میراث 50 میلیون ساله در معرض نابودی

تیرماه امسال از دو میلیون هکتار وسعت جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور، ۳۱۰ هزار هکتار به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد، اما نه بخش‌های ثبت شده و نه قسمت‌های غیرثبتی این جنگل 50 میلیون ساله، از تخریب و آسیب در امان نیستند. ساخت و سازها، شیرابه زباله، قاچاق چوب و آتش‌سوزی که همیشه پای ثابت تخریب در جنگل‌های هیرکانی بوده و چندسالی است که گردشگری ناپایدار هم به فهرست عوامل آسیب‌زننده با این میراث باقی‌مانده از دوران ژوراسیک اضافه شده تا جایی که به قیمت رونق گردشگری پای ماشین‌های آفرود به این ذخایر طبیعی باز شده و بعد از چند سال سکوت دوباره زمزمه راه‌اندازی تله‌کابین آن هم به قیمت خروج جنگل‌های هیرکانی از ثبت جهانی، قوت گرفته است. اما تهدید جنگل‌های هیرکانی به این موارد ختم نمی‌شود، ‌کارشناسان معتقدند اگر جنگل‌های شمال کشور از تمام این موارد جان سالم به در برد، خشکسالی و به دنبال آن طرح انتقال آب خزر حتما آن را از پا در می‌آورد. به این ترتیب جنگل‌های پهن‌برگ شمال ایران که میراث مشترک بشریت نامیده می‌شوند، از راه‌های مختلف در معرض تخریب و نابود قرار دارند تاجایی که پیش‌بینی فعالان محیط‌زیست حکایت از آن دارد که تا 30 آینده چیزی از آنها باقی نمی‌ماند.

   حمله تله‌کابین به جنگل‌های هیرکانی

اخیرا سه نماینده دستگاه‌های میراث فرهنگی، منابع طبیعی و محیط زیست در استان گلستان از استاندار این منطقه درخواست کرده‌اند که موانع و مشکلات پیش‌روی نصب تله‌کابین کبودوال در علی‌آباد کتول را رفع کند، چرا که بخشی از پارک جنگلی کبودوال استان گلستان در منطقه ثبت جهانی شده جنگل‌های هیرکانی قرار دارد که همین موضوع یکی از موانع سد راه ساخت تله‌کابین است.

ساخت تله‌کابین کبودوال آن هم در منطقه ثبت جهانی شده جنگل‌های هیرکانی با مخالفت شورای عالی شهرسازی کشور مواجه شده و فعالان محیط‌زیست هم بر این موضوع تاکید می‌کنند که ساخت تله‌کابین، علاوه بر اینکه باعث خارج شدن این جنگل‌ها از فهرست یونسکو است، باعث زوال و مرگ آن نیز می‌شود.

 روز گذشته هم غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی درباره ساخت تله‌کابین در جنگل‌های هیرکانی گفت: انتقال آب یا احداث تله‌کابین می‌تواند به نوعی به این جنگل‌ها آسیب وارد کند باید کاری انجام دهیم که به این ثروت ملی آسیب وارد نشود و متاسفانه در سال‌های اخیر استفاده بیش از اندازه از منابع طبیعی توسط انسان آسیب جدی به جنگل‌ها زده است که توانایی احیای دوباره آنها وجود ندارد.

او افزود: برهمین اساس تکه‌تکه کردن بافت جنگل با احداث شهرها، روستاها و راه‌ها زمینه فاجعه زیست محیطی در جنگل‌های شمال را پایه‌گذاری می‌کنند.

تلاش برای ساخت تله‌کابین در جنگل‌های ثبت جهانی هیرکانی در حالی است که چندی بعد از قرار گرفتن این جنگل‌ها در فهرست جهانی یونسکو، کامران پور مقدم، ‌رییس شورای عالی جنگل با بیان اینکه هدف سازمان جنگل‌ها این است که به‌تدریج عوامل تهدید و تخریب در نقاط دیگر جنگل‌های هیرکانی را حذف و آنها را نیز برای ثبت جهانی معرفی کند، اظهار کرد: یکی از دستاوردهای ثبت جهانی آثار طبیعی این است که ارزش جهانی پیدا می‌کند و تمام کشورهای عضو یونسکو متعهد می‌شوند که وظیفه خود را در قبال حفظ این میراث جهانی انجام دهند بنابراین برای حفظ نقاط بکر هیرکانی می‌توانیم از اعتبارات بین‌المللی که یونسکو برای حفاظت از میراث جهانی پیش‌بینی کرده است نیز استفاده کنیم. حالا معلوم نیست اگر با ساخت تله‌کابین در این منطقه بکر کبودوال موافقت شود، چه سرنوشتی در انتظار این جنگل‌هاست.

   تخریب جنگل‌های هیرکانی با انتقال آب خزر

وجود بحران آب در ایران و تشدید آن در مناطق مرکزی چند سالی است که فکر انتقال آب را به عنوان یک راه‌حل در ذهن مسوولان انداخته است. در نهایت با حکم تایید سازمان حفاظت محیط زیست، صدای منتقدان بلند شد و برخی کارشناسان بر این باورند بعد از این انتقال خزر هم ممکن است به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود. اسماعیل کهرم، کارشناس حوزه آب درباره این موضوع بیان کرد: برای اجرای این طرح ۱۰۰ تا ۷۰۰ هکتار جنگل‌های هیرکانی که قدمتی بین ۳ تا ۳.۵ میلیون سال دارد را باید از بین ببرند که بی‌شک ضمن نابود کردن چنین ثروت ارزشمندی، آسیبی جدی به محیط زیست منطقه وارد می‌شود.

از سوی دیگر محسن موسوی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران درباره این طرح بیان کرد: اگر این کار با مسیر پیشنهادی انجام شود، بخش اعظمی از منطقه جنگلی مازندران از بین می‌رود و این برای ما خسارتی جبران‌ناپذیر است. کمیته فنی منابع طبیعی مازندران بارها بر تخریب جنگل‌ها تاکید کرده و یادآور شده است با توجه به اینکه در برخی نقاط، مسیر انتقال لوله آب بیشتر از ۱۱ کیلومتر از حاشیه جاده جنگلی عبور می‌کند سطح زیادی از پوشش جنگلی نابود می‌شود.

   قاچاق چوب و ویلاسازی، جان هیرکانی را می‌گیرد

اگرچه معضلاتی که جنگل‌های هیرکانی را به نابودی نزدیک می‌کند هر روز پیچیده‌تر می‌شود اما هنوز هم مشکلات قدیمی از جمله قاچاق چوب و ویلاسازی به عنوان یک عامل تهدید به قوت خود باقی هستند تا جایی که چندی پیش رییس انجمن جنگل‌بانی کشور اعلام کرد جنگل‌های شمال ایران در وضعیت بحرانی قرار گرفته‌اند و تنها ۳۰ سال فرصت برای نجات جنگل‌های هیرکانی فرصت داریم.از سوی دیگر مشاهدات نشان می‌دهد که از سال 1375 به بعد در سطح بسیار وسیعی، آفات و بیماری‌ها شروع به طغیان کرده‌اند و این بیانگر تغییر الگوها بوده که هم شدت و هم مدت آسیب‌ها بیشتر شده است. هادی کیادلیری درباره معضل ویلاسازی و قاچاق چوب که به از بین رفتن حیات وحش جنگل منجر می‌شود گفت: ‌گسترش ویلاسازی و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع در کنار یکدیگر محیط زیست را به‌شدت نا امن و حیات وحش و زیستگاه‌های آنان را نابود کرده است.

تخریب محیط زیست و توسعه ویلاسازی از سوی دیگر سبب تغییرات اقلیم شده و این تغییرات باعث می‌شود به جای اینکه باران‌های طولانی مدت با حجم اندک داشته باشیم، ناگهان در مدت کوتاه و با شدت فراوان بارندگی شروع شده که منجر به سیل شود.

رییس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی واحد علوم و تحقیقات به کمبود سطح نسبت به جمعیت مازندران اشاره و یادآور شد: هجوم مهاجران به شمال علاوه بر تخریب منابع طبیعی و محیط زیست به تدریج با افزایش شهرک‌ها باعث از بین رفتن فرهنگ غنی، آداب و آیین‌های روستاهای شما کشور خواهد شد. با این افزایش جمعیت در واحد سطح قطعا اولین آسیب‌ها متوجه جنگل‌ها و عرصه‌های طبیعی خواهد بود.

از طرف دیگر عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور، هم بر موضوع قاچاق چوب و تخریب جنگل‌های هیرکانی تاکید کرده و گفت: وضعیت جنگل‌های هیرکانی شمال کشور را وخیم است و به دلیل تخریب بالا، قاچاق فراوان چوب و عدم نظارت، وضعیت جنگل‌های هیرکانی روز به روز بدتر و نامطلوب‌تر می‌شود. از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مساحت جنگل‌های شمال کشور اکنون تنها یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار آن باقی مانده که ۹۰ درصد آن نیز از حالت پایدار خارج شده است.

او افزود: ‌علاوه بر وجود دام خارج از ظرفیت در جنگل‌ها اما گسترش ویلاسازی‌ها، تغییر کاربری اراضی جنگلی و تبدیل آن به مزارع کشاورزی، باغ‌ها و سکونتگاه‌ها و همچنین قاچاق چوب‌های جنگلی اهرم‌هایی است که به جان جنگل‌های شمال کشور افتاده است. زیان و خسارت ناشی از ویلا‌سازی و تغییر کاربری اراضی به مراتب بیشتر از قاچاق چوب است. با قاچاق چوب تنها درختان قطع شده و عرصه جنگلی دست نخورده باقی می‌ماند بنابراین پس از گذشت چند ۱۰ سال عرصه قابلیت احیای جنگل را دارد اما در تغییر کاربری علاوه بر از دست رفتن درختان، عرصه جنگل نیز نابود شده و امکان احیای مجدد مقدور نخواهد بود.

   شیرابه زباله‌ها در جنگل

سالانه بیش ازدو میلیون و ۱۹۰ هزار تن زباله شهری و روستایی در جنگل‌های شمالی کشور رها شده یا به قولی دفن می‌شوند. هزاران تن زباله‌ای که هزاران مترمکعب شیرابه تولید کرده و علاوه بر تخریب پوشش گیاهی جنگل‌های شمالی کشور، آب و خاک این مناطق را هم آلوده می‌کنند.

کاظم نصرتی عضو جامعه جنگلبانی کشور درباره این موضوع بیان کرد: مراکز دفن یا رهاسازی زباله‌ها حداقل ۵ تا ۱۰ هکتار از عرصه‌های جنگلی کشور را مستقیما اشغال کرده و آلوده می‌کند. این میزان حداقل عرصه‌هایی است که بطور مستقیم زیر سایه زباله‌ها و تاثیرات آنها می‌روند، این در حالی است که تاثیرات آن به واسطه شیرابه‌ها به عرصه‌های دیگر هم می‌رسد و سطح زیادی از جنگل‌های شمالی کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

طبق آمار رسمی هم‌اکنون ۴۲ واحد بزرگ دفع زباله به وسعت ۳۰۰ هکتار در جنگل‌های شمال وجود دارد که روزانه بطور متوسط ۶‌هزار تن زباله در آنها انباشته می‌شود. زباله‌هایی که پس از انباشت، هزاران مترمکعب شیرابه تولید کرده و آب‌های زیرزمینی و خاک مناطق اطراف مراکز دفن را آلوده می‌کنند.

 با وجود این هنوز هم هیچ راه‌حلی برای این معضل اندیشیده نشده و راه‌اندازی سایت‌ بازیافت به دلیل کمبود بودجه در بلاتکلیفی باقی مانده است.