آیا نفت از آیفون سودده‌تر است؟
گروه انرژی|نادی صبوری |
در ایران گاه و بیگاه مسوولان یا مردم از اینکه «نفت خام» با تاکید روی کلمه «خام» انگار که چیزی بی‌ارزش است تولید و صادر می‌شود گلایه می‌کنند، می‌شود رد پای این طرز فکر که نفت همین‌طور زیر پا می‌جوشد و بالا می‌آید و زحمت چندانی هم لازم ندارد در میان افکار عمومی دید. اما آیا واقعا در دنیایی که درآمد یک شرکت تولید‌کننده نفت «خام» از شرکتی که تولیدات پیشرفته و آن‌چنانی‌اش با علامت سیب گازخورده تمام جهان را در نوردیده بیشتر است، صادرات نفت خام و تمرکز بر آن چیز عجیبی به شمار می‌رود و تولید نفت خام خیلی ساده؟ دیروز خبری منتشر شد که شرکت نفتی آرامکو به خاطر کاهش قیمت نفت درنیمه اول سال 2019 میلادی، 12 درصد از درآمدش را از دست داده، خب احتمالا این به ذهن‌تان می‌رسد که این خبر نشان می‌دهد چقدر اتکا به نفت برای کسب درآمد اشتباه است که به خاطر افت قیمت درآمد اینچنین قابل توجه پایین بیاید، اما اگر ادامه خبر را بخوانید احتمالا نظرتان تغییر می‌کند چرا که با همین تفاسیر آرامکو باز هم درآمد خالصی بیشتر از اپل داشته و سودده‌ترین شرکت دنیا به حساب می‌آید؛ شرکتی که صاحب بزرگ‌ترین میدان نفتی دنیا یعنی میدان «غوار» است.
به خاطر اینکه قیمت نفت در یک سال اخیر تحت تاثیر ابهام در دورنمایی رشد اقتصادی دنیا، چندان روزهای خوشی نداشت، شرکت نفت آرامکو که در واقع قلک پادشاهی سعودی است از 53 میلیارد دلار در سال قبل به 46.12 میلیارد دلار رسیده است. برای اینکه بتوانیم این عدد را بهتر درک کنیم مثلا می‌توانیم به درآمد خالص شرکت بی‌ام دبلیو نگاه کنیم، گوگل می‌گوید سال 2018 این غول خودروسازی آلمانی درآمد خالصی معادل 7 میلیارد دلار داشته است که اگر مته به خشخاش نگذاریم یک چیزی حدود یک هفتم درآمد خالصی است که «نفت خام» توانسته برای آرامکو به ارمغان بیاورد.
اینکه آرامکو چطور توانسته به چنین درآمدی برسد جدا از محصول تولیدی‌اش، به تمرکز تمام دم و تشکیلات نفتی عربستان در این کمپانی هم مربوط می‌شود، در حالی که مثلا در جایی مانند روسیه که به خاطر وسعت ذخایر نفتی، مورد قابل مقایسه خوبی با آرامکو محسوب می‌شود چنین شرایطی حکم‌فرما نیست و چندین شرکت نفتی کوچک و بزرگ اداره و تولید میادین را در دست دارند.
تا سال‌های سال، یعنی در واقع تا همین چند ماه پیش کسی به صورت رسمی نمی‌دانست «نگین پادشاهی» چقدر پول در می‌آورد؟ برآوردها این طرف و آن طرف منتشر می‌شد اما به خاطر فضای شدیدا بسته اطلاع‌رسانی در عربستان سعودی درآمد دقیق آرامکو مشخص نبود. در راستای اهداف بلندپروازانه محمد بن سلمان برای عرضه عمومی آرامکو اما، آوریل 2019 برای نخستین‌بار اعلام شد که در سال 2018 شرکت آرامکو درآمد 111 میلیارد دلاری داشته است، این البته «درآمد» و نه «درآمد خالص» آرامکو بود اما نشان می‌داد قدرترین کمپانی بعد از آرامکو کیلومترها در درآمد با آن فاصله دارد؛ درآمد کلی اپل در همین سال 59.5 میلیارد دلار بود.
خب ممکن است این سوال پیش بیاید که چطور تولید نفت خام چنین سودی برای این شرکت فراهم کرده؟ واقعیت این است که «نفت خام» تقریبا برای تمام شرکت‌ها و کشورها یکی از پرسودترین فعالیت‌ها حساب می‌شود، حالا اگر بزرگ‌ترین میدان نفتی «آف‌شور» و بزرگ‌ترین میدان نفتی «آن‌شور» دنیا را داشته باشید حتما به صورت ذاتی از بقیه خیلی جلو می‌افتید. هر چند این تمام ماجرا نیست؛ تحولات آرامکو در عربستان تقریبا با تحولات کل این کشور همزمان بوده است، علی‌النعیمی کسی که 30 سال متمادی وزیر نفت عربستان بود (بله درست می‌خوانید 30 سال، عربستان بر سر نفت هیچ ریسکی قبول نمی‌کند) در جایی از کتاب زندگینامه‌اش که سال 2016 منتشر کرد می‌نویسد: «از همان ابتدای کار تحولات آرامکو با بهبود عربستان سعودی گره خورده بود».
خب حالا عربستان از این گره خوردن و از این وضع راضی است؟ اگر اقدامات اخیر محمد بن سلمان شاهزاده جوان و پرحاشیه سعودی را در نظر بگیریم احتمالا جواب منفی است، آرامکو اگرچه سودده‌ترین کمپانی دنیا در حال حاضر است اما افت 12 درصدی درآمد که در یک نیم‌سال تجربه کرده کارنامه‌ای بسیار منفی در قیاس با شرکت‌های بزرگ دنیا محسوب می‌شود، مثلا اگر به نمودار درآمد شرکت اپل نگاهی بکنیم، از حدود سال 2008 و رونمایی از شاه‌بیت این کمپانی یعنی «آیفون»، اپل همواره و در تمام سال‌ها با رشد درآمد روبرو بوده است، چیزی که برای یک شرکت نفتی چندان رایج نیست و می‌شود اسمش را گذاشت روی دیگر سکه وابستگی به نفت، که احتمالا انگیزه بن‌سلمان از تلاش‌های حداقل ظاهری‌اش برای متنوع‌سازی مبادی درآمدی پادشاهی است.
البته بین حرف تا عمل برای متنوع‌سازی مبادی درآمدی برای پادشاهی وقت زیادی لازم است، البته در مورد تحمل وقت زیاد کارنامه سعودی‌ها نشانگر توانایی قابل توجهی است. افرادی چون علی‌النعیمی برای اینکه بتوانند در کمپانی آرامکو که زمانی در آن تمام حرف‌ها را از اول تا آخر امریکایی‌ها می‌زدند پیشرفت کرده و به مشاغل کلیدی برسند رنج دهه‌ها زیر دست بودن را تحمل کردند. ولی این را هم باید در نظر گرفت که برای متنوع‌سازی درآمدها، این بیشتر خانواده سلطنتی هستند که باید پا روی امیالشان بگذارند که عملکردشان تا حالا نشان داده است صبر علی‌النعیمی را ندارند.
همه این موارد اما همچنان نمی‌تواند از ارزش خبری این جمله که در دنیای امروز با هزاران تکنولوژی و تحول و محصولاتی که همین‌طور بسته به نیاز مشتری‌ها در حال تغییر هستند، شرکتی بیشترین سود را برده که تولیدش «نفت خام» بوده است. این خبر هم می‌تواند برای آینده و برای ترسیم نقشه راه کشورهایی که نفت دارند یا نفت می‌خرند یا به هر شکل به آن ربطی دارند جالب باشد، هم برای افرادی که بعضا فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای که به کشف و تولید نفت منجر می‌شود را نادیده گرفته و آن را بی‌ارزش می‌دانند.
