اینجا چراغی روشن است
گروه بنگاه‌ها|مهدی بیک|
«دوست دارم رونق دوباره به روستای ما برگرده؛ دوباره مثل قدیم‌ها که در گوندک 70 تا80 خانوار به خوبی و خوشی در کنار هم زندگی می‌کردند؛ اما آقا؛ امان از بیکاری، امان از فقر، امان از نداری... پدر صاحب بچه رو در میاره؛ بیکاری باعث شد تا جوونای روستا دیگه دل و دماغ موندن رو نداشته باشند و کوله بارشون رو ببندند و به دنبال یک لقمه نون و یه کار آبرومند راهی شهرهای دور و دراز بشن. حیرون و سرگردون.»این عبارت پاسخی است که یکی از مردان جوان روستای گوندک در شهرستان بیجار استان کردستان درباره مهم‌ترین آرزوهایش می‌دهد. وقتی از رحمان می‌پرسم: «تو چرا نرفتی؟ چرا روستا رو ترک نکردی؟» پاسخ می‌دهد؛ «من هم تصمیم داشتم که برم. چند باری هم اقدام کردم برای کار راهی شهر بشم. می‌دونید آقا؟ آدم گاهی وقتا احساس تنهایی می‌کنه، احساس می‌کنه که کسی پشتش نیست؛ کسی نیست که دستش رو بگیره، که راه رو نشونش بده... ولی در اوج ناامیدی؛ خدا برای آدم کمک می‌فرسته، دلش رو شاد می‌کنه و به آینده امیدوارش می‌کنه؛ خدا هم ما رو دوست داشت که کمک و مساعدت برامون فرستاد. با کمک بنیاد برکت و تلاش مردم روستا، ان‌شاءالله رونق دوباره به روستای ما هم برمی‌گرده.»
معادله مهاجرت روستانشینان به شهرها یکی از ابرچالش‌هایی است که تمدن و فرهنگ ایرانی را در آستانه ورود به قرن پانزدهم خورشیدی تهدید می‌کند؛ چالشی که باعث شده سهم جمعیت روستانشین کشورمان به‌شدت کاهش یابد؛ موضوعی که نه تنها ظرفیت‌های قابل توجه روستاها برای ارزش آفرینی را از میان می‌برد بلکه شهرها و کلان‌شهرها را نیز با آسیب‌های جدی مواجه می‌کند. پرسشی که با این مقدمات به ذهن خطور می‌کند آن است که از طریق چه راهکاری می‌توان زمینه معکوس کردن مهاجرت روستاییان به شهرها را فراهم کرد؟ واقعیت آن است که رشد اشتغالزایی، بهبود شاخص‌های معیشتی و ایجاد بستر مناسب برای بالندگی روستا مهم‌ترین نسخه‌ای است که کارشناسان برای حل مشکلات مهاجرت پیشنهاد کرده‌اند.
بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) نهادی است که با هدف محرومیت‌زدایی و توانمندسازی مناطق محروم شکل گرفته؛ ایده‌ای که تلاش می‌کند تا از طریق توانمندسازی روستاییان زمینه رشد و پیشرفت روزافزون آنها را فراهم کند. خبرنگار تعادل در جریان تور رسانه‌ای بنیاد برکت به استان کردستان و بازدید از روستاهایی که هدف طرح‌های حمایتی این بنیاد قرار گرفته‌اند؛ تلاش کرده تا نوری به ابعاد پنهان تلاش‌هایی بتاباندکه این بنیاد در مناطق محروم برنامه‌ریزی و اجرا کرده است؛ مناطق و روستاهایی که در آنها نه از آپارتمان‌ها و برج‌های سر به فلک کشیده خبری است و نه از ویلاهای اوکازیون؛ نه از پاساژهای رنگارنگ نشانی است و نه از خودروهای لوکس... اینجا روستایی در استان کردستان است؛ شهری با مردمانی صبور، پر تلاش و مهربان که با کمترین توقع از مسوولانشان تنها بستری مناسب برای رشد و بالندگی را می‌خواهند؛ اما آیا گوش شنوایی صدای این مردم غیور را خواهد شنید؟
سکانس اول؛ اینجا چراغی روشن است
صبح تازه سر زده است؛ خورشید بی‌سر و صدا از پشت کوه‌های غرب کشورمان نمایان می‌شود، تنها صدایی که در فرودگاه به گوش می‌رسد صدای پرنده‌ها است. بر خلاف تهران که گرما دمار از روزگار هر جنبده در می‌آورد؛ در اینجا می‌توان خنکای وزش باد در یک صبح تابستانی را احساس کرد. بلافاصله برنامه بازدید آغاز می‌شود؛ مقصد بازدید روستایی در بیجار است؛ روستایی که اهالی محلی اینجا گوندک می‌خوانندش؛ شهرستان ۸۹ هزار نفری بیجار در ۱۴۲ کیلومتری شهر سنندج قرار دارد و بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره) تلاش می‌کند تا با ارایه تسهیلات مناسب و حمایت‌های اجرایی و خدماتی در روستاهای این شهرستان، فضای لازم برای رونق روستا را فراهم کند. رونقی که بدون تردید انگیزه لازم برای بازگشت مهاجران را نیز فراهم خواهد کرد. گوندک؛ روستایی است که خورشید بر خانه‌های کاگلی آن با قدرت و بدون واسطه می‌تابد؛ در گوشه روستا دو زن با لباس‌های رنگی دست کودکانشان را گرفته‌اند و در جست‌وجوی سایه‌ای که از تابش آفتاب تابستانی به آن پناه ببرند، روستا را گز می‌کنند؛ به نظر می‌رسد کل جمعیت روستا را بتوان با انگشت‌های دو دست شمارش کرد. اکثر جوانان روستا به امید داشتن شغلی و کسب درآمدی روستا را ترک و به مناطق اطراف مهاجرت کرده‌اند. از زنان روستایی می‌پرسم که مطالبه شما از مسوولان چیست؟ هر دو بلافاصله جواب می‌دهند؛ «کار. اگر کمک کنند تا‌دار قالی بزنیم می‌توانیم کار کنیم و وضع زندگی مان بهتر شود. اسممان را در لیست بنیاد برکت ثبت کرده‌اند و قرار است به ما کمک کنند.» زن با نگاهی پرسشگر، گویی شکایت به کسی می‌برد، با صدایی خسته و مستاصل، نفس زنان می‌گوید: « دوست داریم روی پای خودمون بایستیم. خسته شدیم از نداری و گرفتاری. خدا خیرشون بده که ما رو تنها نگذاشتند.»
با رحمان محمدی یکی دیگر از اهالی روستا درباره مشکلات زندگی در روستای گوندک صحبت می‌کنم، می‌گوید: «رحمان محمدی هستم متولد 1367؛ متاهل هستم و 3فرزند دارم. در حال حاضر با کمک بنیاد برکت به فعالیت دامداری می‌پردازم. خدا رو شکر اوضاعمون به نسبت قبل خیلی بهتر شده؛ شرایط روستا آنقدر وخیم بود که دیگر امیدی به رونقش نداشتیم. روستامون که تمام خاطرات بچگی و زندگی مون رو با خود داشت؛ آروم آروم در حال متروک شدن بود و انگار کاری از دست کسی برنمی‌آمد. یه‌جورایی خودمون هم باورمون شده بود که کارمون تو این روستا تموم شده و باید به دنبال جای دیگری برای زندگی باشیم. اما خدا ما رو تنها نگذاشت. از وقتی که با بنیاد برکت آشنا شدیم، امیدواری‌ها برای بهتر شدن اوضاع بیشتر شده؛ خود من سال ۹۵ حدود ۳۰ میلیون تومان تسهیلات از بنیاد برکت گرفتم و با آن 18 راس گوسفند خریدم؛ از فضل خدا این 18گوسفند امروز تبدیل شده به بیش از 150 گوسفند.» این دامپرور اهل رستای گوندک در ادامه صحبت‌هایش درباره چشم‌اندازی که برای آینده روستا می‌بیند؛ می‌گوید: الان امیدواری مون بیشتر شده؛ البته هنوز مشکلات زیادی داریم؛ باید در روستا مدرسه بسازیم؛ مسجد خوب بسازیم باید برای خودمون مرکز بهداشت داشته باشیم؛ باید بازارچه‌ای برای خرید داشته باشیم و...»
مطالباتی که رحمان به عنوان آرزو و هدف به انها اشاره می‌کند حداقل ضروریاتی است که هر انسانی به عنوان پیش‌نیازهای زندگی از آن برخوردار است؛ اما هستند مردان و زنانی که هنوز به این حداقل‌ها هم دسترسی ندارند.
سکانس دوم؛ رویای مهاجرت معکوس
آرامش مهم‌ترین تصویری است که از سفر به کردستان در لنز دوربین‌ها می‌نشیند؛ آرامشی که انگار نسل به نسل و سینه به سینه به جوانان این نسل رسیده است؛ در مواجهه با هر کدامشان اولین نکته‌ای که در ذهن می‌نشسند؛ صبوری و آرامشی است که این مردم در مواجهه با عامل بیرونی از خود نشان می‌دهند. انگار که این مردم به جای زبان با نگاهشان سخن می‌گویند. اتوبوس خبرنگاران از جاده بیجار می‌پیچد و وارد روستای بعدی می‌شود. گوندک انگار دنیایی دیگر است. هیچ سر و صدایی در آن شنیده نمی‌شود. مردمان این دیار به جای زبان‌ها با نگاهشان سخن می‌گویند؛ از کنار هز زن و مرد یا پیر و جوانی که گذر می‌کنی؛ سنگینی نگاه‌های مهربانشان را حس می‌کنی؛ مردان و زنانی که یک پرسش ریشه‌دار انگار در گلویشان خشکیده است؛ پرسشی با این محتوا که چه زمانی در برای این مردم روی پاشنه رونق خواهد چرخید؟ پاسخ این سوال را اما کسانی می‌دانند که از نزدیک دردهای منطقه را حس کرده باشند.
برای آگاهی از برنامه‌های اجرایی بنیاد برکت با مجری طرح‌های اشتغالزایی محور اجتماعی بنیاد برکت استان کردستان گفت‌وگو می‌کنیم . او درباره ویژگی‌های اقلیمی این روستا و مشکلات مردم این منطقه می‌گوید: این روستا در فاصله ۲۶ کیلومتری شهر بیجار قرار گرفته؛ روستایی که در چند سال اخیر بیشترین آمار مهاجرت را داشته و آن نیز به دلیل مشکلات کسب و کار بوده است. شغل بیشتر مردم زراعت گندم به شکل دیم بود که به دلیل خشکسالی و کمبود آب‌های سفره‌های زیر زمینی این کار را کنار گذاشته و راهی شهرها شدند.
او صحبت‌هایش را این‌طور می‌دهد: «بعد از بررسی‌های میدانی و تحلیل راهکارهایی که از طریق آن می‌توان رونق و زندگی را به این روستا بازگرداند و با توجه به مصوبه شورای اشتغال استان کردستان به این روستا ورود کردیم و با ارایه تسهیلات، مشاوره و ایجاد بازار اشتغال موجب مهاجرت معکوس اهالی این روستا شدیم و دوره‌های دامداری برای این افراد راه‌اندازی کردیم و پس از ایجاد زیر ساخت‌های لازم موضوع بعدی فروش محصولات است.»
موضوعی که محمدی به آن اشاره می‌کند مهم‌ترین بخش از برنامه‌های اجرایی برای مناطق محروم است؛ اینکه تنها پول و تسهیلات در اختیار مردم قرار نگیرد و این تسهیلات با حمایت‌های لجستیکی و خدماتی همراه شود تا مردم مهارت ارزش آفرینی را به دست آورند؛ با رسیدن به این مرحله است که می‌توان گفت که فرد و خانواده هدف در مسیر درستی قرار گرفته و بعد از این می‌تواند گلیم خود را از آب بیرون بکشد.
سکانس سوم؛ برادران شیردل روستا
یکی دیگر از ویژگی‌های طرح‌های اجرایی بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) برنامه‌هایی است که این بنیاد برای توانمندسازی جوانان بر اساس ویژگی‌های اقلیمی منطقه مورد نظرقرار داده است؛ قهرمان‌هایی بعدی این داستان رضا امامی و عرفان اکبری 2 جوان 20ساله و 22ساله ساکن در روستای خودلان هستند که از طریق دریافت تسهیلات بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام، توانسته‌اند مبتنی بر نیازهای مردمشان زیربنای یک کسب و کار را راه‌اندازی کنند. نکته جالب توجه در خصوص این جوانان این است که توانسته‌اند ارتباط معقولی میان نیازهای مردم روستا و داشته‌های مهارتی و تحصیلی خود برقرار کنند.
رضا امامی جوان کارآفرین روستای خودلان در جریان گفت‌وگو با «تعادل» درباره ویژگی‌های کسب و کارش می‌گوید: من لیسانس مکانیک از دانشگاه دارم؛ ضمن اینکه مردم این روستا هم اغلب از موتور و وسایل موتوری استفاده می‌کنند؛ در گذشته مشکلاتی زیادی در روستا به خاطر نبود مکانیک حرفه‌ای و متخصص وجود داشت؛ مجموعه این دلایل باعث شد تا فکر راه‌اندازی یک تعمیرکار مسائل موتوری در ذهن ما جرقه بزند و با کمک بنیاد برکت اقدام به راه‌اندازی یک مکانیکی برای وسایط موتوری کنیم.
این فعال اقتصادی روستای خودلان در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به این پرسش که با راه‌اندازی این تعمیرگاه چه میزان درآمد دارد؟ می‌گوید: البته درآمدها متغیر است اما به‌طور متوسط بین 3تا 4میلیون در ماه در آمد داریم که با گذشت زمان و افزایش مشتری‌ها این درآمدها بیشتر هم خواهد شد. اما موضوع مهم برای ما جدای از درآمد بحث اشتغالزایی و احساس مفید بودن است؛ اینکه یک کارگاه راه‌اندازی کردیم و از طریق آن به مردم روستای خودمان و روستاهای اطراف خدمت‌رسانی می‌کنیم، برای ما مهم‌ترین مساله است؛ خب طبیعی است که در این تلاش منفعت مالی و کسب درآمد هم مدنظر قرار دارد.» رضا امامی در ادامه اظهاراتش از برنامه‌های آینده‌اش برای گسترش کارگاهش صحبت می‌کند؛ برنامه‌ای که در صورت تحقق می‌تواند جوانان بیشتری را در این زمینه به کاربگیرد. برنامه‌هایی که بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام در فاز بعدی برنامه‌هایش قصد اجرای آن را دارد.
در ادامه بازدید خبرنگاران راهی دیدار بانوان قالیبافی به نام مهری نصری و مژگان یزدانی می‌شوند که از طریق حمایت‌های بنیاد برکت توانسته‌اند زیر بنای یک کار و کاسبی آبرومند را برای خود و خانواده شان پی‌ریزی کند. مژگان یزدانی در جریان گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به تاثیر حمایت بنیاد برکت بر معیشت و کسب و کار خانواده‌اش می‌گوید: در طول ماه 800هزار تا 1میلیون تومان درآمد دارم که این میزان درآمد برای خانواده من اثرگذار است. با کمک این حرفه توانستم خانه کاهگلی‌ام را به خانه‌ای محکم‌تر و بهتر تبدیل کنم و بخشی از نیازهای خانواده‌ام را بر طرف سازم.
سکانس چهارم؛ مهاجرت از کرج به خسروآباد
قهرمان بعدی این داستان مردی است که زندگی در کلاشنهر کرج را برای راه‌اندازی یک کسب و کار آبرومند در روستای خسروآباد بیجار ترک کند. خزایی که در گذشته بارها در زمینه راه‌اندازی مزرعه شترمرغ و مرغداری با شکست روبه رو شده بود با کمک بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) توانست به بخشی از اهداف مورد نظرش برسد؛ خزایی در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص مسیری که برای راه‌اندازی این مزرعه پیموده می‌گوید: «در ابتدا مشکلات بسیاری داشتیم که خوشبختانه با مساعدت دوستان برکت توانستیم از آتش این مشکلات عبور کنیم. هر شترمرغ به‌طور متوسط یک میلیون تومان سود خالص را در عرض 4ماه دارد؛ و مزرعه ما 120 شتر مرغ دارد که با یک حساب سرانگشتی مشخص می‌شود که در طول 4ماه حدود 100میلیون سود خالص را برداشت می‌کنیم. رسیدن به یک چنین شرایطی بدون حمایت‌های برکت امکان‌پذیر نبود.»
در همین خصوص مدیر روابط عمومی بنیاد برکت درباره فعالیت این بنیاد به خبرنگاران گفت: بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) با توجه به خلاءهای موجود در حوزه اشتغال روستایی، رفع محرومیت و بازگشت به روستاها توانسته اقدامات موثری انجام دهد و سال گذشته ۱۰ هزار طرح اشتغالزایی را با ۴۰ هزار فرصت شغلی در کشور اجرا کرده است.
حمیدرضا زمانی می‌گوید: بخش اعظم این فعالیت‌ها در قالب طرح سحاب در مناطق محروم و روستاها انجام شده و برای سال ۱۳۹۸ نیز عملیاتی کردن ۳۰ هزار طرح اشتغالزایی با ۷۲ هزار فرصت شغلی را با اولویت مناطق سیل‌زده در دستور کار داریم. وی اضافه کرد: بنیاد برکتِ ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، این طرح‌های اشتغالزایی را در سال ۱۳۹۸ در ۲۶ استان، ۱۵۵ شهرستان و ۶ هزار روستا اجرا خواهد کرد.
زمانی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های طرح‌های اشتغال پایدار حمایت، بازاریابی و مشاوره به کارآفرینان است که بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) با اجرای طرح سحاب به این موارد جامه عمل پوشانده‌اند.
وی افزود: طرح سحاب بخشی از اجرای مدل جامع توسعه مناطق محروم و روستایی را پشتیبانی می‌کند، در این مسیر و در چارچوب ظرفیت‌های محیطی، ابتدا زمینه‌های ایجاد کسب‌وکار تعیین می‌شود و پس از سنجش و تطبیق اهلیت فنی افرادی که تمایل به کسب‌وکار تعریف‌شده دارند؛ فرآیندهای تأمین منابع و اخذ مجوزهای قانونی طی می‌شود. زمانی اظهار داشت: در این مسیر، فرد متقاضی در تمامی مراحل (فنی، مالی، اجرایی) مشارکت می‌کند و یکی از موضوعات حائز اهمیت در پیشبرد این طرح، نظام مدیریتی و اجرایی پیش‌بینی شده است که به‌واسطه آن، تمام مراجع رسمی عهده‌دار نقشی معین در پیشبرد هدف اجرای طرح هستند.
وی افزود: بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) قرارداد ساخت ۵۰ مدرسه برکت را با ۲۶۵ کلاس درس و اعتباری بیش از ۲۳۴ میلیارد ریال در مناطق محروم استان کردستان منعقد کرده که از این تعداد ۳۶ مدرسه افتتاح و به بهره‌برداری رسیده است.
مدیر طرح‌های اجتماع محور بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) هم به خبرنگاران گفت: این بنیاد ۳ چالش حوزه اشتغال را بررسی کرده که پایین بودن اشتغال نسبت به جمعیت، به ازای اشتغال هر یک نفر چند نفر تأمین معاش می‌شوند و پایین بودن بهره‌وری نیروی کار است.
مرتضی نیازی ادامه داد: یکی از دلایل مهاجرت به شهرها و خالی شدن روستاها اشتغال است چون مردم برای دسترسی به خدمات بهتر به شهرها کوج می‌کنند.
وی گفت: برای ایجاد اشتغال تنها تمرکز به تخصیص منابع داشته‌ایم در صورتی که ۱.۵ میلیارد از صندوق توسعه ملی برای توسعه مناطق روستایی برداشته شده ولی خروجی اشتغالزایی نداشته است بر همین اساس بنیاد برکت متمرکز بر ایجاد اشتغال با یک مدل اجرایی شده است.
نیازی یادآور شد: از ۱۰ هزار طرح اشتغالزایی که سال گذشته در سراسر کشور اجرایی شد ۲۰۰ طرح آن در استان کردستان بوده است.
یک هزار و ۸۰۰ طرح اشتغالزایی بنیاد برکت در استان کردستان در ۲۰ رسته شغلی از جمله پرورش دام سبک و سنگین، خیاطی، پرورش بوقلمون، صنایع دستی و… ایجاد شده است.
