فقط یارانه برای دهک‌های پایین کافی نیست

ریحانه مهدوی|

یک کارشناس اقتصادی می‌گوید دولت باید برای بهبود معاش دهک‌های پایین درآمدی علاوه بر پرداخت یارانه نقدی از محل افزایش قیمت بنزین فکر دیگری هم بکند. مرتضی افقه می‌گوید از نظر من اگر قرار بر این است که قیمت بنزین در ایران واقعی باشد پس شاخص‌ها و متغیرهای دیگر هم باید واقعی باشند، درآمدهای مردم، بهره وری نیروی کار، اشتغال و... نیز باید مانند قیمت بنزین واقعی باشند، نباید به مسائل مهم تک بعدی نگاه کرد. همه جوانب باید در نظر گرفته شود. به گزارش «تعادل»، انتقادات مردمی به افزایش قیمت بنزین و تبعات تورمی آن دولت را ملزم به پاسخگویی کرد. آن‌گونه که علی ربیعی، سخنگوی دولت و محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه پیش‌تر توضیح داده‌اند یکی از اهداف دولت از افزایش قیمت بنزین کسب منابعی برای کمک به دهک‌های پایین درآمدی بوده است تا به این واسطه بتواند بازتوزیع درآمد کرده و یارانه‌هایی را به اقشار ضعیف جامعه تخصیص دهد. بااین حال خاستگاه بسیاری از منتقدین افزایش قیمت بنزین، دهک‌های پایین جامعه بوده است. روی انتقاد عمدتا به سمت افزایش تورمی بود که پیش‌بینی می‌شود از طریق افزایش قیمت بنزین حاصل شود. ظاهرا توضیحات دولت درباره اینکه برنامه افزایش قیمت بنزین در جهت بهبود زندگی دهک‌های پایین درآمدی اجرا شده است برای آنان چندان قانع‌کننده نبوده است. در همین زمینه و درباره تاثیر یارانه‌ها بر زندگی افراد با مرتضی افقه، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه چمران اهواز گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

    شیوه جدید حمایتی تا چه میزان شیوه مناسب برای باز توزیع درآمد است؟

این شیوه، شیوه رایج و مرسومی است که تنها بخشی از مشکلات کاهش قدرت خرید مردم را که با افزایش قیمت ارز در کشور آغاز شده بود، می‌تواند جبران کند، اینکه این طرح تا چه میزان می‌تواند دوام داشته باشد مشخص نیست. اکنون سوالات جدی مطرح است اینکه آیا دولت می‌خواهد به پرداخت این یارانه حمایتی ادامه دهد؟ اصلا منابع لازم برای پرداخت این یارانه در ماه‌های بعد تامین خواهد شد یا خیر و... هنوز پاسخ روشنی برای این سوالات وجود ندارد. با این حال روشن است که به اندازه قابل توجهی فاصله قدرت خرید و درآمدهای مردم زیاد شده است و تعداد زیادی از افراد را به زیر خط فقر کشانده است که این راهکارها شاید مقدار ناچیزی از نیاز‌های مردم را مرتفع کند.

    پس به عقیده شما این یارانه‌ها آثار کوتاه‌مدت بر معیشت افراد دارد؟

بله. نه‌تنها آثار کوتاه‌مدت بر وضعیت معیشت مردم دارد، بلکه وسعت آن محدود است چون فاصله خط فقر تا درآمد افراد به اندازه‌ای فاحش است که درصد کمی از افراد زیر خط فقر را پوشش می‌دهد.

دولت می‌گوید حذف یارانه پنهان بنزین و پرداخت کمک معیشتی به نفع کم‌درآمدها است در حالی که اوضاع معیشتی کم‌درآمدها گویای این مساله نیست.

    آیا دولت راهکار دیگری غیر از افزایش قیمت بنزین داشت؟

بله، راهکار دیگری وجود داشت، به عقیده من دولت باید چهار دهک پایین را بیشتر مورد عنایت خود قرار می‌داد چون در دو الی سه دهه گذشته بیشترین فشار روی قشر پایین درآمد جامعه بوده است. اگر دولت‌ها احتیاط را کنار می‌گذاشتند و قاطعانه‌تر یارانه دهک‌های بالا را حذف می‌کردند و منابع حاصل از این حذف را به چهار دهک ضعیف جامعه تخصیص می‌دادند شاید بسیاری از مشکلات در جامعه وجود نداشت، شاید ریشه جوانان بیکار و نا امید از آینده در جامعه خشک می‌شد.

    بنابراین به عقیده شما دولت بهتر بود یارانه نقدی دهک‌های بالا را حذف می‌کرد و منابع حاصل را به دهک‌های پایین پرداخت می‌کرد و در عوض یارانه پنهان بنزین را حذف نمی‌کرد؟

به نظرم با این کار اعتراضات کمتری به بار می‌آمد چون در آن زمان درآمدها به‌طور نسبی خوب بود، اما در حال حاضر دهک‌های پایین به علت افزایش قیمت بنزین و فاصله قابل توجه میان دستمزدها و هزینه‌ها معترضند. به عقیده من افزایش قیمت بنزین و حذف یارانه پنهان آن حاصل تفکر طرفداران اقتصاد آزاد است که از بعد دوره مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تا به الان به جان اقتصاد ایران افتاده است. این افراد به صورت تک‌بعدی توصیه‌هایی به دولت می‌کنند که اغلب این توصیه‌ها برای اقتصاد ایران مشکلاتی را به‌بار آورده است.

در رابطه با افزایش نرخ ارز نیز این افراد به نوعی به دولت سیگنال‌هایی را می‌دادند که بعضا مشاهده کردیم اثرات ناشی از این وصایا تا چه میزان اقتصاد ایران را دگرگون کرد، در رابطه با افزایش نرخ بنزین هم این افراد دخیل هستند چرا که سال‌ها بود فشار می‌آوردند یارانه پنهان بنزین باید حذف شود. این افراد عقیده داشته و دارند که قیمت بنزین در ایران واقعی نبوده، موجب آلودگی محیط زیست می‌شود، مصرف بنزین در کشور بالا است و قاچاق سوخت به کشورهای دیگر را افزایش داده است و در نهایت این یارانه‌ای که دولت به صورت رایگان از محل بنزین به مردم پرداخت می‌کند به جیب ثروتمندان می‌رود. با این توضیحات توانستند تفکرات خود را بر اقتصاد ایران سوار کنند. این در حالی است که مسائل اقتصاد ایران را نمی‌شود تک بعدی بررسی کرد.

    دولت چه می‌تواند بکند؟

از نظر من اگر قرار بر این است که قیمت بنزین در ایران واقعی باشد پس شاخص‌ها و متغیرهای دیگر هم باید واقعی باشند، درآمدهای مردم، بهره وری نیروی کار، اشتغال و... نیز باید مانند قیمت بنزین واقعی باشند، نباید به مسائل مهم تک‌بعدی نگاه کرد. همه جوانب باید در نظر گرفته شود. سال 84 مجلس اصولگرا طرح تصویب قیمت‌ها را شروع کرد و کشور را با مشکلات شوک‌گونه افزایش قیمت بنزین مواجه کرد. در این طرح قرار بود در سال 10 درصد به قیمت حامل‌های انرژی افزوده شود که دولت اول احمدی‌نژاد آن را ثابت کرد و در دولت دوم ناچار به افزایش قیمت بنزین شد ودولت آقای روحانی نیز همین رویه را ادامه داد اما بهتر و اصولی‌تر این بود که سالانه به صورت محدود قیمت این حامل را افزایش می‌داد نه اینکه به بهانه کاهش مصرف، به صورت ناگهانی قیمت بنزین را به این اندازه برساند و دقیقا در سالی این شوک به مردم وارد شد که آستانه صبر مردم نسبت به 8 سال گذشته بسیار کمتر شده است و با وجود این شرایط تنش‌های ناشی از افزایش قیمت بنزین که این روزها در جامعه به وجود آمده است کاملا قابل پیش‌بینی بود.

    با توجه به تورم زا بودن بنزین، آیا یارانه معیشتی که دولت در قبال افزایش قیمت بنزین به مردم پرداخت می‌کند می‌تواند تورم‌زا بودن بنزین را پوشش دهد؟

بله تا حدودی می‌تواند تورم ناشی از بنزین را مدیریت کند اما شاید مدت عمر این پوشش کوتاه باشد. بنابراین نمی‌توان به آن برای مدت طولانی اکتفا کرد. از طرفی هم این یارانه معیشتی می‌تواند به تولید کمک کند چون این یارانه‌ها به کسانی تعلق می‌گیرد که نیازهای آنان عمدتا تولیدات کارخانه‌های داخلی است و ما می‌دانیم که کارخانه‌های داخلی به علت رکود از ظرفیت خود حدود 30 الی 50 درصد استفاده می‌کنند، بنابراین افزایش تقاضای ناشی از این کمک می‌تواند تقاضا برای تولیدات داخل را افزایش دهد و تا حدودی محرک رونق واحدهای نیمه تعطیل باشد.

    دستمزدها در سال آتی را چگونه پیش بینی می‌کنید؟

با توجه به تشدید تحریم‌ها و تنگ‌تر شدن حلقه محاصره، وضعیت دولت به گونه‌ای نیست که دستمزدها را افزایش دهد، با توجه به حذف درآمدهای ناشی از فروش نفت بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت حذف شده و دولت این درآمدهای فعلی را هم احتمالا نتواند پرداخت کند و نمی‌تواند به بخش خصوصی تحویل دهد، این واقعیت است، اما از طرف دیگر با افزایش قیمت بنزین و افزایش تورم ناشی از آن لازم است دستمزدها افزایش پیدا کند، مشخص نیست دولت در این باره قرار است چه تصمیمی بگیرد مگر اینکه همواره مانند دفعات قبل به صندوق توسعه ملی رجوع کند که طبق گفته‌های مقام معظم رهبری دولت‌ها نباید به صندوق توسعه ملی اکتفا کنند.