همین مقام مسوول عنوان می‌کند: «نرخ ارز هم به‌گونه‌ای شده که اگر درگذشته انگیزه‌ای وجود داشت که برخی از محصولات از خارج از کشور وارد شود، دیگر این انگیزه از بین رفته است. الان این کالاها، محصولات، تجهیزات و مواد اولیه در داخل تولید می‌شود که از هر لحاظ اقتصادی‌تر است.» استدلالی که البته غلط نیست و با اتکا به آن در قبل از آغاز دور جدید تحریم‌ها، بسیاری از اقتصاددانان بازار خواستار تک نرخی شدن ارز و لحاظ شدن تورم سالانه در محاسبه نرخ آن بودند و با پاسخ منفی مسوولان دولتی مواجه می‌شدند. اما چه در آن زمان و چه هم‌اکنون این نکته مورد تاکید کارشناسان و فعالان اقتصادی بوده است که نرخ ارز تنها یک مولفه (و البته مولفه‌ای بسیار مهم) در میان مولفه‌های تاثیرگذار بر فضای اقتصادی است و سایر عوامل همچون فضای مناسب کسب و کار، اطمینان و امنیت خاطر نسبت به آینده، عدم مداخلات اختلال زای دولت، تعامل و ارتباط با جهان، کاهش دیوانسالاری و فساد و حذف قیمت‌گذاری و... نیز در تولید کالاها، نقش حیاتی دارند. ضرورت‌هایی که کمتر بدان‌ها توجه می‌شد و اکنون نیز می‌شود.

در واقع توسعه صنایع داخلی، به صورت فیزیکی و سخت افزاری در قالب تمرکز بر ساخت کالای وارداتی بدون توجه به توجیه اقتصادی و مزیت نسبی و قابلیت‌های بازار و در فضای عدم رقابت و بی‌توجهی به قاعده هزینه- فایده نمی‌تواند آینده خوب و خوشی را برای اقتصاد و صنعت کشور رقم زند . این الگو به‌جای درآمدزایی برای اقتصاد کشور بیشتر سبب مصرف درآمدهای ملی در قالبی نامطمئن می‌شود، آنچنانکه در بخش‌های مهم و بزرگی از صنایع کشور تاکنون چنین شده است.

دبیر یک تشکل مهم صنعتی کشورمان اخیرا در گفت‌وگویی در همین باره چنین می‌گوید: «چرا بعضی سرمایه‌گذاری‌ها در کشور انجام نمی‌شود؟ مثلا چرا کمپرسور یخچال در کشور تولید نمی‌شود؟ چون توجیه اقتصادی ندارد . ما برای داخل 2 میلیون و دویست هزار یخچال فریزر تولید می‌کنیم و تولید کمپرسور برای این تعداد کم، برای تولید‌کننده مقرون به‌صرفه نیست و سرمایه‌گذاری سنگین می‌خواهد و زمانی می‌توان این کار را انجام داد که حداقل 5 میلیون یخچال یایخچال فریزر تولید کنیم.» کسب موفقیت در حوزه اقتصادی به نحوی که خشنودی و رضایت مشتریان را به همراه داشته باشد همچون مسابقات ورزشی، از مسیر رعایت قوانین بازی و درفضای رقابتی حاصل می‌شود و نه در فضایی گلخانه‌ای و محصولاتی غیر رقابتی !