پی‌ریزی پنجره جدید تجارت
تعادل|
مسیر جدیدی برای تجارت خارجی ایران در حال ترسیم شدن است. براساس اعلام رسمی متولیان تجاری کشور، ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوند خواهد خورد اما به عضویت آن درنمی‌آید؛ چراکه این فقط اجرایی شدن یک موافقتنامه تجاری بین طرفین است. بر همین اساس، با طی شدن فرآیند قانونی تصویب داخلی، موافقتنامه اقتصادی منطقه‌ای موقت در راستای شکل‌گیری تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا، در آبان ماه 98 اجرایی خواهد شد. البته دوره اعتبار این موافقتنامه، سه سال (قابل تمدید) در نظر گرفته شده تا متعاقب آن مذاکرات برای تبدیل این موافقتنامه به توافق تجارت آزاد آغاز شود. حال براساس اظهارات سرپرست جدید سازمان توسعه تجارت، این موافقتنامه، همانند سایر موافقتنامه‌های ترجیحات تجاری، دو فهرست کالایی شامل ترجیحات اعطایی دو طرف را به پیوست دارد که تعداد اقلام مشمول اعطای ترجیحات توسط ایران به اوراسیا 360 قلم و تعداد اقلام اعطایی اوراسیا 502 قلم کالا است. در گام نخست، مطابق فهرست اعطایی اوراسیا قرار است تعرفه ۷۰ قلم کالا برای ایران صفر شود. «رفع موانع غیرتعرفه‌ای، توسعه همکاری‌ها در زمینه گمرکی، استانداردها، تسهیل تجارت و فراهم آوردن زمینه همکاری بخش‌های خصوصی» از دیگر مفاد مهم این موافقتنامه است و همکاری تمام دستگاه‌های مسوول را برای اجرای آنها می‌طلبد. در همین حال، برخی از فعالان حوزه صادرات پیوند به این اتحادیه اقتصادی را یک جهش بزرگ اقتصادی می‌دانند که بازار بزرگی را برای صادرکنندگان ایران در حال ترسیم شدن است.
عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
اتحاد اقتصادی اوراسیا (EEU) برای تضمین انتقال آزاد کالاها، خدمات، سرمایه و نیروی کار، بین کشورهای عضو، ایجاد شده است. در این راستا، اتحادیه مذکور طی توافق تجارت آزاد به رهبری روسیه تصمیم گرفت تا پنج عضو جدید را به خود اضافه کند. ایران که یکی از اعضای جدید لیست اتحاد اقتصادی اوراسیا بود، سال گذشته توافقی موقت با این بلوک به امضا رساند. همچنین ایران پس از طی مراحل قانونی در اسفند ماه سال گذشته از تصویب لایحه موافقتنامه تشکیل منطقه آزاد تجاری میان ایران و اوراسیا خبر داده بود. حرکت به سوی توافق تجارت آزاد می‌تواند بسیار سازنده باشد؛ چراکه این پیوند به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا اجازه می‌دهد در چارچوب تجارت منطقه‌ای، صادرات خود را تقویت کنند. در این راستا، اواخر خردادماه امسال رضا اردکانیان، رییس کمیسیون مشترک همکاری‌های مشترک اقتصادی ایران و روسیه از نهایی شدن قرارداد موقت تجارت آزاد بین ایران و پنج کشور اتحادیه اوراسیا در مجلس شورای اسلامی خبر داده بود؛ اتفاقی که طبق آخرین اخبار در آبان ماه به مرحله اجرا می‌رسد.
بر اساس این قرارداد تعرفه ۷۰ قلم کالا برای ایران صفر خواهد شد. اما تیرماه همین سال جاری بود که قانون پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسط رییس‌جمهور ابلاغ شده و هفته گذشته نیز در محل دبیرخانه کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه در مسکو یادداشت رسمی میان ایران و دبیرکل اتحادیه اقتصادی اوراسیا مبادله شده، که طبق آن ظرف ۶۰ روز این موافقتنامه عملیاتی خواهد شد. طبق این قرارداد بیش از ۸۰۰ قلم کالا مشمول کاهش تعرفه قرار می‌گیرند و موجب توسعه روابط خواهد شد. همچنین با پیگیری‌هایی به عمل آمده مراحل نهایی شدن موافقتنامه به ثمر رسیده و منتظر ابلاغ آن بعد از تأیید شورای نگهبان است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از موافقتنامه مذکور ایران از اوایل آبان 98 رسما وارد اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد شد که پس از پیوستن ایران به این اتحادیه ۸۶۴ قلم کالا از سوی دو‌طرف مشمول تجارت ترجیحی می‌شود.
عضویتی در کار نیست
در این راستا، سرپرست جدید سازمان توسعه تجارت ایران نیز از اتمام فرآیند قانونی تصویب داخلی موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو خبر می‌دهد و در این باره می‌گوید: با اعلام رسمی اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران، مبنی بر اتمام فرآیند قانونی تصویب داخلی موافقتنامه مذکور که شامل کشورهای «روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس» است، این موافقتنامه در آبان ماه امسال اجرایی خواهد شد. حمید زادبوم با تاکید بر اینکه ایران به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درنمی‌آید و فقط اجرایی شدن یک موافقتنامه تجاری بین طرفین است، اظهار می‌کند: عضویت در یک اتحادیه اقتصادی به معنای تبعیت از تصمیمات کلان اقتصادی، پولی، مالی و تجاری کمیسیون اقتصادی آن اتحادیه، آزادی بازارهای کالا و خدمات و نیروی کار و سرمایه بین اعضا و اعمال تعرفه‌ها و سیاست‌های تجاری مشترک در مقابل کشورهای ثالث است، که به هیچ‌وجه مدنظر ایران نیست.
بنابه اظهارات زادبوم، این موافقتنامه در واقع موافقتنامه‌ای موقت در راستای تشکیل ترتیبات تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و دوره اعتبار موافقتنامه، سه سال (قابل تمدید) در نظر گرفته شده تا متعاقب آن مذاکرات برای تبدیل این موافقتنامه به توافق تجارت آزاد آغاز شود.
او در ادامه عنوان می‌کند: این موافقتنامه مفصل‌ترین و جامع‌ترین موافقتنامه تجاری است که تاکنون ایران منعقد کرده و شامل 9 فصل از جمله «قواعد عمومی، تجارت کالا، چاره کارهای تجاری، موانع فنی فرا راه تجارت، اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاهی، قواعد مبدا، تسهیل تجاری، حل و فصل اختلافات و مقررات پایانی» است.
به گفته زادبوم، همانند سایر موافقتنامه‌های ترجیحات تجاری، دو فهرست کالایی شامل ترجیحات اعطایی دو طرف (ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا) پیوست موافقتنامه مذکور است که تعداد اقلام مشمول اعطای ترجیحات توسط کشورمان به اوراسیا 360 قلم و تعداد اقلام اعطایی اوراسیا 502 قلم کالا است. مطابق فهرست اعطایی اوراسیا قرار است، تعرفه 175ردیف کالا از جمله انواع «فرش دستباف و ماشینی، پسته، انواع میگو، میوه‌هایی مانند پرتقال و لیمو، سبزیجات، خرما، بیسکوییت و شیرینی، برخی محصولات از پلیمرهای پروپیلن، ورق‌های پلاستیکی، محصولات بهداشتی و...» صفر شود. همچنین براساس توضیحات سرپرست سازمان توسعه تجارت، «رفع موانع غیرتعرفه‌ای، توسعه همکاری‌ها در زمینه گمرکی، استانداردها، تسهیل تجارت و فراهم آوردن زمینه همکاری بخش‌های خصوصی» از دیگر مفاد مهم این موافقتنامه است و همکاری تمام دستگاه‌های مسوول را برای اجرای آنها می‌طلبد که با توجه به وجود پتانسیل بالای تجاری و اقتصادی بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه مذکور، پیش‌بینی می‌شود با اجرایی شدن این موافقتنامه سطح همکاری‌های اقتصادی و تجاری کشورمان با کشورهای عضو این اتحادیه ارتقا یابد.
کاهش مشکلات فعالان اقتصادی
رییس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز به موافقت اتحادیه اوراسیا برای ورود ایران به آن اشاره کرد و گفت: این مهم در صورت موافقت می‌تواند تسهیل‌کننده حضور تجار و بازرگانان ایرانی در بازار اوراسیا باشد و فعالان اقتصادی ایرانی با دشواری‌های کمتری مواجه خواهند بود. هادی تیزهوش تابان عنوان کرد: در اتاق مشترک ایران و روسیه، شرایط حضور در بازار اتحادیه اوراسیا متشکل از کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان را به صورت کتاب منتشر کرده و اقدام‌هایی که باید برای تسهیل امور تجاری از سوی گمرک، اتاق‌های بازرگانی و غیره انجام شود را یادآور شده‌ایم. اتحادیه اوراسیا، فرصت مغتنمی است که باید به ویژه در بخش‌های کشاورزی و صنایع سبک به خوبی از آن استفاده کنیم. او عنوان کرد: اتصال راه آهن جمهوری اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان در ماه‌های گذشته، فرصت خوبی برای توسعه مراودات تجاری بین ایران و کشورهای یاد شده فراهم کرده است. در این پیوند، از برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت برای مقابله با تحریم‌ها و صدور هر روز یک بخشنامه، باید به سمت برنامه‌ریزی بلندمدت حرکت کنیم و با ایجاد تسهیلات در قوانین و مقررات، به تامین مواد اولیه مورد نیاز برای رونق تولید بپردازیم.
اوراسیا فرصت جدید صادراتی
در همین رابطه اما نایب‌رییس اتاق مشترک ایران و روسیه نیز در این باره می‌گوید: در شرایط کنونی کشور پیوستن به فرصت‌های صادراتی جدید می‌تواند شرایط را برای اقتصاد کشور بهبود بخشد. سیده فاطمه مقیمی، با اشاره به بزرگی و اهمیت بازار اوراسیا برای بازرگانان ایرانی، اظهار می‌کند: قرار گرفتن کشورهایی همچون «روسیه، قزاقستان و افغانستان» در این منطقه شرایطی را به وجود آورده که در صورت پیگیری دقیق و اصولی می‌تواند شرایط را برای صادراتی قابل توجه به این منطقه فراهم کند. او در مورد الحاق ایران به پیمان اوراسیا، می‌افزاید: با ورود ایران به این بازار توسعه تجاری، دسترسی به بازارهای جدید، درآمدزایی و ارزآوری برای کشور و توسعه نفوذ کالاهای ایرانی از جمله پیامدهای پیوستن به اوراسیا خواهد بود و در صورت تعلل و از دست دادن این فرصت، کشور بازاری مهم را از دست می‌دهد.
به گفته مقیمی، در ماه‌های اخیر شناخت لازم برای حضور تاثیرگذار در این بازارها انجام شده است؛ از این‌رو در صورتی که ساختارهای لازم ایجاد شود می‌توان به فرصت اوراسیا به عنوان یک ظرفیت جدی اقتصادی نگاه کرد. او با بیان اینکه در شرایط فعلی به دست آوردن بازارهای جدید برای صادرکنندگان ایرانی یک مساله مهم و حیاتی به شمار می‌رود، تصریح می‌کند: در شرایط کنونی، کشورهایی که امکان سرمایه‌گذاری و حضور ایران در آنها است را نباید از دست داد؛ کشورهای اوراسیا با توجه به ظرفیت قابل توجه و امکانی که برای توسعه بازارهای جدید دارند یکی از مهم‌ترین تصاویر پیش‌روی اقتصاد ایران به‌شمار می‌روند.
صادرات 5 میلیارد دلاری در راه است
پیش از این نیز رایزن سابق بازرگانی ایران در روسیه از تلاش این سازمان برای به دست آوردن سهم 5 میلیارد دلاری ایران از واردات روسیه خبر داده بود. فرهاد پرند درباره ظرفیت‌های بازار روسیه برای صادرات محصولات ایران، گفته بود: میانگین واردات روسیه در 5 سال گذشته 220 میلیارد دلار بوده که ایران علاوه بر صادرات «محصولات غذایی, خشکبار، میوه و سبزیجات، محصولات لبنی و آبزیان ظرفیت صادرات» در 5 گروه کالایی دیگر به این کشور را دارد.
به گفته او، ایران می‌تواند در گروه کالاهای «چرم و کفش، پوشاک و نساجی و فرش، مصالح ساختمانی، دارو، محصولات پلاستیکی، شیمیایی، پتروشیمی» بازار خود را در روسیه داشته باشد. او با اشاره به اینکه روسیه بازار بسیار خوبی برای پوشاک ایران است، اظهار می‌کند: روسیه در 10 ماهه سال 2018 حدود 10 میلیارد دلار واردات محصولات نساجی داشته که 6میلیارد دلار از آن لباس بوده است. پرند همچنین با بیان اینکه بازار روسیه برای مصالح ساختمانی نیز مناسب است، می‌گوید: ایران در زمینه «سنگ، کاشی، سیمان، شیرآلات و ...» شرایط مساعدی دارد و در صورت حضور میدانی و تلاش شرکت‌های ایرانی می‌توان سهم قابل‌ملاحظه‌ای از بازار را به دست آورد.
او دیگر بازار مساعد روسیه را بازار دارو می‌داند ودر این باره عنوان می‌کند که واردات روسیه در ۱۰ ماهه سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۹ میلیارد دلار بوده است که سهم کشورمان حدود ۱۴ میلیون دلار بوده است. مواد غذایی ایرانی نیز که به صورت سنتی به روسیه صادر می‌شدند نیز قابلیت افزایش دارند. طی دو سال گذشته نیز مجوز صادرات «لبنیات، آبزیان، ماهی و میگو» گرفته شده که زمینه بسیار خوبی برای صادرات ایران به روسیه است. رایزن سابق بازرگانی ایران در روسیه در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به مازاد تولید برخی گروه‌های کالایی در ایران تاکید می‌کند: در صورتی که این محصولات بر اساس سلیقه مصرف‌کننده روس تولید، بسته‌بندی و با برند خاص خود توسط افراد مورد اعتماد و دلسوز عرضه شوند؛ به راحتی می‌توانیم 2 درصد از واردات روسیه را سهم‌گیری کنیم. اگر در 5 گروه کالایی یاد شده فعالیت مناسبی داشته باشیم در مرحله اول می‌توانیم به راحتی سهم 2 درصدی از بازار روسیه که معادل 5 میلیارد دلار است را بگیریم. در راستای صادرات پوشاک ایران به روسیه هیاتی به روسیه دعوت شدند که طی جلسه‌ای اعلام داشتند که پوشاک ایران کاملا رقابتی است.
پرند در عین حال، حلقه مفقوده صادرات به روسیه را عدم توزیع به موقع، بازاریابی، فروش و بازگشت پول دانست و گفت: در برخی اقلام کالاهای اساسی ایرانی از جمله پسته، خرما، کلم وکیوی تعرفه صفر شده است. او با بیان اینکه تعرفه‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کنند، افزود: با اجرایی شدن موافقتنامه موقت تجارت ترجیحی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعرفه ورودی برای کالاهای ایرانی به این اتحادیه کاهش خواهد یافت.
بازار روسیه از دست رفت
اما یک عضو هیات‌مدیره اتاق ایران و روسیه معتقد است که مشکلات نقل و انتقال مالی موجود شرایط را برای تجارت میان ایران و روسیه سخت‌تر کرده و باعث شده تا تاجران ایرانی بازار روسیه را از دست دهند. بنابه اظهارات کاوه زرگران، به دلیل غیرفعال شدن ارتباطات بانکی بین دو کشور ایران و روسیه، شرایط تجاری میان آنها نامطلوب است؛ چرا که اکنون امکان نقل و انتقال پول بین ایران و روسیه از طریق بانکی ممکن نبوده و به همین دلیل تعاملات دو طرفه به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. او می‌افزاید: در این شرایط برای تداوم ارتباطات فی‌مابین مجبور هستیم از تاجران کشور ثالث برای مبادلات استفاده کنیم و از مسیرهای دیگری پول انتقال دهیم. در واقع یک تاجر غیر روسی کالا را از روسیه خریداری کرده و ما از این شخص سوم کالا را تهیه می‌کنیم و ارز را به جای روسیه به کشور ثالث منتقل می‌کنیم و این مساله سبب شده است که هزینه دادوستد کالا برای ما بسیار افزایش یابد. این فعال اقتصادی عنوان می‌کند: یکی دیگر از مشکلات موجود؛ حمل و نقل کالاست. کشتی‌های بزرگ به دلیل تحریم‌ها تمایلی به حضور در بنادر ایرانی ندارد. در مقابل کشتی‌های کوچک و متوسط به همکاری با ایران ادامه می‌دهند که این مساله مشکلات خود را داراست. به گفته او، تمایل مبادلات تجاری بین ایران و روسیه بسیار بالاست اما اکنون امکان این مبادلات وجود ندارد و ممکن است که این شرایط در آینده سخت‌تر شود. به همین دلیل تاجران ایرانی بازار روسیه را از دست داده و عمدتا وارد‌کننده غلات از روسیه هستیم و صادرات ما به‌شدت کاهش یافته است.
