انواع طرح‌های شهری
طرح جامع، طرح تفصیلی و طرح هادی از طرح‌های شهری رایج در ایران هستند که تقریباً برای همه شهرهای ایران تهیه شده‌اند. علاوه بر این‌ها، طرح‌های دیگری نیز وجود دارند که مکمل طرح‌های جامع و هادی هستند و عمدتاً در دوران پس از انقلاب مطرح شده‌اند. طرح آماده‌سازی زمین، طرح جامع حمل‌ونقل شهری، طرح بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، طرح جامع شهرستان، طرح جزییات شهرسازی، طرح منطقه شهری و طرح ایجاد شهرهای جدید، نمونه‌هایی از این نوع طرح‌ها محسوب می‌شوند.
طرح جامع شهر: طرح‌های جامع شهری برای اولین‌بار در برنامه سوم عمرانی قبل از انقلاب اسلامی مطرح شدند و در دوران برنامه چهارم و عمرانی برای 20 شهر کشور طرح جامع تهیه شد. در قانون تغییرنام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی آمده است: «طرح جامع شهر عبارت است از طرح بلندمدتی که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط (ترمینال) و فرودگاه‌ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آنها تعیین می‌شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می‌شود. طرح جامع شهر برحسب ضرورت قابل تجدیدنظر خواهد بود.»
طرح جامع به‌مثابه سیستمی است که خط‌مشی اصولی و کلی سیاست‌های شهری را تعیین می‌کند، از این رو، هر نوع طرح دیگر در محدوده شهر باید با طرح جامع شهر موردنظر مطابقت داشته باشد. براساس تعریف ارایه شده از طرح جامع در قانون تغییرنام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی، اهداف این طرح به این شرح است: تهیه برنامه بلندمدت شهر، مشخص کردن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، تنظیم خطوط کلی ارتباطی و مشخص کردن محل مراکز انتهای خطوط (ترمینال‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر و غیره)، تخصیص سطوح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق و نوسازی و بهسازی آنها و تعیین اولویت‌های آنها و تدوین ضوابط و مقررات مربوط به موارد چهارگانه فوق‌الذکر.
طرح‌های جامع شهری طی سه دهه گذشته آثاری مثبت و منفی داشته‌اند. شهرسازی از پیش اندیشیده و نظم دادن به شهرها ازطریق ضوابط و مقررات کالبدی و فضایی طرح‌ها از آثار مثبت طرح‌های جامع بوده است. اما نادیده گرفتن فرآیندهای شهرنشینی ایران طی سال‌های گذشته در روند تهیه طرح‌های جامع، نتایجی را به وجود آورده که نمودهای فیزیکی آن آثار نامطلوبی بر شهرنشینی و شهرسازی کشور گذاشته است. گسترش شهر در امتداد جاده‌های برون‌شهری، شکل‌گیری روستا- شهرهای حاشیه شهرها، تشکیل مجموعه‌های ازهم‌گسیخته شهری، عقب‌ماندگی اسکان‌های خارج از محدوده و نابودی محیط‌زیست و منابع طبیعی نواحی بلافصل شهر که از حوزه نظارت قانونی شهرها خارج هستند، همگی نشان از بروز مشکلاتی در این زمینه دارند. درهرصورت، علاوه بر آثار مثبت و منفی طرح‌های جامع، این طرح‌ها به بخش قابل توجهی از اهداف خود دست نیافته‌اند.
طرح تفصیلی: در سلسله مراتب برنامه‌ریزی، طرح تفصیلی پس از طرح جامع شهر قرار می‌گیرد. تفاوت طرح تفصیلی با طرح جامع در جزییات است، به این صورت که کلیات طرح جامع و متن و نمودارهای آن به شکل نقاط، خطوط و سطوح مشخص روی نقشه ترسیم می‌شوند. در حقیقت طرح تفصیلی تنظیم برنامه‌های مفصل و انجام اقدامات جزءبه‌جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنها است .اهداف طرح تفصیلی که از تعریف آن نیز مستفاد می‌شود، عبارت‌اند از تعیین دقیق چگونگی استفاده از زمین‌های شهر و تعیین موقعیت و مساحت هریک از آنها در سطح محلات شهر، تعیین وضعیت دقیق و تفصیلی شهرهای عبور و مرور، و تعیین دقیق میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری. بطور کلی می‌توان گفت: طرح تفصیلی، اصول و اهداف طرح جامع شهر را عملی می‌کند.
طرح هادی شهری : طرح هادی عبارت است از طرحی که در آن برای گسترش آتی شهر و نحوه استفاده از زمین‌های شهری برای عملکردهای مختلف به‌منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارایه راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و مناسب برای شهرهایی که دارای طرح جامع نیستند، تهیه می‌شود. این تعریف در حال حاضر مبنای عمل قرار نمی‌گیرد و طرح هادی به‌صورت یک طرح شهری مدون و مشخص برای ساماندهی فضایی شهر در مقیاس مشخص درآمده است که افزون بر شهر، روستاهای حوزه نفوذ را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد .
طرح آماده‌سازی زمین: آماده‌سازی زمین برای سکونت، فعالیتی جدید در شهرسازی ایران است که از سال 1364 در ایران معمول شده است. آماده‌سازی زمین در حقیقت شهرسازی اجرایی است، یعنی آنچه در طرح‌های جامع و تفصیلی برای شهر و شهرنشینان اندیشیده و تدوین شده است، باید در آماده‌سازی زمین به مرحله اجرا درآید. آماده‌سازی زمین، مجموعه فعالیت‌هایی است هماهنگ و ضروری در اراضی متعلق به سازمان زمین شهری که به‌منظور ایجاد امکان بهره‌برداری از اراضی، به‌منظور احداث واحدهای مسکونی و تأسیسات وابسته به آنها و رفع نیازمندی‌های عمومی صورت می‌گیرد و شامل تسطیح زمین، ایجاد شبکه‌های عبور و مرور، شبکه‌های آبرسانی و فاضلاب، برق، مخابرات و غیره می‌شود.
