فساد، مانع رشد

مجید اعزازی|

دبیر گروه راه‌شهرسازی|

1- گهگاه تب مبارزه با فساد در جامعه بالا می‌گیرد. فارغ از اینکه در پس پرده اشتیاق برای مبارزه با فساد چه نکته‌ای نهفته باشد، نفس مبارزه با فساد حاکی از وجود نقص و انحراف در مسیر پیشرفت و توسعه کشور است. در آیات متعدد قرآن نیز از جمله در آیه 152 سوره شعراء و آیه 220 سوره بقره، از «افساد» در برابر «اصلاح» یاد شده است. از همین رو است که به هر کاری که در جهت تخریب انجام شود و گامی در جهت اصلاح و خیر نباشد، کار فسادآمیز گفته می‌شود و دامنه و مرزهای فساد را فراتر از فساد اقتصادی می‌برد. با توجه به این رویکرد و تعریف می‌توان در کنار فساد اقتصادی انواع دیگری از فساد مانند فساد اخلاقی، فساد اداری، فساد در مدیریت، فساد در سیاست‌گذاری (تکرار سیاست‌های اشتباه) و... را نام برد.

2-  رشوه‌، کلاهبرداری، و اختلاس از جمله مهم‌ترین مفاسد اقتصادی و مالی به شمار می‌روند. مفاسدی که این روزها بیش از گذشته در رسانه‌ها به چشم می‌خورند و بیشتر خوانده و شنیده می‌شوند. بی‌تردید مبارزه با فساد امری پسندیده و خواست آحاد مردم است. اما رعایت برخی نکته‌ها در مبارزه با فساد، انگیزه مردم نسبت به انجام فعالیت‌های اقتصادی را بیشتر و بهتر تقویت می‌کند. اینکه مبارزه با مفاسد منحصر به گروه یا جناح سیاسی خاص یا محدود به دوره زمانی معینی نباشد، یکی از این نکته‌ها است. در عین حال، از آنجا که فساد خود معلول شرایطی خاص است، ‌شناخت عوامل ایجاد فساد و مبارزه با عوامل موجده آن دارای اهمیت بیشتری نسبت به برخوردهای قضایی است.

3- «شفاف‌سازی» فرایندها یکی از ابزارهای قدرتمند برای شناسایی گلوگاه‌های فساد و مبارزه با آن به شمار می‌رود و ساز وکار خاص خود را می‌طلبد. آن‌گونه که مسوولان دولتی می‌گویند، مبارزه با فسادِ پولشویی در کشور نیازمند داشتن قوانین مرتبط برای شفافسازی است، اما به گفته آنها، برخی گروه‌های فشار مانع تصویب و اجرای چنین مصوباتی می‌شوند. در همین رابطه، محمدجواد ظریف، ‌هفته گذشته در مجلس شورای اسلامی درباره پیوستن ایران به کنوانسیون مبارزه با تروریسم و پول‌شویی که لایحه آن در دولت و مجلس تصویب شده و هم اینک به دلیل مخالفت شورای نگهبان به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده است، گفت، «منافعی که باعث می‌شود عده‌ای با این حرکت‌ها مخالفت باشد، منافع دارنده پول است و مواردی هست که هزار - هزار میلیارد تومان پول‌شویی توسط باندهای قاچاق سکه و ارز می‌شود و امروز در دادگاه‌های جرایم اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد.»

4- فساد چه اثری روی رشد اقتصاد دارد؟ بررسی‌های اقتصادی نشان می‌دهند که فساد در حکم «مانع» رشد اقتصاد عمل می‌کند، چرا که «انگیزه» افراد مولد، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران را هدف قرار گرفته و اجازه نمی‌دهد سرمایه‌های جدید جذب کسب و کارها شود یا اینکه بهره‌وری نیروی کار افزایش یابد. یکی از کانال‌هایی که فساد از طریق آن به اقتصاد یک کشور لطمه وارد می‌آورد از شکل انداختن و منحرف کردن ساختار و ترکیب هزینه‌های دولتی است. آنگونه که برخی پژوهشگران اقتصادی در گزارش‌های خود عنوان کرده‌اند، هر کشوری که بتواند شاخص فساد را در قلمرو خود از 6 به 8 برساند (صفر به معنای بیشترین فساد و 10 به معنای کمترین فساد است) افزایش سرمایه‌گذاری به میزان 4 درصد و افزایش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی را به میزان 5 درصد تجربه خواهد کرد.