کابوس سیل دوباره در راه ایران
کابوس سیل و سیلاب در ایران از فروردین امسال شروع اما به نظر می‌رسد فعلا نقطه پایانی ندارد. ایران بعد از بحران خشکسالی‌های 10 ساله حالا با بحران سیل رو‌به‌رو است، در حالی که به تازگی وارد سال آبی ۹۹-۹۸ شده‌ایم، پیش‌بینی‌ها باز هم از بارش بیش از میزان نرمال و احتمال وقوع سیل در نقاط مختلف حکایت دارد که البته نخستین اثراتش را در استان گیلان از سه روز پیش گذاشت. به این ترتیب در حالی که تبعات سیل نوروزی همچنان پابرجاست، زنگ خطر احتمال وقوع سیل باز هم به صدا در آمده است. البته کارشناسان معتقدند این موضوع به معنی آن نیست که هر سیلی مخرب است بلکه آمار تخریب سیل بیش از آنکه به این خود این پدیده مربوط باشد، به دخالت‌های انسانی در بستر وقوع آن مربوط است. دستکاری‌هایی که این عارضه طبیعی را به اندازه بحران بزرگ کرده و بر وخامت آن اضافه می‌کند.
بارندگی بیشتر از میزان نرمال در پاییز
اگرچه پیش‌بینی‌پذیری سیل در مقایسه با زلزله بالاست اما کارشناسان معتقدند نمی‌توان وقوع سیل را برای بلندمدت پیش‌بینی کرد. سیف‌الله آقابیگی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران شرکت مدیریت منابع آب ایران، با بیان اینکه هشدار و اخطار در بحث سیل، دو مقوله مختلف است، درباره این موضوع گفت: هشدار معمولا با یک فاصله زمانی بلندتری اعلام می‌شود، اخطار در فاصله زمانی ۲۴ یا حداکثر ۷۲ ساعت صادر نمی‌شود. یعنی اخطار فقط در شرایطی صادر می‌شود که احتمال وقوع سیلاب قطعی شود و بر اساس پیش‌بینی‌هایی که توسط سازمان هواشناسی کشور انجام می‌شود، به محض اینکه اخطار صادر می‌شود، طبیعی است که باید همه مراقبت‌ها و اقدامات لازم در جهت رعایت مسائل ایمنی صورت بگیرد. با وجود این نمی‌توان برای بلندمدت وقوع سیل را در استانی پیش‌بینی کرد. در این شرایط امکان قطعیت آن وجود ندارد اما بر اساس پیش‌بینی‌هایی که صورت گرفته است، ماه‌های مهر، آبان و آذر از لحاظ احتمال بارندگی بیشتر از میزان نرمال، یعنی طبق آمار بلندمدت ۵۰ ساله، حتی برای پایتخت خواهد بود.
در کارهای عمرانی به دوران بازگشت بارش توجه نمی‌کنیم
اظهارات آقابیگی در حالی است که بهلول عیلجانی، استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه خوارزمی، بر این باور است که سال‌ها قبل هم ایران چنین باران‌هایی را تجربه کرده، اما نه با چنین خسارتی. او درباره این موضوع بیان کرد: اینکه خسارت سیل به اندازه آنچه فروردین امسال تجربه شد باشد، موضوع طبیعی نیست، ما مقصر تشدید خسارت‌های این سیل بودیم. سال ۷۸ یا ۷۹ سیل نکا اتفاق افتاد که خسارت زیادی به همراه داشت، چند سال پیش در نوروز در تبریز این اتفاق افتاد، اینها دیگر به شرایط اقلیمی ربط ندارند و علت آن ناآگاهی و عدم اطلاع چه در سطح مدیران، چه در سطح رسانه‌ها و چه در سطح مردم است.او افزود: وقتی جایی سیل بیاید باز هم قطعا این اتفاق تکرار می‌شود، حالا ممکن است این اتفاق بعد از ۵۰سال دوباره رخ بدهد. برای مثال با مشاهده نقشه منطقه شیراز مشاهده می‌کنیم که واقعا وضعیت به شکلی که فروردین تجربه شد، نبود که سیلی به چنین شرایطی رخ بدهد. ۵۰ سال یا ۱۰۰ سال پیش هم قطعا این‌باران در ایران اتفاق افتاده، ولی چون در آن زمان پوشش گیاهی وجود داشته، خاک نفوذپذیر بوده، جلوی روان آب گرفته می‌شد و سیلی رخ نمی‌داد.
علیجانی درباره اقداماتی که باید برای مقابله با سیل انجام شود، گفت: بارها گفتم در کشورمان بارش معمولی نداریم و همیشه باران‌های رگباری و شدید را تجربه می‌کنیم. در کشور ما یا باران نمی‌بارد و خشکسالی رخ می‌دهد یا باران رگباری رخ می‌دهد. مدیران باید نسبت به این موضوع آگاه باشند و آمادگی لازم را برای مقابله با آن داشته باشند. ما مدیریت بحران انجام می‌دهیم اما زمان معمولی را به درستی مدیریت نمی‌کنیم. ما باید از قبل آماده باشیم، زیرساخت‌ها را درست کنیم، اقدامات دیگر را انجام دهیم و ... تا در چنین شرایطی با خسارتی به این شدت مواجه نشویم.
این اقلیم‌شناس بیان کرد: مثلا گفته شده ریل راه‌آهن را از بین بردند تا آب خالی شود، این نشان می‌دهد که هیچ آگاهی در راس کار وجود نداشته که قبلا و پیش از وقوع بحران اصلا اجازه ندهد چنین چیزی ساخته شود. در واقع هنگامی که خط آهنی ساخته می‌شود معمولا دوره برگشت هزار ساله میزان بارندگی در آن باید رعایت شود. برای مثال، خط مترو تهران کرج با دوره ۴۰۰ یا ۵۰۰ ساله ساخته شده و اگر یک باران شدید ۵۰۰ ساله هم رخ بدهد این خط آهن می‌تواند آن را تحمل کند.حرف من این است که چرا در بیشتر کارهای عمرانی ما این دوره برگشت باران‌های ۵۰، ۱۰۰ و ... اصلا در نظر گرفته نمی‌شود.
سیل با پایتخت چه می‌کند؟
تا دو سال گذشته شاید احتمال اینکه سیلابی در تهران رخ دهد با توجه به خشکسالی که وجود داشت چندان جدی نبود اما حالا با توجه به سیلاب‌های فروردین‌ماه و پیش‌بینی‌های تازه‌ای که از همزمان با شروع سال آبی جدید درباره وقوع سیل مطرح شده است، توجه‌ها به سمت احتمال وقوع سیلاب و بحران‌هایی که ناشی از تغییرات آب‌وهوایی است مخصوصا تهران به سبب تمرکز دولت در پایتخت، افزایش پیدا کرد. فاطمه صالح، معاون برنامه‌ریزی و هماهنگی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درباره تاثیری که سیل در پایتخت می‌گذارد بیان کرد: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در سال 86 تفاهم‌نامه‌ای سه جانبه میان شورای شهر تهران، شهرداری تهران و وزارت نیرو را به امضا رساند. در این تفاهم نامه مقرر شد تا وضعیت آسیب‌پذیری شهر تهران در برابر سیل بررسی شود، همانطور که می‌دانید تهران هفت روددره اصلی دارد که به عبارتی می‌توان گفت که این شهر را محاصره کرده است. از سمت شمال غرب در وردآورد یک روددره داریم که پس از عبور از منطقه 22 و 21 از تهران خارج می‌شود. رود کن که پرآب‌ترین رودخانه تهران نیز محسوب می‌شود از مرز میان مناطق 5 و 2 عبور کرده و با عبور از مرز مناطق 5 و 21 به منطقه 18 رسیده و از تهران خارج می‌شود.
او افزود: رود فرحزاد از نوار مرزی مناطق 2 و 5 عبور کرده و پس از عبور از این مناطق وارد سیل‌برگردان غرب تهران شده و از شهر خارج می‌شود. رود درکه نیز با عبور از مناطق 1، 2 و 5 وارد سیل‌برگردان غرب شده و از تهران خارج می‌شود. رود دربند از مناطق 1، 3، 4، 7 و 8 عبور می‌کند و در ادامه این رود نیز وارد سیل‌برگردان شرق شده و از پایتخت خارج می‌شود. رود دارآباد نیز از مناطق 4، 8، 13، 14، 15 و 20 عبور کرده و از جنوب تهران خارج می‌شود. رود سرخه‌حصار نیز در منطقه 14 قرار دارد و این منطقه را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. به عبارت بهتر می‌توان گفت که اکثر مناطق تهران با روددره‌هایی که از زمان قدیم وجود داشته، درگیر است.
صالح گفت: در تهران نیز همانند دیگر شهرها کاربری‌ها توسعه یافته است. ما شاهد آن بودیم که در چند دهه اخیر سطح پوشش در حوزه آبریز تهران تغییر کرده و در نقاط مختلف شهر تغییراتی رخ داده که بخشی از آن طی برنامه‌ریزی نامناسب ایجاد شده است. احداث سیل‌برگردان‌های شرق و غرب تهران سبب انحراف مسیر شمال به جنوب رودها در برخی از مناطق شده است و حوزه‌های آبریز نیز دستخوش تغییرات فراوانی شده است. از سوی دیگر توسعه فضاهای شهری، گسترش شهر در سیلاب‌دشت‌ها و کوهپایه‌ها، تجاوز به حریم رودخانه‌ها، تغییر کاربری اراضی و تبدیل زمین‌های نفوذپذیر به سطوح غیرقابل نفوذ، تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی همه از جمله مواردی است که سبب بر هم زدن نظام پایدار رودخانه‌ها و افزایش آسیب‌پذیری‌ها در برابر سیل شده است.
